Đình Thần Bà Lụa ở phường Phú Thọ (trước là Phú Cường) của thị xã Thủ Dầu Một (Bình Dương) là một trong những công trình kiến trúc có tuổi đời lâu nhất vùng Đông Nam bộ. Nhưng thật bất ngờ khi ngôi đình phủ màu rêu phong bởi chỉ có ít người biết tới.
Với kiểu kiến trúc cổ mang nét đặc trưng của cư dân miền Trung xưa lần đầu đặt chân tới vùng thượng nguồn sông Sài Gòn, ngôi đình có tuổi đời gần 200 năm này hiện vẫn giữ được hầu như nguyên vẹn những dấu tích mà tiền nhân để lại, dù mảnh đất này đã trải qua không biết bao lần hưng phế, thăng trầm.
Chỉ cách trung tâm TP.HCM chừng 30 km nên có rất nhiều đường để mọi người có thể tìm đến ngôi đình để có dịp chiêm bái, thưởng ngoạn không gian trầm mặc, yên bình này. Hơn nữa, do nằm sát mé nước của sông Sài Gòn nên Đình Thần Bà Lụa có một vẻ đẹp lãng mạn nên thơ, phù hợp cho những buổi thăm thú cuối tuần giữa xô bồ cuộc sống.
Lần từng bước từ những bậc thang còn ướt rượt màu rêu của trận mưa đêm trước, chúng tôi đi lên chính điện của ngôi đình, nghe rột roạt tiếng lá rụng dưới chân mà ngỡ như mình đang đi về quá khứ.
Theo quan sát của chúng tôi, Đình Thần Bà Lụa khá rộng, chiều ngang chừng 20 mét, cao tới 5 mét, có lối kiến trúc độc đáo, xen lẫn giữa nét cổ kính vùng Bắc bộ mà lại phảng phất nét u trầm của những tòa lâu đài ở kinh thành Huế.
Có thể nói, suốt dọc chiều dài gần 200 km, con sông Sài Gòn đã đi qua nhiều vùng đất, ghi dấu ấn đậm nét trong nhiều khu dân cư trong những làng xã, thôn ấp trù phú gắn liền với những kiến trúc còn tồn tại tới ngày nay. Tuy nhiên, trải qua thời gian, kể từ khi những cư dân đầu tiên đặt chân tới mảnh đất phương Nam này đến nay, hầu hết kiến trúc đó đã bị xuống cấp. Riêng ngôi đình Bà Lụa may mắn sao lại là một ngoại lệ hiếm hoi của tạo hóa khi nó vẫn còn vẹn nguyên với một vẻ đẹp giản đơn mà độc đáo sau bao nhiêu biến cố. Chính vì lẽ đó, ngôi đình đã được xếp vào hàng di tích lịch sử văn hóa của Tỉnh với những dấu ấn đậm nét của đất và người xứ Thủ Dầu Một này.
Nhiều bậc lão nông kể lại rằng, kiến trúc của ngôi đình Bà Lụa này độc đáo đến nỗi người Pháp phải làm một mô hình thu nhỏ của nó để đem triển lãm ở một hội chợ tại thành phố cảng Mác Xây (Pháp) vào năm 1921 về những loại hình kiến trúc độc đáo của thế giới. Ngoài ra, nó cũng được coi là hình mẫu kiến trúc tiêu biểu của vùng Nam kỳ rộng lớn. Theo đó, đình gồm một gian lớn chính giữa lợp ngói cổ bằng đất nung đã nhuốm màu xanh rêu của thời gian. Hai bên đình là hai gian nhà xây liền kề để dùng làm nhà kho cũng như nơi họp mặt nam nữ bá tánh trong những ngày lễ trọng của người dân địa phương.
Trong thời gian tìm hiểu về đình, chúng tôi được ông bà Năm, một đôi vợ chồng già đã có mấy chục năm sống trong ngôi đình cho biết: Đây là ngôi đình được dựng lên để thờ Thành hoàng thôn Phú Cường cũ. Mặc dù thờ Thành hoàng thôn nhưng trong đình không có bất cứ bức tượng cũng như vật dụng gì để thờ mà chỉ có một chữ Thần viết bằng chữ Hán rất to ở chính điện. Hơn nữa, chính điện đình cũng khá đơn giản bởi ngoài những cây cột sơn màu tiết gà đã nhuốm màu thời gian, còn lại chỉ là những vật dụng bằng gỗ trang trí thông thường. Tuy nhiên, khi có những công việc quan trọng của địa phương, người dân vùng Phú Cường (nay tách thành phường Phú Thọ) vẫn có thói quen tập hợp ở đình, nhất là các cụ già lớn tuổi.
Ông bà Năm cũng cho biết, vài năm trở lại đây, đình ít mở cửa vì người dân quanh vùng đa số là nhập cư, họ không biết hết ý nghĩa cũng như lịch sử của đình nên không mấy chú ý đến. Có thể nói, văn hóa đình nói chung hiện nay hầu như đã phần nào phai nhạt trong nếp sinh hoạt hối hả, xô bồ của cuộc sống người dân, nhất là giới trẻ.
Hiện nay, đình hầu như vắng người qua lại, mặc dù nó nằm sát bên cây cầu Bà Lụa bắc qua kênh Bà Lụa rộng lớn. Tuy nhiên, đó lại là một trong những ưu điểm của đình bởi chỉ những ai thực sự cảm thấy tâm hồn mình đủ thanh thản, muốn tìm về chút thanh tịnh, tìm về nét kiến trúc và văn hóa đình làng vốn có ở mọi miền trên đất Việt thì mới có thể ngồi xuống mảnh sân đá rêu phong, ngước mắt nhìn những cây cổ thụ có tuổi đời hàng trăm năm vẫn ngạo nghễ vững vàng cùng phong ba bão táp của thời gian.
Lối lên đình rêu phong theo thời gian.
Đình Bà Lụa nhìn từ bên ngoài.
Gian thờ Thành hoàng.
Nhà phụ của ngôi đình.
Mặt trước của ngôi đình, phía xa xa là nơi kênh Bà lụa đổ vào sông Sài Gòn.
