Trong vài thập kỷ qua, sữa là một chủ đề gây nhiều tranh cãi. Một số người nói sữa là thực phẩm cần thiết và bổ dưỡng, nhưng nhiều người khác cho rằng nó có thể có hại cho sức khỏe. Vậy ai đúng? Và tại sao chúng ta vẫn uống sữa?
Sữa - thực phẩm tốt hay hại cho sức khỏe?
Sữa là đồ ăn chính của mọi động vật có vú sau khi chào đời, khi hệ thống tiêu hóa còn nhỏ và chưa hoàn chỉnh. Sữa giàu chất béo, vitamin, các khoáng chất và loại đường sữa: lactose. Hơn hết, sữa từ người mẹ vừa sinh còn chứa kháng thể và protein - giúp bảo vệ chúng ta khỏi bệnh truyền nhiễm và điều chỉnh hệ thống miễn dịch.
Sữa đã có mặt trong chế độ ăn uống của chúng ta từ cả nghìn năm. Tới nay, có một số nhận định về cả tác động tiêu cực và tích cực của sữa đối với sức khỏe. Mặt tiêu cực rất đa dạng, từ làm giòn xương tới ung thư, bệnh tim mạch đến sự bất dung nạp và dị ứng. Vậy cơ sở của những tuyên bố này là gì?
Nhiều người chọn uống sữa vì nghĩ có thể bổ sung nhiều chất dinh dưỡng tốt. (Ảnh minh họa)
Một số nghiên cứu trước đây cho thấy mối liên quan giữa sữa với nguy cơ ung thư vú, ruột kết và ung thư tuyến tiền liệt. Nhưng các nghiên cứu quy mô lớn thấy rằng không có ảnh hưởng nào của sữa tới nguy cơ ung thư. Ngược lại, canxi trong sữa còn bảo vệ chúng ta trước ung thư ruột kết.
Có một số nghiên cứu về ung thư tuyến tiền liệt cho thấy có sự tăng nguy cơ với những người sử dụng trên 1,25 lít sữa mỗi ngày. Tuy nhiên, mối liên quan này không bền vững và nhiều nghiên cứu khác không tìm thấy bất cứ ảnh hưởng nào. Nhìn chung, nếu bạn uống khoảng từ 100 mililit đến 250 mililit sữa mỗi ngày thì ung thư không phải điều đáng lo.
Tương tự, các phân tích trên quy mô lớn cũng không tìm thấy tác động nào của sữa và các sản phẩm từ sữa lên nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ hay tử vong. Một số nghiên cứu còn gợi ý rằng huyết áp cao có thể hiếm gặp ở những người dùng nhiều sữa dù bằng chứng cho kết luận này chưa đủ thuyết phục.
Mọi thứ phức tạp hơn khi đề cập về ảnh hưởng tới xương. Theo một số nghiên cứu, sữa không có tác động tiêu cực lẫn tích cực tới xương người lớn. Tuy nhiên, điều hầu hết mọi người lo lắng là về lượng thuốc trừ sâu, kháng sinh và các hormone gây hại. Có hormone trong sữa nhưng chỉ hàm lượng nhỏ. Ví dụ, để đạt được lượng hormone tương tự như từ thuốc, bạn cần uống khoảng 5.000 lít sữa và dù bạn có làm vậy thì hầu hết các hormone này sẽ bị hệ tiêu hóa phân hủy trước khi gây ảnh hưởng tới cơ thể. Đây là lý do nhiều loại thuốc phải có vỏ để tự bảo vệ mình khỏi hệ tiêu hóa của chúng ta.
Với thuốc trừ sâu và kháng sinh, ở hầu hết các nơi trên thế giới đều có quy định về lượng cho phép sao cho không gây hại cho con người. Những loại sữa mà vượt quá ngưỡng này sẽ không được phép bán, vì vậy hầu như không có gì đáng lo ngại.
Sữa chứa nhiều vitamin và khoáng chất - nhưng không có nghĩa là không thể thay thế. (Ảnh minh họa)
Ngoài dị ứng và bất dung nạp sữa, thì ảnh hưởng tiêu cực được biết đến nhiều nhất là gây nổi mụn và cảm giác nôn nao sau khi uống sữa hay ăn các sản phẩm từ sữa. Theo thống kê, sữa tách béo làm tăng khả năng mọc mụn tới 24%. Dị ứng các sản phẩm từ sữa đặc biệt phổ biến ở trẻ em, với 1/18 trẻ ở Đức gặp tình trạng này. Nhìn chung, tình trạng dị ứng sữa sẽ được cải thiện hoặc không còn khi trẻ lớn lên.
Vậy thì sữa có lợi cho sức khỏe?
Sữa, dù là sữa mẹ, sữa bò, dê, lạc đà, cừu đều rất giàu dinh dưỡng. Nó chứa tất cả các loại dưỡng chất chính và nhiều vi chất. Đặc biệt ở những vùng mà người dân khó nạp đủ lượng calo, sữa có thể góp phần vào lối sống lành mạnh và giảm tỷ lệ tử vong trẻ em. Với những người sống ở các khu vực phát triển, sữa nhìn chung không có hại nếu bạn không bị dị ứng hay bất dung nạp sữa. Nhất là với trẻ em, uống sữa là cách nạp được lượng lớn canxi và với những người ăn chay thì đây là nguồn vitamin B và vitamin B12 tốt. Điều này không có nghĩa là không có những thực phẩm thay thế có tác dụng tương tự sữa. Bạn không cần phải uống sữa mới khỏe.
Sữa chắc chắn cũng không thay thế được cho nước. Sữa giàu dinh dưỡng và việc thêm calo từ việc uống nhiều sữa vào chế độ ăn thông thường có thể góp phần gây tăng cân. Đặc biệt là các loại sữa có hương vị hay sữa sô cô la có thể so sánh với các loại đồ uống như nước chanh (pha đường) hơn là những đồ ăn vặt tốt cho sức khỏe.
Có một điều khác cần cân nhắc: Các sản phẩm sữa có tác động lớn tới khí hậu toàn cầu. Khoảng 33% đất trồng trọt được sử dụng để chăn nuôi động vật, gồm các loài lấy sữa. Mặc dù tổng lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính do các sản phẩm từ sữa đã giảm từ năm 1990, các sản phẩm từ sữa vẫn phải chịu trách nhiệm cho tổng 3% lượng khí thải này, thậm chí còn nhiều hơn tất cả máy bay cộng lại.
Ngày càng nhiều người chọn sữa hạt nhưng liệu loại này có thể thay thế cho sữa bò? (Ảnh minh họa)
Sữa là một ngành công nghiệp lớn và đáng buồn là việc sản xuất ra nó tại các nông trại nhà máy gây nhiều vấn đề. Bò phải mang thai liên tục, và bị chia cắt với bò con chẳng bao lâu sau sinh rồi bị giết mổ khi cơ thể tàn tạ không thể sản xuất sữa nữa. Chúng ta chẳng thể tảng lờ rằng rất nhiều lượng sữa mà mình dùng bắt nguồn từ một ngành công nghiệp hành hạ vật nuôi và góp phần gây biến đổi khí hậu.
Vậy các loại sữa từ thực vật thì sao?
Về hàm lượng protein và giá trị dinh dưỡng, chỉ có sữa đậu nành có thể so sánh với sữa bò. Các loại khác thì cần bổ sung mới đạt được mức vitamin và canxi như sữa động vật, vì vậy chúng không thể dùng thay thế. Tuy nhiên, hiện một số đơn vị đã tạo ra sữa không có nguồn gốc động vật có lượng dinh dưỡng giống như sữa bò, chẳng hạn như thông qua việc lên men bởi các vi khuẩn đã được biến đổi gen. Các loại sữa từ phòng thí nghiệm này thậm chí có thể làm thành phô mai - điều mà các loại sữa từ thực vật khó làm được vì không có casein và whey protein - những nguyên liệu chính để tạo nên kết cấu và vị sữa.
Mặc dù vậy tác động môi trường lại là một câu chuyện khác. Nhiều loại sữa thay thế sử dụng hạn chế năng lượng, đất và nước hơn để sản xuất nên chúng có ảnh hưởng tới môi trường ít hơn. Nếu bạn muốn ít gây hại cho hành tinh, tốt nhất là chọn loại sữa có sẵn ở nơi mình sống.
Như vậy bạn có thể thấy, sữa là thực phẩm giàu dinh dưỡng nhưng không phải là không thể thay thế. Cho tới nay, chưa có nghiên cứu nào khẳng định sữa có thể gây hại cho sức khỏe nếu bạn sử dụng lượng hợp lý, điều độ và chọn các sản phẩm đã được cấp phép, của các đơn vị uy tín.
