Chỉ sau 5 tháng trồng, lá sương sâm có thể thu hoạch đều đặn, đem lại lợi nhuận cao nhờ nhu cầu lớn của thị trường làm thạch giải nhiệt. Nhờ trồng sương sâm, nhiều hộ dân có thêm nguồn thu nhập đáng kể.
Cây sương sâm là loại cây quen thuộc ở nhiều vùng nông thôn Việt Nam, đặc biệt là miền Trung và miền Nam. Loài cây này mọc hoang hoặc được trồng trong vườn, vừa dễ chăm sóc vừa mang lại nguyên liệu cho món thạch sương sâm thanh mát.
Cây sương sâm (tên khoa học: Tiliacora triandra) là loài dây leo thân mềm thuộc họ Tiết dê (Menispermaceae). Thân cây tròn, có lông mịn, thường leo trên hàng rào, bụi cây hoặc giàn tre. Lá sương sâm hình bầu dục, màu xanh đậm, có gân nổi rõ; khi vò lá sẽ thấy ra chất nhầy đặc trưng – chính là nguyên liệu chính để tạo nên thạch sương sâm.
Cây này ưa khí hậu nóng ẩm, sinh trưởng tốt ở nơi râm mát, đất tơi xốp, và thường được trồng bằng cách giâm cành. Người ta thường hái lá sương sâm bánh tẻ (không quá non cũng không quá già), rửa sạch rồi cho vào thau nước đun sôi để nguội. Sau đó, dùng tay vò mạnh lá cho ra hết chất nhầy. Khi thấy nước chuyển màu xanh đậm và có độ sánh thì ngừng lại, lọc qua rây để loại bỏ bã lá.
Hỗn hợp nước sương sâm được để yên khoảng 1–2 giờ, tự nhiên sẽ đông lại thành thạch màu xanh lục nhạt, mềm và mát lạnh. Một số nơi còn thêm ít nước cốt chanh hoặc muối hạt trong quá trình làm để thạch đậm đà và dẻo hơn. Món này thường được dùng kèm với nước đường, đá lạnh, hoặc trộn cùng nước cốt dừa, thạch rau câu, đậu đỏ… tạo nên thức uống giải nhiệt tuyệt vời trong những ngày nắng nóng.
Nhận thấy giá trị kinh tế của thạch sương sâm, nhiều hộ dân đã mở rộng mô hình trồng để tăng thêm thu nhập.
Chị Cúc (ở An Giang) cho biết mỗi ngày thu hoạch được 20–30 kg lá sương sâm bán ra thị trường. Theo chị, cây sương sâm rất dễ trồng, chỉ cần làm sạch cỏ, giữ giàn thông thoáng là ít sâu bệnh, chi phí chăm sóc cũng thấp.
Hơn 10 năm gắn bó với nghề, chị nhận thấy cây sương sâm càng nắng càng tốt, mang lại thu nhập ổn định, thậm chí nhiều lúc “cháy hàng”. Sắp tới, chị dự định mở rộng diện tích để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao. Để tiết kiệm không gian, chị thiết kế giàn leo cao. Tuy dễ trồng, nhưng người trồng vẫn cần chú ý tưới vừa đủ, đất tơi xốp, thoát nước tốt và thường xuyên dọn gốc để cây ra đọt non, cho năng suất cao.
Anh Nguyễn Văn Ngọc (ở Đồng Nai) bén duyên với cây sương sâm sau một chuyến về miền Tây, khi thấy nhiều hộ dân trồng loại cây này mang lại thu nhập khá. Năm 2023, anh mạnh dạn mang giống về trồng thử trên 1.500m² đất vườn.
Ban đầu, anh dựng giàn bằng tre và dây thép, sau đó đầu tư hệ thống cọc sắt cao 4m để sử dụng lâu dài, chi phí khoảng 20 triệu đồng/1.000m². Với mật độ 3.500 cây/1.000m², anh trồng giãn cách hợp lý để cây nhận đủ ánh sáng, phát triển đồng đều.
Trong quá trình chăm sóc, anh ưu tiên dùng phân hữu cơ, bổ sung đạm vừa phải, thường xuyên tưới giữ ẩm vào mùa nắng nhưng tuyệt đối tránh ngập úng. Theo anh, đất trồng phải thật tơi xốp, có rãnh thoát nước tốt, nếu không cây dễ mắc bệnh vàng lá, thối rễ và chết dây hàng loạt.
Sau 5 tháng trồng thử, vườn sương sâm của anh Ngọc cho thu hoạch 500kg lá, bán cho cơ sở chế biến thạch với giá 55.000–60.000 đồng/kg. Trung bình 20 ngày thu một đợt, mỗi năm anh thu khoảng 3 tấn lá, lãi ròng gần 130 triệu đồng.
Anh Ngọc cho biết, vào mùa mưa cây phát triển mạnh, còn mùa nắng lá “cháy hàng”, thương lái tìm mua không kịp. Anh vui mừng chia sẻ: “Cây sương sâm cho thu hoạch nhanh, hiệu quả kinh tế cao. Chỉ một sào sương sâm đã cho lợi nhuận tương đương cả hecta cao su, lại dễ trồng, dễ bán và có đầu ra ổn định".
Chỉ với 1.000m² trồng xen cây sương sâm lông trong vườn sầu riêng, mỗi ngày gia đình bà Nguyễn Thị Thúy (Đồng Nai) thu được khoảng 10kg lá tươi. Bà cho biết, vào dịp giáp Tết Nguyên đán, lá sương sâm luôn “cháy hàng”, thương lái đến tận vườn thu mua đưa về TP.HCM tiêu thụ. Giá bán hiện dao động từ 60.000 đến 80.000 đồng/kg, nhiều thời điểm không có hàng để bán. Thấy hiệu quả rõ rệt, bà Thúy đã nhân giống, dựng thêm giàn để mở rộng diện tích trồng.
Vì là cây dây leo, bà thiết kế giàn cao bằng dây thép nhằm tiết kiệm diện tích, giúp cây phát triển tốt và dễ thu hoạch. Sau khoảng 5–6 tháng chăm sóc, sương sâm bắt đầu cho lá, dây càng lớn năng suất càng cao.
Theo bà Thúy, cây sương sâm ít sâu bệnh nhưng cần được theo dõi thường xuyên. Cây ưa ẩm, cần tưới nước đầy đủ song phải tránh ngập úng, đặc biệt ở vùng đất thấp phải đảm bảo thoát nước tốt. Khi mới trồng nên che nắng, che mưa và hạn chế xới đất để tránh làm tổn thương rễ.
Do trồng để lấy lá, người trồng cần chú trọng bón phân chuồng hoai mục, bổ sung dinh dưỡng giúp lá to, dày và xanh tốt. Với cách chăm sóc đúng kỹ thuật, dây sương sâm có thể sinh trưởng mạnh và cho thu hoạch đều đặn suốt nhiều năm liền.
