Trong số tứ đại phú hộ Sài Gòn xưa, Tổng đốc Đỗ Hữu Phương được xếp hàng thứ hai. Thậm chí có điển tích kể lại rằng ông còn có một đội đếm tiền riêng được sắp xếp bí mật trong căn phòng phía sau nhà để kiểm kê tiền thu được vào các mùa vụ.
Trong số tứ đại phú hộ “Nhất Sỹ - Nhì Phương – Tam Xường – Tứ Định” của Sài Gòn xưa, “Nhì Phương” được xem là người giàu thứ 2 với khối gia sản đáng kính nể.
“Ngậm thìa vàng” từ bé, làm giàu nhờ con đường quan lộ
Đỗ Hữu Phương sinh năm 1841 tại khu vực Chợ Đũi, Sài Gòn. Ông là con của một đại địa chủ Nam Kỳ, tên là Bá Hộ Khiêm. Bố của ông là người Việt gốc Hoa, sang Việt Nam từ nhỏ, có tiệm buôn bán ở chợ Lớn. Không giống với những đại gia khác có tuổi thơ cơ cực vất vả, sau này vươn lên làm giàu, ông Hữu Phương sống trong nhung lụa từ bé nhờ tiềm lực tài chính vững chắc của bố.
Ngay từ khi mới sinh ra, ông đã có một cơ ngơi mà nhiều người phải phấn đấu cả đời mới có được. Nhờ gia đình có điều kiện nên Đỗ Hữu Phương được đi học tiếng từ nhỏ. Ông giỏi tiếng Pháp và tiếng Hán. Với lợi thế của một gia đình con buôn, thế nhưng Đỗ Hữu Phương lại không giống như những đại gia khác, làm giàu bằng con đường kinh doanh. Ông lựa chọn cho mình con đường làm quan.
Khi Pháp chiếm đồn Kỳ Hòa (1861), lúc này Đỗ Hữu Phương chỉ mới 20 tuổi. Thế nhưng ông đã ôm mộng làm quan. Nhờ một người quen là Cai tổng Đỗ Kiến Phước, Đỗ Hữu Phương được dẫn đến giới thiệu với Tham biện hạt Chợ Lớn là Francis Garnier (Garnier chính là viên đại úy Pháp sau này tổ chức tấn công và chiếm thành Hà Nội). Garnier bổ nhiệm Đỗ Hữu Phương làm chức Hộ trưởng (khi đó khu vực Chợ Lớn được chia địa giới làm 20 hộ). Từ đó Đỗ Hữu Phương trở thành viên chức làm việc cho Pháp.
Không giống như những đại phú hộ thời ấy, dù chỉ mới 20 tuổi Đỗ Hữu Phương đã nuôi mộng làm quan
Với trình độ học vấn, khả năng giao tiếp khéo léo, Đỗ Hữu Phương chiếm được cảm tình với nhiều giới từ chính quyền Pháp cho tới các thương gia người Hoa và cả các chí sỹ yêu nước. Từ năm 1872, Đỗ Hữu Phương được chỉ định làm ủy viên Hội đồng thành phố Chợ Lớn, rồi trở thành phụ tá Xã Tây Chợ Lớn. Ông cũng được Pháp thưởng Tam đẳng bội tinh, triều đình Huế thì phong Đỗ Hữu Phương thành Tổng đốc và được ban thưởng tới 2.223 mẫu ruộng.
Trong thời gian làm quan chức ở Sài Gòn, Đỗ Hữu Phương được coi là trung gian môi giới cho giới thượng gia người Hoa quan hệ với chính quyền Pháp. Ngoài ra, việc ông cứu giúp Thủ khoa Huân cũng khiến cho lực lượng khởi nghĩa yêu mến Đỗ Hữu Phương. Nhờ các mối quan hệ này mà ông bắt đầu giàu lên nhanh chóng.
Cuộc hôn nhân với người vợ tài giỏi và gia môn yên ấm
Để có được một sản nghiệp lừng lẫy, ông Phương có sự trợ giúp đắc lực của người vợ “ích phu lợi tử”. Bản thân vốn đã giàu có, lại có ăn học đàng hoàng nên ông đã cưới được 1 tiểu thư đài các, nổi tiếng xinh đẹp, nết na, là con một vị Lang trung bộ Binh, một chức quan khá lớn trong chiều đình phong kiến nhà Nguyễn. Sau đám cưới, gia đình Đỗ Hữu Phương ở tại một căn nhà lớn thuộc quận 1. Nhưng vợ Đỗ Hữu Phương không sống theo kiểu đài các như nhiều phu nhân giàu có khác, bà biết thu vén để đem thêm tiền bạc về cho gia đình.
Trong khi chồng lo việc chính trị, tập trung vào con đường quan lộ thì một tay người vợ ở nhà quán xuyến mọi chuyện kinh doanh, cửa cải. Bà điều hành các cơ sở kinh doanh, kết nối tiểu thương, xây dựng hệ thống buôn bán riêng biệt. Gia đình ông Phương khi ấy chi phối một phần giao dịch thông thương tại các bến cảng Sài Gòn để bán lúa giá cao. Người vợ này đã giúp ích cho ông rất nhiều trong việc vươn lên trở thành người giàu thứ 2 của Sài Gòn khi ấy.
Lấy được người vợ tài giỏi, biết quán xuyến việc nhà giúp cho ông Phương vươn lên trở thành người giàu thứ 2 Sài Gòn thời xưa
Vợ chồng ông Phương có cả thảy 8 người con, 5 trai, 3 gái. Vì bố là người theo con đường học hành, làm quan nên những người con này cũng đều được học tập đầy đủ, cuộc sống bình yên, kết hôn với những gia đình môn đăng hậu đối. Tất cả những người con của ông đều sống trong cảnh sung sướng, dư giả bạc tiền trong bối cảnh cả đất nước còn khó khăn. Hiện ở Việt Nam gia đình Đỗ Hữu Phương chỉ còn nhà thờ dòng tộc được đặt tại một hẻm nhỏ trên đường Điện Biên Phủ (quận 3).
Khối gia sản khổng lồ, thuê nguyên 1 đội đếm tiền
Về tài sản của ông Phương, có rất nhiều giai thoại kể lại. Đầu tiên là việc ông được thừa hưởng khối gia sản kếch xù, những cánh đồng bạt ngàn, những cửa hàng kinh doanh của bố sau khi ông mất đi.
Tất nhiên, ông Phương giàu không phải chỉ nhờ thừa kế mà còn bởi tài tính toán như thần. Mỗi mùa vụ ông đều thu lợi lớn, kết nối với các tiểu thương, xây dựng hệ thống buôn bán riêng biệt. Bên cạnh đó, với chức tước của mình, việc ép nộp tô, thuế của người dân khi thuê lại ruộng cũng mang lại nguồn thu cực lớn cho ông Phương.
Dinh cơ một thời của Tổng đốc Phương.
Thóc lúa trong nhà ông chất thành núi trong nhà. Lại có thêm người vợ giỏi giang, tháo vát, bán sang tay với giá cao để thu tiền về nên ông đã giàu lại càng giàu hơn.
Người ta đồn rằng, nếu 1 người ngồi đếm tiền của nhà ông Phương thì có đếm đến cả đời cũng không hết tiền. Về độ giàu có của vợ chồng phú hộ Phương, sử cũ kể rằng, gia đình có riêng một đội đếm tiền hơn chục người được sắp xếp bí mật trong căn phòng phía sau nhà. Những người này ăn ngủ tại chỗ chỉ để đếm tiền. Số tiền được họ bó buộc chặt rồi cất vào căn phòng kín kiên cố và khóa nhiều lớp. Chùm chìa khóa của căn phòng chỉ có vợ ông Phương được giữ và nó gần như là vật bất ly thân đối với bà.
