Là tượng đài của nghệ thuật cải lương, NSND Phùng Há sống gần 1 thế kỷ mà gắn bó với sân khấu 86 năm. Thế nhưng dù thành công trong sự nghiệp thì con đường tình duyên của bà lại nhiều sóng gió, truân chuyên.
Một trong những vị của bộ môn nghệ thuật cải lương Việt Nam
Sinh năm 1911 tại làng Điều Hòa, tổng Thuận Trị, quận Châu Thành (nay là thành phố Mỹ Tho), tỉnh Tiền Giang, NSND Phùng Há tên thật là Trương Phụng Hảo. Bà là người được xem là một trong những vị tổ của bộ môn nghệ thuật cải lương Việt Nam khi sống gần trọn một thế kỷ.
Thời xuân sắc của bà Phùng Há.
Từ rất sớm bà đã đến với cải lương. Cùng với kép chính Năm Châu, năm 13 tuổi bà được ông bầu gánh Hai Cu mời tham gia gánh hát Tái Đồng Ban với vai trò đào chính. Vì diễn quá hay, hát quá ngọt dù không phải là con nhà nòi nhưng ngay từ lần đầu đứng trên sân khấu bà đã nhận được những tràng pháo tay không ngớt của khán giả.
Trong vở cải lương "Hoàng Phi Hổ quy Châu" của soạn giả Nguyễn Công Mạnh, vai Giả Thị là vai diễn đầu tiên trong sự nghiệp ca hát của bà. Nhiều vở tuồng bà đóng cặp với Năm Châu tiếp theo sau rất được công chúng hoan nghênh và tán thưởng. Họ trở thành cặp đào – kép rất được công chúng hoan nghênh và tán thưởng.
Vở diễn của bà Phùng Há (ngồi) cùng NS Năm Châu.
Rồi Năm Châu bất ngờ về đầu quan cho gánh Trần Đắc cùng với Tư Chơi vào năm 1926. Phùng Há kết hôn với Tư Chơi cũng trong năm này, nhưng cuộc tình chóng vánh, chỉ 2 năm sau bà ly dị. Lúc này, bà Phùng Há đang mang bầu đứa con đầu lòng liền bỏ về quê Mỹ Tho hát cho gánh của thầy Năm Tú. Vài năm sau khi cô con gái Bửu Chánh chào đời, bà phải đưa con về quê cha nhờ người chị nuôi nấng do phải thường xuyên lưu diễn. Bửu Chánh đổi tên và lấy họ của dưỡng phụ thành Lý Bửu Trân. Vì quá bận rộn, phải gần 10 năm sau nghệ sĩ Phùng Há mới sang đón con gái trở về Sài Gòn sum họp.
Năm 1929, vào một đêm diễn, sau khi vở tuồng Mạnh Lệ Quân thoát hài do Phùng Há thủ vai chính kết thúc, bà ra cửa sau ra về bất ngờ gặp Bạch công tử – Lê Công Phước đứng đợi tự bao giờ. Kể từ đó, sau cái bắt tay làm quen cô đào hát, cứ mỗi đêm ở hàng ghế đầu tiên chàng công tử hào hoa say sưa thưởng thức tài nghệ ca diễn của cô bảy Phùng Há. Cái gì đến cũng đã đến, trước sự săn đón nhiệt tình của người đán ông ấy, họ bén duyên, yêu thương nồng cháy và nên duyên vợ chồng.
NSND Phùng Há và Bạch công tử.
Bạch công tử quyết tâm đầu tư sau khi gặp được bà Phùng Há. Để thành lập gánh hát Huỳnh Kỳ, sau khi kết hôn với bà, Bạch công tử đã tách ra khỏi gánh hát Phước Cương và giao cho vợ là bà Phùng Há làm bầu. Chẳng bao lâu gánh hát Huỳnh Kỳ trở thành tâm điểm thu hút rất nhiều khán giả dưới sự điều hành của bà Phùng Há, vốn liếng tiền bạc dồi dào cùng với kiến thức có được từ những năm du học của Bạch công tử. Gánh Huỳnh Kỳ có vở tuồng ăn khách nhất là Giọt máu chung tình, do Năm Thiên đóng vai Võ Đông Sơ và Phùng Há vai Bạch Thu Hà. Cuộc đời của ca nương thanh sắc lừng danh những tưởng sẽ mãi hạnh phúc nhưng đời đâu biết được chữ ngờ!
Hàng loạt nỗi đau trời giáng dội xuống người phụ nữ tài hoa mà khốn khổ
Cuộc hôn nhân của Bạch công tử và cô bảy Phùng Há hạnh phúc được nhiều năm. Sự ra đời của 2 mụn con kháu khỉnh: con trai Paul Lộc và con gái Suzane là kết tinh từ niềm hạnh phúc đó. Thế nhưng dường như đó chỉ là giai đoạn tạm dừng của những cuộc ăn chơi. Bạch công tử nhanh chóng trở về với những cờ bạc, rượu chè, gái gú không quan tâm chăm chút gánh hát như trước nữa sau 7 năm với những thành công có được từ sự miệt mài lao động.
Cuộc sống riêng của NSND Phùng Há đầy trắc trở.
Gánh Huỳnh Kỳ rơi vào tình trạng không người cai quản. Công việc điều hành đoàn hát của Bạch công tử bị bỏ ngỏ, trong khi bà Phùng Há một nách 2 con còn phải lo về phần nghệ thuật biểu diễn. Gánh hát càng ngày càng suy sụp như rắn mất đầu, mạnh ai nấy làm, đào kép bỏ đi.
Trên những chiếc ghe mà gánh hát neo gần cầu Ông Lãnh, bà Phùng Há ôm con nằm chơ vơ. Lúc này bà chỉ còn biết cách đi tìm chồng, đã vậy hai con nhỏ còn ốm, tiền bạc không còn nhưng rồi phải ngậm đắng nuốt cay, thất vọng tràn trề khi chứng kiến Bạch công tử đang ôm ấp một cô gái đẹp. Chẳng những không hối lỗi, Bạch công tử còn quát mắng bà. Vì không có thuốc men nên cậu con trai đầu Paul Lộc bị bệnh rồi mất. Thế nhưng Bạch công tử vẫn chìm đắm trong u mê, ăn chơi sa đọa dù con mất, vợ quay quắt.
Cố NSND Phùng Há và con gái Bửu Chánh.
Bà Phùng Há quyết định ly hôn vì không thể chịu đựng được hoàn cảnh trái ngang ấy. Cú sốc ấy chưa kịp qua đi thì bà lại hứng chịu nỗi đau không thể nguôi ngoai đó là cô con gái nhỏ Suzane cũng ra đi sau đó ít lâu. Bà Phùng Há bị đẩy đến tận cùng của sự đau khổ khi chồng hắt hủi, hai con đều ra đi. Cuối cùng bà quyết định đứng lên gây dựng lại sự nghiệp sau một thời gian vùi mình trong nước mắt.
Nghệ sĩ Phùng Há đi đến cuộc hôn nhân thứ 3 với kỹ sư Nguyễn Bửu vào năm 1940, sau khi cuộc tình thăng hoa lẫn bi kịch với Bạch công tử Lê Công Phước kết thúc 4 năm. Nguyễn Bửu đã lập gánh hát Phụng Hảo ở Sài Gòn giao cho bà quản lý, quy tụ nhiều nghệ sĩ tài năng vì vốn là một đại điền chủ giàu có ở Trà Vinh. Nhưng do tình hình rối ren, đoàn Phụng Hảo gặp nhiều khó khăn phải lưu diễn dưới Bà Rịa - Vũng Tàu trước khi thuê ghe về Mỹ Tho và tự giải tán.
NSND Phùng Há lúc "xế chiều".
Cuộc hôn nhân của bà Phùng Há và ông Nguyễn Bửu cũng tan vỡ theo sự tan rã của gánh hát Phụng Hảo. Và rồi một chủ trang trại nuôi bò giàu có đầu thập niên 1950 têm Châu Văn Sáu đã kết hôn với bà Phùng Há và tạo cơ hội gầy dựng lại đoàn hát Phụng Hảo đi lưu diễn khắp trong Nam ngoài Bắc gây tiếng vang lớn. Thế nhưng cuộc hôn nhân với đại gia nuôi bò cũng chẳng tồn tại được lâu và tan rã cùng đoàn hát.
Dường như nỗi đau vẫn chưa muốn buông tha Phùng Há khi sau một thời gian bị bệnh nan y, người con ruột duy nhất còn lại của bà là Bửu Chánh đã qua đời vào năm 1963. Đó như một nỗi đau trời giáng dội xuống người phụ nữ khốn khổ ấy. Ngày 5/7/2009, NSND Phùng Há đã trút hơi thở cuối cùng tại bệnh viện Nguyễn Trãi (TP HCM). Bà hưởng thọ 99 tuổi. Trong lòng khán giả ái mộ cải lương, đến nay hình ảnh và những di sản bà đã để lại vẫn luôn ngự trị không phai mờ.
Mộ phần NSND Phùng Há ở nghĩa trang nghệ sĩ.
