Bánh xôi chiên phồng là một trong những đặc sản nổi tiếng ở các tỉnh Nam Bộ. Đây là món ăn làm từ xôi nếp và đặc biệt có hình dáng rất ấn tượng: phồng tròn như quả bóng màu vàng. Có thể chính vì sở hữu "ngoại hình" đặc biệt đến thế nên nhiều người dân Nam Bộ đã ví von loại đặc sản dân dã này với cái
Cụ thể, theo nhiều nhà nghiên cứu, khoảng năm 1952, ở Đồng Nai đã có nhiều quán bán bánh xôi chiên phồng. Từ đây, món ăn độc đáo này được lan truyền đi khắp các tỉnh, thành Nam Bộ. Có lẽ, bản thân loại đặc sản dân dã dễ làm này đã phù hợp với văn hóa vùng miền như một món ăn chơi, dễ ăn, dễ chế biến và được nhiều người thích thú khi thưởng thức.
Thực tế, cách làm bánh xôi chiên phồng cũng phải trải qua nhiều công đoạn từ chọn nguyên liệu đến nấu, nhồi và chiên. Muốn bánh đạt độ phồng theo ý muốn phải chọn loại gạo nếp thơm dẻo, còn đậu xanh thì phải đều hạt. Trong đó, đậu xanh là nguyên liệu giúp cho bánh có vị béo, bùi, ngậy đặc trưng. Sau khi đã chọn được các nguyên liệu cần thiết, đem gạo nếp và đậu xanh ngâm, đãi sạch rồi mới nấu chín thành xôi.
Ở đây, hạt nếp phải được nấu chín tới vì đây là khâu quan trọng để bánh có độ phồng lúc chiên. Vì nếu nếp chưa chín, bánh sẽ ít phồng còn nếu hạt nếp chín quá sẽ mất độ dẻo dai và bánh sẽ không phồng giòn.
Công đoạn tiếp theo là lấy xôi vừa chín tới nhồi với dầu ăn và đường. Nhồi phải đều và mạnh tay, nhuyễn trước khi nặn xôi thành khối rồi cán dẹp, cắt khúc tròn. Làm nóng chảo rồi đổ dầu vào, đến khi dầu nóng già mới thả từng khúc xôi tròn vào.
Người chiên (rán) lúc này cần sự khéo léo vì công đoạn chiên quyết định độ phồng của bánh. Trong quá trình chiên phải liên tục đảo bánh để bánh không bị méo mó và chín đều. Ban đầu đảo bánh ấn nhẹ nhưng khi bánh bắt đầu nổi lên mặt chảo dầu thì phải ấn mạnh cho bánh thấm dầu, như vậy bánh mới nở đều cũng như vàng đều. Khi bánh vàng ươm, có độ nở, tăng nhiệt độ để vỏ ngoài bánh cứng và giòn, thơm cả ngoài lẫn trong.
Bánh trở nên phồng to như quả bóng có màu vàng ươm đẹp mắt là có thể vớt ra. Tùy theo lượng xôi cho vào chảo chiên ban đầu mà kích thước của bánh xôi chiên phồng to, nhỏ khác nhau. Để thưởng thức, ấn cho bánh xẹp xuống rồi cắt thành từng miếng vuông nhỏ vừa ăn. Thường ăn xôi phồng kèm với đồ chiên, nướng, quay như chim quay, gà nướng, bồ câu quay…
Đặc biệt, hương vị đặc trưng của bánh xôi chiên phồng thường rất giòn và vẫn giữ được vị thơm dẻo của xôi nếp, bùi bùi của đỗ, ngọt thanh của đường.
Tại Liên hoan ẩm thực Món ngon các nước diễn ra ở TP. Hồ Chí Minh năm 2009, món bánh xôi chiên phồng đã có dịp “so tài” với các món ngon của bạn bè quốc tế với chiếc bánh có kích thước kỷ lục: chu vi 187cm, đường kính 59,5cm và chiều cao 41,5cm, được làm từ 10kg nếp nấu chín và 600gram đường cát trắng, 10 lít dầu chiên. Ai cũng trầm trồ trước hình dạng lạ mắt và hương vị độc đáo của bánh xôi chiên phồng, một món ăn đặc biệt của ẩm thực đất phương Nam.
Hiện nay xôi chiên phồng đã trở thành một món ăn nổi tiếng ở Việt Nam và còn được giới thiệu ra nước ngoài trong các buổi giao lưu ẩm thực đấy, tuy nhiên Đồng Nai vẫn là một địa điểm bán món xôi chiên phồng ăn với gà nướng nổi tiếng nhất.
