Loài tép bé tí này giờ đây đã thành đặc sản nhiều người tìm mua về chế biến món ăn. Ở chợ quê, tép riu được bán với giá 150.000 đồng/kg nhưng không dễ mua được.
Ẩn mình trong những con mương, đầm nước ngọt, tép riu từ lâu đã gắn với cuộc sống của người dân ở các miền quê. Tép riu là một loại tép đồng, ưa sống trong môi trường nước sạch, nhiều rong rêu, cỏ lác, cỏ lăn, nơi có dòng nước tự nhiên và ít ô nhiễm. Tùy mỗi vùng, loài tép này có các tên gọi khác nhau như tép ngô, tép gạo, tép muỗi…
Kích thước của tép riu nhỏ xíu, con to nhất cũng chỉ nhỉnh hơn hạt gạo, lớn bằng hạt thóc là cùng. Loài này có hai màu đặc trưng: tép riu trắng và tép riu đỏ sậm. Theo kinh nghiệm của người dân địa phương, tép riu đỏ sậm có thịt ngọt đậm đà hơn tép trắng nên thường được ưa chuộng hơn. Loài này thân mềm, vỏ mỏng tang, chạm vào là bật tanh tách.
Ngày trước, ở những vùng đồng bằng chiêm trũng, tép riu nhiều vô kể. Người dân có đủ cách để đánh bắt như đơm chúm, kéo vó, đặt đú, đánh dậm hay riu tép. Mỗi khi mưa xuống, đồng ruộng ngập nước, người lớn trẻ nhỏ lại rủ nhau lội bùn đi xúc tép riu. Chỉ chừng một buổi, thau tép đã đầy, nhiều đến nỗi ăn không hết phải đem đi làm mắm để để dành.
Chị Mai (ở Nghệ An) vẫn nhớ rõ những ngày ấy: “Cứ trời mưa là cả làng kéo nhau đi đặt lợp ngoài ruộng. Tép nhiều đến mức chỉ cần một lát là vớt được cả thau, ăn không hết thì đem làm mắm cho thơm. Những con tép riu bé tí nhưng chắc và ngọt, làm món gì cũng hấp dẫn".
Ngày nay, tép riu không còn phổ biến như xưa. Do đầm ao bị san lấp, sông ngòi ô nhiễm, môi trường sống của chúng ngày càng thu hẹp. Ở chợ quê, tép riu vẫn có bán nhưng ít và đắt đỏ hơn, khoảng 150.000 đồng/kg. Muốn ăn tép riu “chính hiệu”, nhiều người phải lặn lội đến những vùng sâu vùng xa mới mua được.
“Giờ tép riu hiếm lắm, thỉnh thoảng tôi mới gom được từ bà con trong làng rồi mang lên thành phố bán. Loài này sống tự nhiên nên thịt ngọt, sạch, nhiều canxi và dưỡng chất", chị Hoài (người bán tôm cá ở chợ Hà Đông, Hà Nội) chia sẻ.
Tép riu nhỏ nhưng là nguyên liệu của vô số món ăn hấp dẫn. Sau khi được rửa sạch, nhặt bỏ rong rêu, tép có thể rim mặn ngọt, rang khế, nấu canh chua, làm gỏi, xào bông điên điển hay chiên bột. Nhiều nhà hàng, quán ăn đã đưa tép riu vào thực đơn để phục vụ khách du lịch với những món dân dã. Trong đó, món mắm tép riu là đặc sản được nhiều người tìm mua làm quà.
Không chỉ là thực phẩm, tép riu còn gắn liền với ký ức tuổi thơ của nhiều người. Chị Oanh (Đà Nẵng) nhớ lại: “Hồi nhỏ cứ đến mùa nước, tôi theo mẹ ra ruộng xúc tép. Tép nhỏ xíu, trong veo, động vào là nhảy tanh tách. Mẹ đem kho với khế chua, thêm miếng gừng, hương thơm lan khắp gian bếp. Mỗi lần ăn lại nhớ về một thời nghèo khó".
Bây giờ, giữa nhịp sống đô thị hối hả, tép riu không còn là món ăn thường nhật của nhiều gia đình. Nhưng với những ai lớn lên ở làng quê, hương vị ngọt lành và ký ức quây quần bên bữa cơm có tép riu rim, tép xào khế… vẫn in hằn trong tâm trí.
