Ngôn ngữ là một trong những yếu tố rất quan trọng ảnh hưởng đến tương lai của trẻ, bố mẹ nên chú ý quan sát quá trình phát triển của con từ giai đoạn sơ sinh.
Nhiều phụ huynh nhận thấy con mình biểu hiện nói muộn, vốn từ vựng tương đối ít hơn so với các bạn cùng trang lứa, nên thường lo lắng điều này liên quan đến phát triển trí tuệ, đặc biệt là chỉ số IQ.
Trên thực tế, từ lâu các nhà nghiên cứu đã quan sát và phân tích quy luật học nói của trẻ em, mỗi đứa trẻ sẽ có những cột mốc phát triển khác nhau mặc dù không quá chênh lệch. Vậy có mối liên kết nào giữa việc trẻ biết nói sớm sẽ có chỉ số IQ cao? Trước tiên bố mẹ cần nắm rõ những giai đoạn phát triển ngôn ngữ ở trẻ
Các giai đoạn nhận biết phát triển ngôn ngữ ở trẻ trước 2 tuổi
Giai đoạn phát triển ngôn ngữ của trẻ được chia thành giai đoạn tiền ngôn ngữ và giai đoạn phát triển.
Giai đoạn tiền ngôn ngữ bắt đầu từ trẻ 1-1,5 tuổi, đây là giai đoạn nhạy cảm cốt lõi của lời nói. Trẻ sơ sinh ở giai đoạn này trải qua ba giai đoạn: Nhận thức trước ngôn ngữ, phát âm và năng lực giao tiếp.
Và lời nói cũng xoay quanh các quy tắc như tốc độ âm thanh, âm tiết, ngữ điệu của lời nói, trọng âm, ngắt quãng. Sự phát triển khả năng tri giác trước ngôn ngữ được chia thành ba cấp độ: Phát âm, âm điệu và ý nghĩa.
Giai đoạn này bé chủ yếu trong giai đoạn nhận biết âm thanh. Bé trong giai đoạn này ngoài khi ngủ còn có thể tương tác với bố mẹ khi thức, sau 2 tháng có thể phát ra hơn 3 loại âm thanh.
Trẻ từ 4-6 tháng
Khi được 4 tháng, bé thích trò chuyện với người lớn hơn, đến 5,6 tháng tuổi, bé sẽ thỉnh thoảng phát ra âm “mẹ”, và bé nhạy cảm hơn với âm điệu và âm lượng.
Trẻ từ 7-8 tháng
Trẻ sơ sinh ở giai đoạn này có thể tạo ra các âm tiết rõ ràng hơn, và sự phát triển ngôn ngữ đã bước vào giai đoạn nhạy cảm. Trẻ bắt đầu từ từ hiểu những gì mẹ nói, khi được ai đó gọi tên trẻ sẽ quay đầu lại ngay lập tức.
Mỗi đứa trẻ sẽ có những cột mốc phát triển khác nhau mặc dù không quá chênh lệch.
Trẻ từ 9-10 tháng
Ở giai đoạn này, bé không chỉ hiểu được lời mẹ nói mà ngày càng thích bắt chước giọng người lớn, có thể trả lời câu hỏi của mẹ bằng cách phát âm đơn giản, thích lặp đi lặp lại một từ.
Giai đoạn này, bé bắt đầu bước vào giai đoạn cảm âm của từ. Bé sẽ dần dần học cách sử dụng giọng nói, ngữ điệu và biểu cảm để diễn đạt ý của mình, đồng thời bé sẽ nói đơn giản "đèn", "bánh quy",...
Một số trẻ có khả năng ngôn ngữ tốt, đặc biệt là các bé gái, đã có thể phát âm rất nhiều âm tiết. Đối với các bé trai sẽ muộn hơn một chút, nhưng khi phát âm sẽ rõ ràng hơn.
Trẻ từ 12-18 tháng tuổi
Bắt đầu từ đây, quá trình học ngôn ngữ của trẻ bước sang một giai đoạn mới, giai đoạn mà trẻ sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ một cách chính thức để tiến hành giao tiếp.
Đến 18 tháng tuổi, trẻ đã phát hiện ra rằng mỗi sự vật, hiện tượng, hành động đều có tên gọi riêng của mình. Đây chính là điểm xuất phát khiến trẻ có thể bước vào giai đoạn bùng phát ngôn ngữ ở thời kỳ tiếp theo.
Trẻ đã có thể nghe hiểu và đáp ứng các hành vi định danh và mệnh lệnh thân thuộc. Ở cuối giai đoạn này, khi hỏi trẻ những câu hỏi như ở đâu, cái gì, chúng ta sẽ nhận được những câu trả lời thường xuyên và ổn định hơn trước nhiều, do chỗ trẻ đã biết gọi tên một số vật quen thuộc với mình, đã biết sử dụng ngón trỏ đi kèm lời nói.
Trẻ biết nói sớm hay muộn, có liên quan gì đến chỉ số IQ không?
Một chuyên gia trực thuộc Đại học Y Capital từng đưa ra nhận định rằng, trẻ biết nói sớm có năng khiếu ngôn ngữ cao hơn, nhưng điều này không có nghĩa là chỉ số IQ cao hơn, và không có mối liên hệ tất yếu giữa cả hai. Những đứa trẻ sẵn sàng thể hiện từ khi còn nhỏ sẽ nói sớm hơn.
Những đứa trẻ không muốn thể hiện từ khi còn nhỏ sẽ nói sau. Điều này chỉ có thể liên quan đến chức năng ngôn ngữ và không liên quan gì đến chỉ số IQ. Nhưng nếu trẻ biết nói chậm quá, sự tiến bộ rõ ràng chậm, bố mẹ cần lưu ý và đưa trẻ đi khám.
Khi não bộ phát triển đến mức độ nhất định, trẻ sẽ nắm vững từ vựng và diễn đạt một cách bình thường. Tuy nhiên, việc trẻ nói sớm hay muộn không liên quan trực tiếp đến chỉ số IQ.
Trẻ có chức năng ngôn ngữ phát triển tốt nói sớm hơn
Điểm đầu tiên là những đứa trẻ có năng khiếu ngôn ngữ tốt biết nói tương đối sớm, điều này không thể nghi ngờ.
Về ngôn ngữ, có người lợi thế, cũng có người không thuận lợi, cũng giống như trong quá trình học ngoại ngữ, có người thấy rất dễ nhưng cũng có người thấy khó, đây là một sự thật.
Tính cách cũng có mối quan hệ, nếu trẻ sẵn sàng diễn đạt, thích bắt chước lời nói thì trẻ nói sớm hơn, nếu trẻ không muốn diễn đạt thì dù đã nắm được từ vựng mới nhưng cha mẹ có thể không biết hoặc hiểu lầm là đứa trẻ không thể nói được.
Trẻ có chức năng ngôn ngữ phát triển tốt nói sớm hơn.
Có rất nhiều khu vực chức năng trong não. Ngôn ngữ chỉ là một trong những khu vực chức năng nhỏ. Ngôn ngữ và chỉ số IQ chỉ liên quan một phần và không thể tách rời. Một tài năng ngôn ngữ tốt không thể ảnh hưởng trực tiếp đến mức độ IQ, và mức độ IQ sẽ không ảnh hưởng đến ngôn ngữ năng lực.
Trong vấn đề nói sớm hay muộn thì trường hợp nổi tiếng nhất là Einstein, người ta nói Einstein tuy nói rất muộn nhưng chỉ số IQ của ông rất cao. Trên thực tế, chỉ số IQ bẩm sinh của con người là cao và thấp là yếu tố cần chú ý, nhưng quá trình rèn luyện và phát triển có được cũng rất quan trọng.
Nếu trẻ đã 2 tuổi mà vẫn không nói được, lúc này bố mẹ nên đưa con đến bệnh viện kiểm tra xem có vấn đề gì về thính giác và các khía cạnh khác không, một số trẻ còn gặp vấn đề về sự phát triển của gốc lưỡi, chẳng hạn như lưỡi mỏng, ngắn, thắng lưỡi.
Trẻ có dải lưỡi quá ngắn khi phát âm sẽ hơi lè nhè, không được rõ ràng, lúc này nên đi khám càng sớm càng tốt. Ngoài những yếu tố trên, việc trẻ biết nói sớm còn liên quan đến cách giáo dục của cha mẹ và môi trường gia đình.
Những cách cơ bản giúp trẻ tập nói tốt hơn
Nếu muốn con mình biết nói sớm, bố mẹ nên chú trọng những điểm sau.
Hãy để trẻ tự nói
Khi trẻ có nhu cầu trò chuyện, thay vì trả lời quá nhanh, mẹ có thể hướng dẫn bé hỏi: Con cần gì? Khi trẻ tiếp tục chỉ mà không nói, mẹ có thể nói với trẻ, đây là quả táo, đây là quả lê, đây là quả chuối.
Lúc này trẻ rất khát khao kiến thức, ban đầu có thể chỉ nhìn hình miệng của mẹ, nhưng dần dần trẻ sẽ học theo những từ mẹ nói.
Khi trẻ có nhu cầu trò chuyện, thay vì trả lời quá nhanh, mẹ có thể hướng dẫn bé bằng cách đặt những câu hỏi.
Trò chuyện, đọc sách với trẻ nhiều hơn
Trò chuyện hay đọc sách là những cách giúp trẻ phát triển ngôn ngữ nhanh nhất. Sau khi trẻ được 1,5 tuổi, có thể hình thành thói quen đọc sách tranh, các bài đồng dao, bài đồng dao cho trẻ, điều này sẽ giúp trẻ nắm vững một lượng lớn từ vựng.
Trong quá trình chăm sóc trẻ hàng ngày, nếu chỉ để trẻ chơi còn bố mẹ nghịch điện thoại thì sự phát triển chức năng ngôn ngữ của trẻ sẽ dễ bị tụt hậu, nếu bố mẹ thường xuyên giao tiếp, trò chuyện với trẻ, dễ kích thích chức năng ngôn ngữ của trẻ và trẻ nói sớm hơn.
Cho trẻ tiếp xúc với người khác
Để trẻ tiếp xúc nhiều hơn với những trẻ khác cũng sẽ giúp kích thích các chức năng ngôn ngữ, tăng vốn từ vựng và phát triển cảm xúc.
Quá trình trưởng thành của mỗi đứa trẻ, cái nhíu mày hay nụ cười, và sự tiến bộ nhỏ của từng lứa tuổi không thể tách rời sự vun đắp và đồng hành cẩn thận của bố mẹ, đó là tình yêu thương tốt nhất dành cho con cái.
Trò chuyện hay đọc sách là những cách giúp trẻ phát triển ngôn ngữ nhanh nhất.
