Ở tuổi U80, "đào chánh" đoàn cải lương một thời sống cảnh đơn chiếc bên cháu khi người thân lần lượt rời bỏ bà.
Ngày nay, khung giờ vàng trên sóng truyền hình như “miếng bánh ngon” được chia đều cho các đơn vị sản xuất gameshow giải trí, truyền hình thực tế và phim ảnh. Nhưng vài thập kỷ trước đó, khán giả không có nhiều sự lựa chọn như bây giờ, nên các chương trình phát sóng định kỳ hàng tuần luôn được chờ đón. Khi ấy, chương trình hài kịch Trong nhà ngoài phố đã trở thành người bạn thân quen với khán giả, là nơi kết nối nghệ sĩ và công chúng, mang đến tiếng cười cho mọi nhà.
Trong số những nghệ sĩ thành danh từ loạt tiểu phẩm Trong nhà ngoài phố khi ấy, nữ diễn viên Kiều Mai Lý tạo được dấu ấn rõ nét bởi sự duyên dáng, phảng phất hình ảnh những con người miền Nam sôi nổi. Chỉ tiếc khi hào quang đi qua, bà không còn nhiều cơ hội gặp gỡ khán giả. Cuộc sống ở tuổi U80 của nữ nghệ sĩ cũng lủi thủi bên cháu ngoại khi người thân lần lượt rời bỏ bà.
Nghệ sĩ Kiều Mai Lý là "cây hài" quen mặt một thời với khán truyền hình.
Diễn viên Kiều Mai Lý tên thật là Nguyễn Thị Lý, sinh năm 1949, là một trong số những nữ nghệ sĩ gặp nhiều gian truân.
Khán giả ở thập niên 70, 80 - giai đoạn "nổi như cồn" của Kiều Mai Lý - đều biết bà có tuổi thơ không hạnh phúc. So với các chị em khác, bà không có được sự yêu thương từ bố mẹ, năm 1 tuổi đã phải xa người thân để sống với một cặp vợ chồng hiếm muộn. Càng lớn, tình cảm của bà dành cho bố mẹ nuôi càng nhiều và không muốn quay lại gia đình cũ. Bà kể thời đó, bố mẹ nuôi nghèo tới mức gánh con đi bán bắp khắp nơi, tiền kiếm chỉ đủ ăn chứ không mua nổi một đôi dép mới. Năm 7-8 tuổi, bà đã tìm mọi cách để phụ bố mẹ kiếm tiền, khi đi lấy bún lấy rau từ tờ mờ sáng, lúc hăng hái phụ rửa chén cho nhà. Năm 10 tuổi, bà bắt đầu phụ gánh nước kiếm tiền, đến mức bà thường đùa rằng: "Tại gánh nước nhiều nên mới lùn".
Hình ảnh Kiều Mai Lý khi mới bước vào lĩnh vực cải lương.
Năm 11 tuổi, bố nuôi phát hiện Kiều Mai Lý bẩm sinh có làn hơi ca rất dày nên kiếm thầy cho theo học. Bà kể ngày đó nhà nghèo, ly cà phê cho thầy cũng chẳng có, nhưng vì được thương nên thầy nhận dạy miễn phí. Càng được dạy, bà càng bộc lộ năng khiếu, học cũng trội nhất xóm. Sau này, nghệ danh Kiều Mai Lý thầy đặt đã theo bà cả một cuộc đời.
Thời đó, Kiều Mai Lý học gần nơi "đóng đô" của đoàn Thanh Hương - Hùng Minh. Say mê cải lương lúc nào không biết, cứ tan học là bà ra đình ngồi xem mọi người luyện tập. Có giọng hát đẹp, cô gái 16 tuổi năm ấy được trưởng đoàn Hoa Xuân - Minh Bá chú ý. Từ đó, Kiều Mai Lý bước lên sân khấu với hình ảnh "đào chánh". Bà tâm sự, dù có tố chất nhưng để trụ được trên sân khấu cần phải học hỏi rất nhiều, chuyển mình qua các vai diễn, thân phận. Từ cô đào khóc giỏi bậc nhất, bà trở thành cô gái lí lắc, hài hước, thậm chí nhận những vai diễn độc ác đến mức khán giả xem tức tối ném cả đồ lên sân khấu.
Những vai diễn sân khấu của Kiều Mai Lý đều gây ấn tượng với khán giả.
Tuy bước vào nghệ thuật với tư cách nghệ sĩ cải lương, nhưng quãng thời gian đi theo đoàn, tố chất hài hước, tinh nghịch và khéo nói của Kiều Mai Lý được nhiều người để ý. Sẵn duyên ngầm, lại thêm được Tổ nghề phù hộ, chất hài của bà dần được bồi đắp và phát huy. Về sau, bà vào đoàn Thanh Minh - Thanh Nga, được danh hài Bảo Quốc phát hiện nét diễn duyên nên rủ lập nhóm tham gia cuộc thi Tiếng cười sân khấu và đoạt giải xuất sắc nhất. Đó cũng là giai đoạn bắt đầu thời kỳ hoàng kim của hài kịch ở TP.HCM.
Sau năm 1980, ngoài hình ảnh "đào chánh" xuất hiện trong các vở cải lương, Kiều Mai Lý được đón nhận với một hình ảnh khác: nghệ sĩ hài. Bà cho biết lúc ấy không thể chỉ dựa vào sân khấu cải lương để kiếm sống, mà phải bắt đầu chuyển sang kịch nói, đóng phim. Nếu vẫn giữ tự ái cá nhân, có lẽ nữ nghệ sĩ đã phải tìm thêm nghề tay trái để mưu sinh trong chuỗi ngày cải lương lận đận.
Lúc này, chương trình Trong nhà ngoài phố bắt đầu phát sóng mỗi tối thứ Năm hàng tuần, và Kiều Mai Lý trở thành một trong những nghệ sĩ được yêu mến. Càng diễn, bà càng say mê hài kịch bởi thấy những thứ đưa lên màn ảnh rất đời, nét diễn chân thật đúng chất hào sảng, sôi nổi, nhiệt tình của người lao động phía Nam. Những vai diễn của Kiều Mai Lý lúc đó đa phần có nét hung dữ, chanh chua. Nhưng ngoài đời, bà rất vui vẻ và thân thiết với cả đoàn. Bà hay đùa sau mỗi lần diễn vai dữ: "Người ta hiền muốn chết luôn vậy đó!".
Dàn nghệ sĩ tạo nên thương hiệu của "Trong nhà ngoài phố" không thể thiếu Kiều Mai Lý.
Sau này, Kiều Mai Lý cùng rất nhiều nghệ sĩ khác như Bảo Quốc, Ngọc Giàu, Hữu Châu, Kim Xuân… đã trở thành những ngôi sao "bảo chứng" cho thành công của các chương trình, sân khấu hài từ thập niên 1980 kéo dài đến 2000.
Khi các show giải trí và phim ảnh "nở rộ", thỉnh thoảng khán giả vẫn thấy bóng dáng Kiều Mai Lý trong những vai diễn trên truyền hình hay điện ảnh. Nữ nghệ sĩ nói dù cuộc đời sau ánh đèn sân khấu rất truân chuyên nhưng chưa bao giờ bà bỏ nghề, vẫn miệt mài rong ruổi đến phim trường. Cả khi sự bất công đến dồn dập, người thân lần lượt ra đi, bà vẫn muốn hết mình cho đam mê lớn nhất đời.
Dù không nổi tiếng như xưa nhưng nữ nghệ sĩ vẫn dành tình yêu rất lớn cho sân khấu.
Dù từng có hào quang rực rỡ trong nghề, Kiều Mai Lý ở tuổi U80 lại gặp phải nhiều mất mát. Bà hiếm khi chia sẻ chuyện tình cảm, nhưng mỗi lần kể thì khán giả đều ngậm ngùi thay. Nữ nghệ sĩ từng nói: "Trong tình yêu, tôi không khổ, không lụy. Lúc trẻ, tôi cũng có nhiều người theo đuổi, cũng có yêu một vài người. Đến lúc lập gia đình, tôi thủy chung với chồng đến tận ngày ông mất".
Bà kể mình và ông xã hơn 25 tuổi từng có một tình yêu rất đẹp. Lúc mới yêu, bà thương ông vì dù không làm nghệ thuật nhưng vẫn ủng hộ đam mê của vợ. "Lúc đầu, cuộc sống vợ chồng cũng sóng gió, anh ấy cũng ghen tuông. Một thời gian sau, chồng tôi không ghen nữa, thả cho tôi đi làm thoải mái. Anh thấy tôi đàng hoàng nên cũng dần yên tâm", nữ nghệ sĩ nhớ lại.
Lúc sinh thời, chồng Kiều Mai Lý rất yêu thương bà.
Khi về sống chung, dù chồng có điều kiện nhưng bản thân nữ nghệ sĩ không muốn làm đám cưới vì sợ "rình rang, sẽ bị mất danh tiếng". Mọi thông tin về đời tư, thậm chí chuyện đã sinh con, Kiều Mai Lý đều "giấu nhẹm" với khán giả. Đó là chuỗi ngày hạnh phúc của nữ nghệ sĩ khi được bạn đời hết mực yêu thương. Kiều Mai Lý từng tự hào nói: "Chỉ có gan trời là ông ấy chưa mua được cho tôi". Lúc đó, chỉ cần bà thèm đồ ăn Chợ Lớn, thì ông sẵn sàng chạy xe từ Gò Vấp đi mua, bỏ tiền cho bà làm chương trình, lập gánh hát… Nhiều người còn bảo, Kiều Mai Lý như "bà hoàng" trong mắt chồng.
Sau này, bà mở đoàn kịch riêng nhưng biến cố ập đến, đoàn bị thu hồi. Chồng bà từ đại gia thành tay trắng, kéo theo chuỗi ngày cả gia đình lao đao. Ông còn có ý định tự tử sau khi mất hết tài sản. "Gặp biến cố trắng tay, chồng tôi thắt cổ tự tử. Đêm đó, tôi đang ngủ có linh tính, bật người ngồi dậy. Nhìn bên cạnh không thấy chồng, tôi đi xuống nhà bếp thấy anh đang đưa dây vào cổ. Tôi khóc nghẹn và khuyên anh: 'Còn sống, còn làm đừng có lo. Hồi xưa, anh lo cho em, giờ em lo lại cho anh'. Anh ấy nghe tôi nói thật tâm nên cũng nguôi ngoai, bỏ ý định quyên sinh", bà kể lại.
Nữ nghệ sĩ hiện tại ở tuổi U80.
Sau đó, bà đi diễn thì chồng theo phụ hoặc ở nhà chăm con. Biết chồng sa cơ, rất hay tủi thân, nữ nghệ sĩ chia sẻ: "Tôi luôn nghĩ trong thâm tâm rằng khi người ta còn ở đỉnh cao, tôi có nói to tiếng một chút với chồng cũng không sao. Thế nhưng, khi anh ấy sa cơ, tôi chỉ cần nói nhẹ một tiếng chắc anh cũng rớt nước mắt. Từ chỗ đó, tôi mới nghĩ đừng bao giờ để cho chồng phải khóc".
Từ một "bà hoàng" được cưng chiều, Kiều Mai Lý trở về cuộc sống bình dân, ở nhà thuê mái lá lụp xụp, ăn mâm cơm đạm bạc. Bà nhớ lại: "1 tuần lễ, hai vợ chồng chỉ ăn 1 cục thịt nhỏ xíu. Cứ chế nước mắm vô cục thịt đó, kho tới kho lui như ăn cá rô cây. Vợ chồng cắn răng chịu đựng. Anh ở nhà lo con cái, em ra ngoài làm kiếm tiền". Thấy vợ cực khổ, chồng Kiều Mai Lý đòi đi chạy xe ôm nhưng nữ nghệ sĩ nhất định không đồng ý. Sau đó, bà vào gánh hát bà bầu Thơ, bà bầu thương nên cho chồng bà theo làm xé vé. Hễ lương bà 8 đồng thì chồng 1 đồng.
Năm 2006, khi Kiều Mai Lý vực dậy được kinh tế gia đình, tậu ngôi nhà khang trang hơn thì cũng là lúc chồng bà ra đi mãi mãi. "Tôi không nghĩ mình sẽ có được mái nhà đàng hoàng, cứ ngỡ trong mơ. Khi tạo dựng được mái nhà, ông lại bỏ tôi đi. Lúc khốn khổ nhất, nhiều người chia rẽ, kêu tôi bỏ ông ấy, bởi tôi mới 27 tuổi, ông đã hơn 50 mà còn sa cơ. Tôi nghe mà chỉ cười, người đời sao nghĩ cạn", bà buồn bã kể lại.
Tháng 11/2022, nữ nghệ sĩ đau lòng báo tin con gái duy nhất đã qua đời vì bệnh ung thư. Ngày tổ chức đám tang cho con, bà không khóc, chỉ nói: "Tôi là người theo đạo Phật. Đức Phật nói đời là cõi tạm, ai đến rồi cũng sẽ đi, đã gọi là định mệnh thì phải chấp nhận. Tôi xem như chồng và con tôi đã về cõi bình an. Giờ đây, tôi sẽ tìm niềm vui trong công việc và chia sẻ buồn vui với cháu ngoại nuôi".
Hình ảnh nữ nghệ sĩ trong ngày tiễn đưa con gái.
Sau khi chồng và con gái lần lượt ra đi, cuộc sống của Kiều Mai Lý khiến nhiều đồng nghiệp xót xa. Theo chia sẻ, hiện nữ nghệ sĩ cải lương đang sống trong một căn nhà khang trang tại quận Bình Thạnh (TP.HCM). Ở tuổi xế chiều, bà vẫn miệt mài tham gia các dự án nghệ thuật. Khi rảnh rỗi, bà dành thời gian cho đam mê nấu nướng. Đặc biệt, nữ nghệ sĩ nói bà theo Phật pháp, tự tay trang hoàng nhiều không gian thờ cúng trong nhà.
Ước nguyện cuối cùng của Kiều Mai Lý là được chết với nghề, trên sân khấu hoặc dưới sân khấu, với niềm đam mê bất tận. Trong một lần chia sẻ trên truyền hình, bà tâm sự: "Giờ cô ước mong sao có một sân khấu cải lương mà được diễn với những anh chị em cũ của cô. Cô chỉ ước nguyện cái đó, gặp lại mà mình được trổ hết tài ra như thế mới mãn nguyện. Sân khấu cũng như thật thì mình hát mình mới thấy nó hay hơn".
