Việt Nam là một trong những nền giáo dục "lạ" nhất thế giới. Về cơ bản, đây là quốc gia có mức thu nhập thấp, nhưng việc thực hiện các kỳ thi học thuật quy mô quốc tế không thua kém gì các nước phát triển.
Tại sao học sinh Việt Nam làm rất tốt các bài thi PISA?
Có một mối quan hệ tích cực rõ ràng giữa tiềm lực kinh tế quốc gia so với chất lượng bài thi của học sinh thực hiện được tại quốc gia đó.
Nhưng Việt Nam, đất nước với chỉ số thu nhập bình quân đầu người (GDP) chỉ bằng một phần nhỏ so với Hoa Kỳ, lại thực hiện được kết quả tốt hơn so với những gì mong đợi được ở những quốc gia có cùng mức thu nhập, và không ai hiểu lý do tại sao.
Các nhà nghiên cứu đã thực hiện hai bài kiểm tra quy mô quốc tế trong một nỗ lực tìm hiểu được bí ẩn về “hiệu ứng Việt Nam”. Trong bài kiểm tra TIMMS, học sinh Việt Nam đã có kết quả tốt hơn so với những nước có cùng mức thu nhập. Xem biểu đồ bên dưới:
Một bài viết bởi Abhijeet Singh một vài năm trước đây đã nghiên cứu kết quả bài thi TIMMS, và cho thấy rằng lợi thế của Việt Nam là học sinh được bắt đầu học sớm hơn các nước đang phát triển khác, từ khi trẻ 5 tuổi.
“Một năm học ở trường tiểu học Việt Nam có lượng kiến thức nhiều hơn đáng kể so với một năm học ở Peru hay Ấn Độ”, Lee Crawfurd cho biết trong báo cáo trên trang Nghiên cứu Phát triển Hệ thống Giáo dục.
Câu hỏi đặt ra là “Tại sao một năm học ở Việt Nam lại có năng suất học tập nhiều hơn hẳn các quốc gia khác? Hoặc nói dễ hiểu hơn, tại sao trường học ở đây dạy tốt hơn trường học ở những nước khác?”.
Mới đây, nhà nghiên cứu Suhas D. Parandekar và Elisabeth K. Sedmik ở Ngân hàng Thế giới đã trả lời câu hỏi trên. Họ nghiên cứu kết quả của PISA (Programme for International Student Assessment, Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế) từ năm 2012.
Chỉ có 7 quốc gia đang phát triển khác ngoài Việt Nam tham gia vào chương trình PISA. Với 4.098 USD/năm, Việt Nam là nước có GDP thấp nhất trong các quốc gia tham gia nghiên cứu. Tuy nhiên, kết quả Việt Nam đạt được lại cao hơn họ. Xem biểu đồ kết quả bên dưới:
Kết quả của Việt Nam cao hơn những gì bạn mong đợi, hơn hoặc bằng với Phần Lan, cùng Thụy Sĩ và cao hơn hẳn Colombia hay Peru. Đối với môn Toán, Việt Nam có điểm số cách biệt là 128 so với điểm số trung bình của 7 quốc gia thu nhập thấp khác. 70 điểm trong phần Toán học tương ứng với trình độ “thông thạo toàn bộ”, tương đương khoảng 2 năm học ở các quốc gia thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Điều này nghĩa là, trình độ của Việt Nam xa hơn 3 năm so với những nước đang phát triển tham gia nghiên cứu PISA.
Chuyện gì đang xảy ra?
Các nhà nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới đã sử dụng dữ liệu của PISA bao gồm nguồn gốc học sinh, kinh nghiệm học tập, hệ thống trường lớp để tìm ra xem Việt Nam đã làm gì khiến học sinh của họ tốt hơn nhiều so với sự giàu có. Họ nhận ra rằng, sự đầu tư vào giáo dục và “khác biệt về văn hóa” có thể là một nửa của nguyên nhân.
Rất nhiều “khác biệt văn hóa” đã tạo nên đặc điểm của học sinh như tập trung và nghiêm túc hơn trong học hành, ít đi học trễ và nghỉ học không phép hơn. Họ dành thời gian học thêm ở ngoài trường nhiều hơn 3 giờ mỗi tuần so với học sinh ở các nước đang phát triển khác. Họ ít lo lắng về môn Toán học, mà tự tin để sử dụng nó trong tương lai.
Có nhiều sự khác biệt khác nữa. Các bậc phụ huynh ở Việt Nam cũng quan tâm nhiều về việc học tập của con cái họ, họ cũng tích cực tham gia các hoạt động gây quỹ ở trường. Về mặt cấu trúc, hệ thống giáo dục ở Việt Nam mang tính tập trung hơn. Hiệu suất của giáo viên được giám sát kỹ hơn, và sự xem trọng về thành tích cao hơn so với các quốc gia đang phát triển khác.
Quan trọng là, dường như Việt Nam đang đầu tư vào giáo dục nhiều hơn các nước đang phát triển khác, đặc biệt nếu xét về chỉ số GPD thấp của đất nước này. Mặc dù mức độ phát triển kinh tế không quá cao, cha mẹ thường có trình độ học vấn thấp, ít trường học ở thành phố và nhiều trường lớp ở miền quê. Những điều này đặc biệt không có lợi cho một hệ thống giáo dục tốt, nhưng dường như nó không ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục của Việt Nam.
Với những bất lợi về kinh tế, nhưng chất lượng cơ sở hạ tầng về giáo dục ở Việt Nam đang dần tốt hơn, cũng như những nguồn tài nguyên về giáo dục trong nhà trường. Máy tính có kết nối internet cũng được gia tăng đầu tư, mà theo các nhà nghiên cứu, đây cũng là lý do khiến giáo dục Việt Nam phát triển tốt. Ngoài ra, trẻ em Việt Nam cũng được đến các lớp mẫu giáo nhiều hơn so với trẻ em ở những nước khác.
Tất nhiên, những yếu tố này cũng chỉ là một nửa của nguyên nhân. Phần còn lại về hiện tượng Việt Nam vẫn còn bí ẩn. Nhưng kết quả này là dấu hiệu tích cực về nghiên cứu giáo dục và kinh tế, cho thấy một quốc gia tương đối nghèo có thể làm tốt như những quốc gia giàu có khác trên thế giới.
