Đó là câu chuyện có thật tại giếng cổ làng Phú Diễn xưa, nay giếng vẫn còn nhưng chỉ là biểu tượng tâm linh của người dân địa phương nơi đây.
Video: Ông Trần Xuân Bảy kể về chiếc giếng cổ gắn liền với đời sống của người dân Phú Diễn.
Giếng nước cổ với hoa văn đặc biệt nhất Hà Thành
Đã từ lâu cây đa – giếng nước – sân đình là biểu tượng cho văn hóa làng xã ở Việt Nam. Thế nhưng xã hội càng phát triển, những biểu tượng trên dần biến mất hoặc ít người để ý đến. Hiện chỉ còn một số ít làng xã còn giữ được những giếng cổ nguyên bản như thủa sơ khai.
Tìm về làng Phú Diễn (nay là phường Phú Diễn, quận Bắc Từ Liêm, Hà Nội), hỏi thăm đến chiếc giếng cổ được cho là nguyên bản và độc đáo nhất Hà Thành còn sót lại, rất nhiều nhiều người trẻ tuổi tỏ vẻ ngạc nhiên và không biết đến sự tồn tại của giếng cổ này.
Mất nhiều thời gian, chúng tôi mới tìm đến được giếng nước độc đáo, nơi trước đây cung cấp nước ăn cho cả một làng. Giếng cổ Phú Diễn nằm ẩn mình trong khuôn viên nhỏ, đối lập với đó là sự ồn ào của phố thị nơi tấp nập xe cộ đi lại sớm chiều.
Khuôn viên giếng cổ ở Phú Diễn (Bắc Từ Liêm, Hà Nội)
Khác với những chiếc giếng làng thường được xây hình tròn bằng gạch đặc, hoặc có miệng hình lục lăng. Giếng cổ Phú Diễn được bao bọc trên miệng bằng đá tròn nguyên khối. Các nghệ nhân xưa còn tạo hình xung quanh vô cùng tinh xảo với những họa tiết chạm khắc độc đáo.
Ông Trần Xuân Bảy (70 tuổi) – gia đình đã có 13 đời sống ở xóm Giếng (Phú Diễn) chia sẻ, bản thân ông được nghe ông bà, bố mẹ và các cụ cao niên trong làng kể nhiều về chiếc giếng này. Thế nhưng, không ai biết chính xác giếng nước này bao nhiêu tuổi.
Những họa tiết độc đáo và dấu tích theo thời gian của giếng cổ.
Theo ông Bảy, thông thường khi dân làng về lập ấp khai hoang sẽ đào giếng để lấy nước sinh hoạt. Chiếu theo nguyên lý ấy, giếng nước này có thể đã có được 500-600 năm, cùng với sự hình thành của làng Phú Diễn xưa.
“Trực tiếp nhìn trên miệng giếng, thấy những vết lõm do kéo dây gầu múc nước đặt lọt cả ngóng tay mọi người có thể thấy giếng nước này cổ xưa như thế nào. Đó là chưa kể các chân quỳ dạ cá ở xung quanh cũng đã mòn vẹt đi hết cả”, ông Bảy chia sẻ.
Nam nữ còn trinh mới được khơi giếng, múc nước đêm giao thừa
Sinh ra từ làng và trực tiếp được ăn nước giếng làng, ông Bảy đã từng nghe kể và chứng kiến nhiều câu chuyện ở giếng cổ đặc biệt này. Theo lời kể của ông, ngày xưa khi còn thanh niên ông là người trực tiếp xuống tận đáy để khơi giếng.
Ông Bảy mô tả lại việc kéo nước từ giếng cổ lên.
“Phải là nhưng thanh niên chưa vợ, khỏe mạnh, khôi ngô mới được đi khơi giếng làng. Rồi những đêm 30 Tết, phải là những người con gái còn trinh mới được múc nước giếng để ra đình làm lễ.
Đêm đó nước giếng múc lên không phải bằng gầu thông thường mà phải múc bằng mo cau. Tất cả phải thể hiện sự trang nghiêm, thuần khiết”, ông Bảy kể lại.
Không chỉ những dịp đặc biệt, kể cả ngày thường những người con gái trong kỳ kinh nguyệt cũng không được đến giếng làng lấy nước. Bởi sau đó giếng nước sẽ không còn trong xanh, nước không còn ngọt nữa và người đó sẽ bị cả làng chửi.
Có những điều kỳ lạ khó lý giải đã xuất hiện ở giếng cổ này.
“Tôi là người trực tiếp chứng kiến câu chuyện đó. Năm ấy tôi ra giếng làng gánh nước về cho u (mẹ) tôi. Nước vừa gánh về đến nhà, mẹ tôi nhìn và chửi lớn: “Không biết đứa nào lại ra lấy nước giếng rồi”. Hỏi ra mới biết, nếu phụ nữ đến kỳ kinh nguyệt ra lấy nước thì giếng sẽ nổi váng 3 ngày không hết. Bao giờ người phụ nữ đó sạch kinh thì nước mới trong trở lại”, ông Bảy kể lại.
Với những người dân ở xóm Giếng, từ xưa cho đến nay vẫn giữ một truyền thống văn hóa đó là những ai đi lấy chồng nơi khác, khi qua giếng làng phải vào miếu thắp hương. Việc làm này như một sự biết ơn, bởi người ở làng sống nhờ mạch nước giếng, khi đi xa sẽ luôn nhớ về nơi mình đã sinh ra và lớn lên.
Mỗi khi có khách đến thăm, tìm hiểu giếng cổ đều phải thắp hương xin tại ngôi miếu nhỏ được dựng lên trong khuôn viên.
Giờ đây, giếng cổ làng Phú Diễn tuy không bị lấp đi, nhưng không ai còn dùng nước giếng để ăn. Hàng năm vào dịp rằm tháng 3, người dân bản địa nơi đây vẫn tổ chức thau giếng, xin nước để rước vào đình làng làm lễ.
“Với những người dân gốc ở đây, giếng nước này như một bảo vật và mang giá trị văn hóa, tâm linh rất lớn với chúng tôi. Hy vọng rằng sau chúng tôi ,những thế hệ trẻ sẽ mãi giữ được truyền thống văn hóa của làng và kể câu chuyện chiếc giếng cổ từng là nguồn nước nuôi sống bao thế hệ cha ông làng Phú Diễn xưa”, ông Bảy bày tỏ tâm tư.
