Mùa hè đến cũng là mùa của những quả xoài chín vàng ươm, thơm lừng. Nếu các loại xoài thái, xoài tứ quý, xoài Sơn La, xoài cát Hòa Lộc, xoài keo... đã quá quen thuộc thì xoài cát thơm lại ít người biết đến.
Xoài cát thơm là giống xoài cổ xưa của vùng núi Diên Khánh, Khánh Hòa, có vị ngọt đậm đà, ít xơ và mùi thơm tỏa ra nức mũi, gây ấn tượng với nhiều người.
Chị Hòa (ở Khánh Hòa) chia sẻ: "Xoài cát thơm là giống xoài cổ, có từ lâu đời ở Diên Khánh. Mình nhớ ngày bé, hầu như nhà nào cũng có vài cây xoài này, đến mùa quả chín vàng ươm. Giống xoài này đúng kiểu "nhỏ mà có võ", dù kích thước bé nhưng hạt mỏng, thịt dày, ngọt lừ, thơm ơi là thơm. Không cần phải dùng dao gọt vỏ hay bổ thành từng miếng, chúng tôi hái rồi ăn ngay dưới gốc cây. Cứ dùng tay bóc vỏ xoài rồi gặm cả quả.
Xoài cát thơm là giống xoài cổ ở Khánh Hòa, thịt vàng óng, tỏa mùi thơm nức mũi khi chín
Hiện nay giống xoài này được biết tới nhiều hơn, mang về thu nhập cho người dân nên nhiều người đã mở rộng mô hình trồng. Cứ vào mùa, khắp nơi từ chợ truyền thống ở Khánh Hòa hay trên chợ mạng, đâu đâu cũng thấy bán xoài cát thơm với giá từ 30.000-50.000 đồng/kg. Nhiều nhà vườn còn mở ra mô hình du lịch từ những vườn xoài cát thơm, khách đến check-in vừa có ảnh đẹp vừa có thể thưởng thức xoài sạch ngay tại vườn".
Cũng sinh ra và lớn lên ở Khánh Hòa, anh Hải (37 tuổi) kể: "Từ cái tên là đã biết giống xoài cổ này rất thơm, khi chín chúng tỏa mùi thơm đặc trưng. Chỉ cần đặt 1 quả trong phòng là mùi thơm tỏa ra khắp. Ngoài ăn trực tiếp có thể đánh với đá làm món ăn vặt giải nhiệt vô cùng hấp dẫn. Ngày trước xoài cát thơm có giá rẻ hều, rẻ không phải vì không ngon mà vì nhiều, lại rủ nhau chín rộ trong khoảng thời gian ngắn".
Xoài cát thơm có kích thước bé nhưng thơm ngọt, mấy năm nay được bán rộng rãi trên thị trường mỗi khi đến mùa
Rao bán xoài cát thơm trên chợ mạng, chị Lộc (ở quận 1, TP.HCM) cho biết: "Có rất nhiều loại xoài được bán trên thị trường nhưng xoài cát thơm chỉ có vào mùa hè nên thời điểm này tôi thường lấy hàng với số lượng nhiều để bán. Những người chưa biết tới giống xoài cổ của Khánh Hòa thì đặt mua về ăn thử. Còn những người đã biết tới giống xoài này thì đặt mua mỗi lần 5-7 cân về ăn dần rồi giới thiệu cho người thân, bàn bè.
Quả xoài này bé nhưng thịt vàng ươm và rất ngọt, rất thơm, đặc biệt phù hợp để làm sinh tố, xoài dầm, những thức uống giải nhiệt mùa hè. Cuối mùa giá tăng cao hơn và số lượng ít hơn nên khách phải đặt hàng sớm mới mua được. 1kg xoài cát thơm có khoảng 4-5 quả".
Xoài cát thơm dễ bóc vỏ, có thể ăn trực tiếp hoặc làm sinh tố, xoài dầm
Ngoài xoài cát thơm, ở Khánh Hòa còn có một giống xoài cổ nữa, đó là xoài canh nông. Xoài canh nông nhiều nước, mọng nước nhưng điểm trừ là rất dễ bị giập, khó xếp lên xe xuống xe chở đi đâu xa, hôm nay bán không hết ngày mai đã hư hao. Lúc chín ngọt thơm như vậy nhưng xoài canh nông sống cũng chua đầu bảng. Ngoài dễ giập, mau hư, xoài còn phải hái đúng độ già, trái vừa hườm ửng vàng đầu cuống, sau khi ủ chín mới đạt độ thơm nhất, ngọt nhất. Hái chưa đủ độ già dù có ủ chín vẫn ít nhiều bị chua.
