Trận động đất xảy ra lúc rạng sáng đã khiến nhiều người thiệt mạng ngay trong giấc ngủ.
Một trận động đất mạnh 7,8 độ richter và một trận động đất khác mạnh 7,5 độ richter đã tấn công phía đông nam Thổ Nhĩ Kỳ và nước lân cận Syria vào sáng sớm ngày 6/2/2023 theo giờ địa phương. Tính đến nay, đã có gần 5.000 người thiệt mạng và gần 24.000 người bị thương. Tổ chức Y tế Thế giới WHO và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc đều nhận định rằng con số thương vong sẽ còn tăng lên rất nhiều trong tình hình hiện nay.
Các chuyên gia đã chỉ ra rằng có 3 nguyên nhân chính khiến trận động đất này trở thành thảm họa kinh hoàng, gây ra thiệt hại về người lớn đến như vậy.
Nguyên nhân thứ nhất tất nhiên liên quan đến sức mạnh của trận động đất. Nhà địa chấn học Susan Hough của Cơ quan Địa chất Mỹ (USGS) nhận định chấn động gây thiệt hại nặng nề vì vị trí và độ sâu tâm chấn. Bà Susan cho biết: "Thế giới từng chứng kiến nhiều trận động đất mạnh hơn vậy trong 10-20 năm qua, nhưng các chấn động gần 8 độ richter thường không xảy ra ở các vị trí đứt gãy nông. Chúng đặc biệt nguy hiểm nếu tâm chấn ở gần các khu vực tập trung đông dân cư".
Giáo sư Joanna Faure Walker, Giám đốc Viện Rủi ro và Giảm thiểu Thiên tai tại Đại học College London (UCL), cho biết chỉ có 2 trận động đất mạnh xảy ra tại Thổ Nhĩ Kỳ trong vòng 10 năm qua, trở về 10 năm trước nữa cũng chỉ có 4 trận. Ngoài ra, không có trận động đất lớn tương tự hoặc bất kỳ dấu hiệu cảnh báo nào ở các khu vực bị ảnh hưởng trong 200 năm qua. Do đó, khả năng chuẩn bị cho thảm họa tại đây thấp hơn so với những khu vực dễ xảy ra động đất khác.
Thêm vào đó, độ sâu tâm chấn nông cũng gây ra thiệt hại nặng nề. Tâm chấn của trận động đất cách thành phố Nurdagi của Thổ Nhĩ Kỳ khoảng 26 km về phía Đông ở độ sâu khoảng 18 km trên đứt gãy Đông Anatolian. Trong khi đó, đứt gãy Đông Anatolia là một đứt gãy trượt ngang, các mảng đá rắn đẩy vào nhau qua một đường đứt gãy thẳng đứng, tạo ra sức ép cho đến khi một mảng cuối cùng trượt theo chuyển động nằm ngang, giải phóng một lực rất lớn có thể gây ra động đất. Nhà địa chất học người Anh David Rothery cho biết: "Sự rung chuyển trên mặt đất sẽ nghiêm trọng hơn so với một trận động đất sâu hơn có cùng cường độ".
Tuy nhiên, sức mạnh của trận động đất không phải lý do duy nhất khiến số thương vong tăng vọt. Nguyên nhân thứ hai là do thảm họa xảy ra vào đầu giờ sáng, khi hầu hết mọi người đang ngủ say nên không có đủ thời gian chạy thoát. Trong khi đó, lực lượng cứu hộ cũng gặp rất nhiều khó khăn do thời tiết xấu, không thể kịp thời giải cứu các nạn nhân bị mắc kẹt. Thời tiết lạnh giá tại Thổ Nhĩ Kỳ và Syria cũng có nghĩa là những người bị mắc kẹt dưới các đống đổ nát có ít cơ hội sống sót hơn. Ngoài ra, dòng người tìm cách tháo chạy khỏi các khu vực chịu thiệt hại còn gây ra tình trạng tắc đường, cản trở nỗ lực của các lực lượng cứu hộ.
Carmen Solana, nghiên cứu sinh tại Đại học Portsmouth (Anh) nhận định: "Việc tìm kiếm những người sống sót sau thảm họa trong 24h đầu là rất quan trọng. Sau 48h, số người sống sót sẽ giảm đi rất nhiều".
Nguyên nhân thứ ba gây ra thiệt hại nặng nề trong trận động đất kinh hoàng này là cơ sở vật chất có khả năng chịu động đất kém. Chỉ riêng tại Thổ Nhĩ Kỳ, hơn 5.600 tòa nhà đã đổ sập tính đến sáng ngày 7/2. Martin Mai, giáo sư địa vật lý tại Đại học King Abdullah (Ả Rập Xê-út), cho biết: "Thổ Nhĩ Kỳ từng hứng chịu những trận động đất gây thương vong hàng nghìn người, một phần còn do cách xây dựng nhà cửa tại đây".
Theo USGS, tuy là đất nước nằm trong vùng thường xuyên gặp động đất nhưng các tòa nhà ở Thổ Nhĩ Kỳ thường được xây bằng gạch, không có cốt thép với khung bê tông thiếu tính linh hoạt và khó chống chọi với rung lắc mạnh. Một số nhân chứng cho biết những tòa nhà được xây dựng theo quy chuẩn chống động đất vẫn đứng vững, trong khi nhiều căn nhà xung quanh sụp đổ, thậm chí bốc cháy.
Hình ảnh từ báo chí nước ngoài cho thấy nhiều căn nhà và tòa nhà cao tầng tại Thổ Nhĩ Kỳ và Syria rất dễ đổ sụp khi động đất xảy ra, ngay cả khi mới bắt đầu rung chuyển.
Theo Reuters, trung bình có chưa tới 20 trận động đất mạnh trên 7,0 độ richter trong các năm. Do đó, trận động đất ở Thổ Nhĩ Kỳ, Syria ngày 6/2 là vô cùng nghiêm trọng.
