Cùng với khoai lang, khoai sọ từng là món ăn nhà nghèo, là thứ cứu đói trong những ngày nghèo khó, giờ đây chúng trở thành món đặc sản hấp dẫn vào mùa thu.
Những ngày đầu thu, khi thời tiết bắt đầu có các đợt không khí lạnh là thời điểm khoai sọ vào mùa.
Khoai sọ thuộc họ ráy, có củ cái và củ con. Khác với khoai môn hay khoai lang, củ khoai sọ nhỏ hơn, nhiều củ con và nhiều tinh bột hơn. Trước đây, khoai sọ gắn với người dân các miền quê vào những ngày còn nghèo khó. Hồi đó, khoai sọ luộc hay độn cơm là món ăn "cứu đói". Thậm chí ăn nhiều đến chán ngán, bây giờ nhắc lại nhiều người vẫn nhớ như in.
Từ món ăn dân dã ở các miền quê nghèo, giờ đây khoai sọ lên đời thành đặc sản làm nên nhiều món ăn ngon vào mùa thu. Ở nước ta, khoai sọ được trồng ở cả 3 miền, tùy điều kiện thổ nhưỡng từng nơi mà chất lượng khoai khác nhau. Trong đó, khoai sọ Mán Mộc Châu (Sơn La) được đánh giá ngon và dẻo hơn cả.
Khoai sọ Mán có nguồn gốc, hình thù, màu sắc không giống các loại khoai khác và đó chính là nét làm nên sự đặc sắc.
Ở Mộc Châu, khoai được trồng ở bản người Dao (hay còn gọi là người Mán) của xã Tân Lập, Phiêng Luông, Hua Păng, huyện Mộc Châu và bản Suối Lìn, xã Vân Hồ (nay thuộc huyện Vân Hồ) nên được gọi là khoai sọ Mán.
Người dân địa phương cho biết khoảng tháng 10, tháng 11 hàng năm là thời điểm khoai sọ Mán vào mùa. Vùng nào càng nhiều dốc thì khoai được trồng ở đó ăn càng ngon. Trong khi đó ở những vùng đất bằng phẳng thường không dẻo và bở bằng.
"Khoai sọ Mán có lớp vỏ xù xì, phần bên trong ruột vàng như nghệ. Cái tuyệt vời của giống khoai sọ này chính là sự kết hợp, quyện hòa giữa vị ngọt, bùi bùi, béo thơm. Khi ăn vào cảm giác dinh dính răng nhưng lại khó lòng mà dứt ra được. Củ càng già ruột càng vàng và ngọt.
Khoai sọ Mán có thể hấp hoặc luộc, chấm với muối vừng hoặc nấu canh cùng thịt bò, xương, chân giò...", chị Linh (ở bản Suối Lìn, xã Vân Hồ) chia sẻ.
Theo chị Linh, khoai sọ Mán được trồng vào khoảng tháng 3 đến tháng 4 dương lịch (đầu mùa mưa ở Sơn La), bắt đầu thu hoạch vào khoảng cuối tháng 10 dương lịch. Từ 1 thân củ đẻ ra 5-7 nhánh, mấu như củ gừng, củ riềng.
Giống khoai này có đặc điểm là cực kỳ bở
Tại các chợ truyền thống hay trên chợ mạng, khoai sọ Mán được nhiều người thành phố "săn tìm" mỗi khi đến mùa. Tuỳ vào thời điểm, giá của chúng dao động từ 60.000-80.000 đồng/kg nhưng không phải lúc nào cũng mua được.
Là người mê món khoai sọ Mán, chị Ngọc Anh (ở Cầu Giấy, Hà Nội) chia sẻ: "Tại chợ cóc gần nhà mình có chị chuyên bán các loại rau củ quả đặc sản của Sơn La nhưng cũng dăm hôm mới có khoai sọ Mán một lần. Nên cứ hễ thấy là mình mua luôn 3kg về ăn dần. Giống khoai này bảo quản ở nơi thoáng mát có thể ăn được trong vòng 1-2 tuần mà vẫn giữ được độ ngọt.
Khoai sọ Mán gọt rất mất công vì có lắm mấu, nhưng gọt đến đâu thấy ruột khoai vàng đến đó, bổ ra lại càng thấy vàng hơn, lúc hấp, nướng hay hầm lên thì vàng ruộm như ai nhuộm bằng nghệ".
