Vào đầu tháng Giêng, người Dao Đỏ ở nơi khu vực vùng núi Tây Bắc tất bật chuẩn bị cho lễ hội mỗi năm chỉ có 1 lần, vừa mang ý nghĩa về mặt tâm linh, vừa là món ăn tinh thần trong kỳ nghỉ để sum họp.
Không chỉ gây thương nhớ với cảnh sắc tuyệt đẹp, núi rừng hùng vĩ, Lào Cai không chỉ nổi bật với cảnh sắc núi rừng hùng vĩ mà còn hấp dẫn bởi những phong tục độc đáo của người dân bản địa, khiến bất kỳ ai cũng tò mò, thích thú. Chẳng hạn, như phong tục đón Tết của đồng bào Dao Đỏ được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Khác với người Kinh, người Dao ăn Tết Nguyên đán trước nửa tháng, khoảng giữa tháng 12 Âm lịch đã bắt đầu bước vào mùa Xuân. Họ sẽ vui chơi, sum họp đến hết rằm tháng Giêng.
Trong một năm, người Dao có nhiều cái Tết như Tết Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng), Tết Hàn thực (3/3 Âm lịch), Tết Đoan ngọ (5/5 Âm lịch), song nghi lễ Pút tồng và Tết Nguyên đán là quan trọng và được tổ chức lớn nhất.
Pút tồng - một nghi lễ đặc biệt của người Dao Đỏ. Trong tiếng Dao, “Pút tồng” (lễ tắm than) có nghĩa là một điệu nhảy xuất thần, thể hiện sự hòa quyện giữa cõi dương và âm trong tiếng kèn pí lè, tiếng trống âm vang với mục đích đón tổ tiên, thần linh.
Mục đích chính của nghi lễ Pút tồng là để tưởng nhớ tổ tiên, phù hộ sang năm mới mọi người trong gia tộc, dòng họ được mạnh khoẻ, mưa thuận gió hoà cho mùa màng bội thu, gia súc, gia cầm phát triển tốt…
Người Dao Đỏ tổ chức Pút tồng vào ngày đầu năm mới theo Âm lịch. Công việc chọn ngày do trưởng họ quyết định và thường tránh các ngày kiêng kỵ của dòng họ. Địa điểm tổ chức nghi lễ thường là gia đình trưởng họ của các dòng họ người Dao Đỏ. Đây là nghi lễ quan trọng nhất trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên người Dao Đỏ, nên việc chuẩn bị luôn được thực hiện trước khi tổ chức khá lâu, chu đáo và nghiêm túc. Trưởng tộc đứng ra lo liệu chính, cả về lễ vật và đạo cụ. Lễ vật dâng cúng chính gồm có gà, rượu, gạo, bánh, trái cây…
Lễ Pút tồng có nguồn gốc từ xa xưa, gắn với các truyền thuyết về cuộc di cư vượt biển của người Dao Đỏ. Quá trình thực hiện nghi lễ gồm 11 bước, hầu như ở các nghi thức cúng bái đều được thực hiện thông qua các động tác nhảy, múa. Các điệu nhảy được thực hiện nối tiếp nhau trong suốt tiến trình nghi lễ, phần cầu khấn hầu như được gửi gắm đến tổ tiên của họ thông qua những giai điệu có lúc tươi vui, có khi trầm buồn.
Vào ngày diễn ra lễ nhảy, không chỉ những người trong dòng họ mà cả những người khác họ cùng thôn cũng đến tham dự để ủng hộ cho dòng họ đang làm lễ Pút tồng. Nhưng để nhảy Pút tồng không phải ai cũng có thể làm được. Người dân địa phương cho biết chỉ những người được thần linh chọn mới có thể thực hiện những điệu múa trong lễ Pút tồng và phải tập luyện trước cả tháng.
Trong suốt thời gian làm lễ Pút tồng, người thực hiện phải ngồi bên cạnh thầy mo chủ trì buổi lễ để làm lễ cho đến khi thần linh đồng ý cho nhảy lửa. Đợi đến khi ngọn lửa tắt, chỉ còn một đống than đỏ rực thì cơ thể của những người tham gia nhảy lửa bắt đầu rung lên là sẵn sàng nhảy vào đống than đỏ hồng đang bốc nhiệt. Lúc này thầy mo làm nhiệm vụ chỉ dẫn, dẫn đầu trong màn nhảy lửa, đồng thời tay cầm thanh tre gõ để thôi thúc tinh thần, dũng khí của người thanh niên trai tráng thực hiện “tắm than” khi nhảy lửa.
Trong khi múa, họ luôn miệng xưng tụng thần linh và các điệu múa được sử dụng như hình thức làm hài lòng thần linh, bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với tổ tiên, những vị thần đã luôn bên cành, phò tá, giúp đỡ cho họ.
Điểm đặc biệt trong phần múa nghi lễ Pút tồng thường chỉ do nam giới thực hiện, quy luật này ngầm phản ánh cấu trúc xã hội, gia đình phụ hệ của người Dao Đỏ. Thầy cúng, thầy nhảy đặt ra những quy tắc bí mật để bảo vệ vai trò độc tôn của nam giới trong các nghi lễ.
Bên cạnh đó, âm nhạc là linh hồn của lễ hội Pút tồng. Những điệu múa của nghi lễ truyền thống, kết hợp của tiếng chiêng, trống, chũm chọe va chạm vào nhau diễn ra xung quanh đống lửa bập bùng, trong không gian linh thiêng đặc biệt tạo ra sự huyền bí mê hoặc.
Có khi là những tiếng trống dồn dập, có khi lại là những giai điệu trầm buồn, tạo nên một bức tranh âm thanh đa dạng và sống động. Âm thanh của lễ hội hòa quyện với tiếng gió rít, tiếng chim hót, tạo nên một bản hòa ca giữa con người và thiên nhiên, thể hiện một lời cầu nguyện của người đồng bào Dao Đỏ gửi đến thần linh.
Lào Cai không chỉ nổi bật với cảnh sắc núi rừng hùng vĩ mà còn hấp dẫn bởi những phong tục độc đáo của người dân bản địa, khiến bất kỳ ai cũng tò mò, thích thú. Đến với Lào Cai vào dịp đầu năm mới bạn sẽ có cơ hội được chứng kiến, chiêm ngưỡng không khí lễ hội sôi động và thiêng liêng của lễ nhảy Pút tồng. Người Dao Đỏ thường tổ chức vào ngày mùng 1 hay mùng 2 Âm lịch. Đặc biệt nghi lễ này không cấm người lạ nên bạn có thể tham gia thoải mái, không những thế bạn còn được chào đón nồng nhiệt. Nếu có dịp đến Lào Cai, hãy thử một lần tham gia lễ hội Pút tồng để cảm nhận nét văn hóa đặc sắc của người Dao Đỏ.
