Không chỉ xuất hiện trong những bữa cơm dân dã, khoai tím còn góp mặt trong các món ăn hiện đại, vừa ngon miệng vừa tốt cho sức khỏe, thậm chí được mệnh danh là “siêu thực phẩm” nhờ hàm lượng dinh dưỡng dồi dào.
Trong ký ức của nhiều người Việt, củ khoai lang tím gắn liền với những ngày tháng cơ hàn, khi bữa cơm nhà nghèo chỉ có khoai thay cơm. Thế nhưng, trải qua thời gian, loại củ dân dã này không chỉ giữ được vị trí trong đời sống ẩm thực mà còn “lên ngôi” thành đặc sản, xuất hiện trong nhiều món ăn hiện đại, thậm chí góp mặt trên bàn tiệc nhà hàng sang trọng.
Khoai lang tím là một giống khoai thuộc họ Bìm bìm (Convolvulaceae), có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới châu Mỹ, sau đó lan rộng ra nhiều nước châu Á, trong đó có Việt Nam. Từ lâu, cây khoai đã bén rễ trên đồng đất quê hương, dễ trồng, chịu hạn tốt, ít tốn công chăm sóc nên từng là nguồn lương thực cứu đói cho người nghèo. Ở nhiều vùng quê, khoai được trồng xen trong vườn nhà, ven bờ ruộng, hoặc tận dụng đất cát pha để cho ra củ ngọt bùi.
Về đặc điểm, khoai lang tím có lớp vỏ ngoài màu nâu tím hoặc tím đậm, phần ruột củ mang màu tím đặc trưng do chứa hợp chất anthocyanin – chất chống oxy hóa mạnh mẽ. Khi nấu chín, khoai có vị ngọt tự nhiên, bùi béo, mềm dẻo, mùi thơm thoang thoảng rất riêng. Chính sắc tím bắt mắt cùng hương vị đặc trưng đã khiến khoai lang tím ngày càng được ưa chuộng, không chỉ để ăn vặt mà còn chế biến thành nhiều món cầu kỳ.
Nếu trước kia khoai lang tím thường chỉ được luộc, nướng, hoặc ăn kèm với muối mè, thì nay đã có vô vàn biến tấu hấp dẫn. Người ta dùng khoai tím để làm chè, bánh khoai, bánh dày, bánh ít, xôi khoai, thậm chí là kem và sữa khoai tím. Trong các nhà hàng, khoai tím còn được chế biến thành súp, salad hay trang trí món Âu – Á để tạo điểm nhấn màu sắc và hương vị. Sự sáng tạo trong ẩm thực đã nâng tầm loại củ dân dã này thành nguyên liệu cao cấp.
Về giá cả, khoai lang tím hiện được bán ở các chợ dân sinh với mức trung bình từ 25.000 – 40.000 đồng/kg, tùy loại và mùa vụ. Vào mùa thu hoạch rộ, giá khoai có thể hạ xuống, nhưng vào những thời điểm khan hiếm, đặc biệt là dịp cuối năm, khoai tím trở thành mặt hàng “hot” được nhiều người tìm mua.
Mùa vụ của khoai lang tím thường rơi vào khoảng 3 – 4 tháng sau khi trồng, tùy theo giống. Ở Việt Nam, các vùng đất cát ven biển miền Trung hay những vùng đất đỏ bazan Tây Nguyên, đồng bằng sông Cửu Long đều thích hợp để trồng. Mỗi vùng cho ra củ khoai mang hương vị riêng.
Với hàm lượng chất xơ cao, vitamin A, C, cùng chất chống oxy hóa anthocyanin, khoai tím được đánh giá là “siêu thực phẩm” tốt cho sức khỏe, giúp phòng chống bệnh tật và hỗ trợ làm đẹp.
Những lợi ích của khoai lang tím với sức khỏe
Giàu dưỡng chất thiết yếu
Khoai lang tím là nguồn tinh bột tự nhiên giàu năng lượng, cung cấp carbohydrate, kali và vitamin C. Đặc biệt, sắc tím đặc trưng của củ khoai đến từ anthocyanin – một hợp chất thực vật có khả năng chống oxy hóa mạnh mẽ. Nhiều nghiên cứu cho thấy anthocyanin giúp giảm huyết áp, kháng viêm, đồng thời góp phần bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ ung thư và tiểu đường tuýp 2. Ngoài ra, lượng vitamin C dồi dào trong khoai lang tím còn hỗ trợ tăng sức đề kháng, thúc đẩy hấp thu sắt và bảo vệ DNA khỏi tổn thương.
Kho tàng chất chống oxy hóa
Khoai lang tím chứa hàm lượng cao anthocyanin và vitamin C – hai chất chống oxy hóa quan trọng giúp ngăn ngừa tổn thương tế bào do gốc tự do gây ra. Nhờ đó, loại củ này có khả năng giảm thiểu nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như ung thư, bệnh tim mạch, tiểu đường hay thoái hóa thần kinh.
Hỗ trợ kiểm soát đường huyết
Các flavonoid trong khoai lang tím được chứng minh có tác dụng ổn định lượng đường trong máu ở bệnh nhân tiểu đường tuýp 2. Thí nghiệm trong ống nghiệm cho thấy chiết xuất giàu flavonoid từ khoai tím giúp giảm stress oxy hóa và cải thiện độ nhạy insulin, nhờ vậy bảo vệ tốt hơn cho các tế bào tuyến tụy.
Giúp hạ huyết áp
Một lợi ích khác của khoai lang tím là khả năng hỗ trợ hạ huyết áp. Các chất chống oxy hóa trong củ được cho là hoạt động tương tự một số loại thuốc huyết áp. Tuy nhiên, hiện nay kết quả này mới được chứng minh ở mức nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, cần thêm nhiều thử nghiệm lâm sàng để khẳng định hiệu quả thực tế.
Tốt cho người bị hen suyễn
Chế độ ăn giàu vitamin A và C có liên hệ chặt chẽ với việc giảm nguy cơ hen suyễn. Vì thế, khoai lang tím – vốn chứa nhiều chất chống oxy hóa cùng vitamin quan trọng – có thể trở thành thực phẩm hữu ích cho những ai mắc bệnh này, góp phần làm giảm tần suất và mức độ triệu chứng.
Cải thiện hệ tiêu hóa
Khoai lang tím là nguồn cung cấp carbohydrate phức hợp và tinh bột kháng – loại tinh bột không bị tiêu hóa ngay ở ruột non mà đi xuống ruột già, nuôi dưỡng hệ vi khuẩn có lợi. Nghiên cứu cho thấy tinh bột kháng từ khoai tím giúp tăng số lượng Bifidobacteria, hỗ trợ tiêu hóa, giảm nguy cơ viêm ruột và thậm chí hạn chế khả năng phát triển ung thư đại trực tràng. Đồng thời, loại tinh bột này còn thúc đẩy sản xuất axit béo lành mạnh và vitamin nhóm B cho cơ thể.
