NSƯT Đức Lưu nay đã cận tuổi 80 và vẫn rất đẹp lão, phúc hậu, chứ không xấu "kinh điển" như nhân vật trong phim.
Vinh quang nhờ vai Thị Nở
Làng Vũ Đại ngày ấy là một trong những bộ phim được xếp vào hàng kinh điển của điện ảnh Việt. Bộ phim được sản xuất năm 1982 do NSND Phạm Văn Khoa làm đạo diễn, với sự tham gia của các diễn viên Hữu Mười vai giáo Thứ, Bùi Cường - Chí Phèo, Đức Lưu - Thị Nở, nhà văn Kim Lân thủ vai Lão Hạc. Đã 33 năm trôi qua kể từ khi tác phẩm điện ảnh này ra đời, các nghệ sĩ trong phim đã toan về già, có người đã ở thế giới bên kia. Người đóng vai Thị Nở là nữ diễn viên Đức Lưu nay đã 78 tuổi.
Dù chỉ là một vai diễn ngắn và xuất hiện ít nhưng NSƯT Đức Lưu đã làm nên dấu ấn khó quên cho bộ phim. Từ lâu, dân gian đã ví những cô gái xấu xí "vô đối" là Thị Nở, chính vì vậy, để vào vai diễn này, nữ diễn viên đã phải biến hóa nhan sắc, hi sinh vì nghệ thuật, dù ngoài đời bà rất đẹp.
NSƯT Đức Lưu sau hơn 30 năm đóng vai Thị Nở.
Trong một cuộc phỏng vấn, bà Đức Lưu tiết lộ: "Để có một Thị Nở khuôn mặt xấu xí, đạo diễn Phạm Văn Khoa đã đưa tôi đến Bệnh viện Việt Đức để thửa một bộ răng đen hạt nhót. Hai bên má ngậm bông băng sao cho bề ngang rộng hơn chiều cao của khuôn mặt, cái mũi thì đắp cao su rồi bôi phẩm đỏ ở đầu mũi". Nữ diễn viên nói rằng, bà không cảm thấy tủi thân mà chỉ buồn cười khi có ai đó nhìn mình bằng ánh mắt tò mò hoặc mỗi khi nhìn chính mình trong gương.
Hóa thân thành nhân vật "đệ nhất xấu" lại nghèo và ngẩn ngơ, nhưng bà không thấy có gì xấu hổ: "Tôi nghĩ rằng, một người nghệ sĩ biết hy sinh cho nghệ thuật là người làm cho hình tượng mà họ hóa thân còn sống mãi. Và tôi vui vì Thị Nở không chỉ bước ra từ văn học, mà còn bước ra từ điện ảnh để sống đến bây giờ".
Nghệ sĩ sinh năm 1937 thừa nhận, vai Thị Nở đã giúp bà tạo "thương hiệu", đi vào từ điển của điện ảnh Việt Nam cũng như được dân yêu. Nữ nghệ sĩ kể, sau khi phim được chiếu rộng rãi, đi ra đường bà được mọi người rất quý, thậm chí còn công kênh hay quây vào chỉ mong được sờ vào tay nghệ sĩ mà mến mộ. Thậm chí, đi ra chợ, bà còn được dúi cho rau, thịt vào tận giỏ.
Hình tượng Thị Nở trong phim "Làng Vũ Đại ngày ấy".
Với nghệ sĩ Đức Lưu, dù chỉ ghi dấu ấn nhờ một vai diễn nhưng bà đã thấy đủ và đó là kỷ niệm đẹp của cuộc đời. Bà bảo: "Tôi đến với nghệ thuật, với ánh đèn sân khấu, với tiếng máy quay như một cuộc dạo chơi mà may mắn mình ghi lại được chút gì đó".
Năm 2012, cựu diễn viên Đức Lưu nhận danh hiệu nghệ sĩ ưu tú. Bà nói, gần như việc phong NSƯT cho bà cũng chỉ là chỉ dựa trên vai diễn Thị Nở. Nhưng nữ nghệ sĩ vui vì không phải đến khi được phong tặng, mà trước đó nhiều người đã nghĩ bà là NSƯT, ngay cả Phó Chủ tịch nước Nguyễn Thị Bình cũng từng giới thiệu nhầm danh hiệu của bà.
Xáo trộn cuộc đời sau vai diễn "kinh điển"
Thế nhưng, vai diễn ấy cũng mang đến không ít xáo trộn cho gia đình của người đóng vai Thị Nở ở ngoài đời. Có khi ra đường, chồng nghệ sĩ Đức Lưu bị người ta hét là "thằng Chí Phèo", bị nói bóng gió khi để vợ đóng cảnh Chí Phèo lật yếm. Lúc ấy, con trai út của nữ diễn viên đang học lớp 1, còn bị các phụ huynh kéo đến dòm xem "con của Thị Nở" ra sao, làm con bà không dám đi học suốt một thời gian.
Nói về phản ứng của chồng con khi bà đóng phim này, NSƯT nói: "Chồng tôi văn minh lắm, vì ông đi học ở nước ngoài về nên tư tưởng rất tiến bộ, ông rất thông cảm, tôn trọng nghệ thuật, hiểu sự hy sinh cho nghệ thuật nên không lăn tăn gì chuyện đó.
Các con tôi cũng không nói gì về cảnh diễn đó, nhưng chúng nó thấy mẹ hóa trang xấu quá, vào nhân vật hài hước quá, người ta xem mẹ nhiều quá nó ngại. Rồi nhiều người xem mẹ xong thì xem cả con mẹ, đi xem con Thị Nở, con Chí Phèo nên nó ngượng. Khi ấy các con tôi còn nhỏ nên chúng nó tự ái và sĩ diện với bạn bè lắm".
Trước khi đóng Làng Vũ Đại ngày ấy, nghệ sĩ Đức Lưu tham gia diễn kịch và đóng một số phim điện ảnh. Sau vai Thị Nở, bà dừng sự nghiệp đóng phim, phần vì vai diễn này là một cái bóng quá lớn, khiến bà khó làm các vai khác nên không dám nhận.
Vai diễn từng mang đến vinh quang và xáo trộn trong cuộc sống của nữ nghệ sĩ.
Rời sân khấu và màn ảnh, bà quay trở lại với công việc ở trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ và có 16 năm làm thành phần sáng lập trường. Sau đó, nghệ sĩ Đức Lưu công tác tại ban đối ngoại của Thành ủy Hà Nội, giữ chức thư ký thường trực của Ủy ban Đoàn kết với các nước cho đến khi nghỉ hưu.
Nữ nghệ sĩ lão làng có 50 năm chung sống hòa thuận với chồng cho đến khi ông qua đời 3 năm trước. Họ gặp nhau năm 1960 khi cùng học tiếng Anh ở Đại học Tổng hợp và kết hôn 2 năm sau đó. Chồng bà là giáo sư học ở Cộng hòa Dân chủ Đức về và có tư tưởng tôn trọng phụ nữ cũng như những người làm nghệ thuật. Điều này nghệ sĩ Đức Lưu không có được ở những mối quan hệ trước. Chính vì thế, nữ diễn viên rất cảm kích và dành tình cảm vô điều kiện cho ông.
Thế rồi, một cơn khủng hoảng đến với gia đình nữ nghệ sĩ ở thời điểm 24 năm sau khi đóng Làng Vũ Đại ngày ấy. Chồng bà đột nhiên bị tai biến, mất giọng và liệt nửa người, phải nằm một chỗ gần 5 năm. Suốt thời gian ấy, cựu diễn viên không rời ông xã nửa bước. Thi thoảng, bà vẫn nhận được những lời mời đi diễn nhưng không dám nhận.
Mấy năm trước bà tiết lộ, có đạo diễn đến mời bà tham gia vào một phim hài và trả cát-xê 20 triệu dù chỉ diễn 2 ngày. Song bà từ chối vì sợ khán giả sẽ lên án bà bán danh vì một thứ hài kịch mua vui rẻ tiền. Những ngày tháng khó khăn của cuộc đời cũng đã qua đi. Nhìn lại, bà vẫn thấy đầy tự hào và hạnh phúc vì những vinh quang đạt được nhờ vai Thị Nở.
Cuộc sống tự tại ở tuổi U80 của nghệ sĩ Đức Lưu
Hồi đóng vai diễn này, bà 45 tuổi, nay đã là cụ bà U80. Hiện tại, diễn viên lão làng sống cùng vợ chồng con trai út trong một con ngõ nhỏ ở Hà Nội. Bà vui vẻ với cuộc sống tự tại của bản thân và hài lòng khi về già đã có vật chất đủ đầy, 2 con trai yên bề gia thất và thành danh, các con cháu giỏi giang, ngoan ngoãn, có cháu tự kiếm học bổng du học Mỹ.
Khi các con đi vắng, bà có thời gian để làm những việc mình thích như đọc sách, nghe nhạc cách mạng, bắt taxi đến thăm bạn bè, dự sinh hoạt các hội hay lên chùa tụng niệm, tập thiền ở công viên, thậm chí có lên miền núi đi từ thiện…
Giờ không còn ông xã bên cạnh, đôi khi bà cũng cảm thấy cô đơn, trong khi vòng xoáy của cuộc sống hiện đại cứ cuốn con cái đi, ít có thời gian dành cho gia đình. Trong cuộc phỏng vấn với một tờ báo năm nay, bà trải lòng: "Trong guồng xoáy xã hội ngày nay, con người ta bị cuốn đi, sống thực tế, hối hả để có cuộc sống đầy đủ. Vì thế họ ít có thời gian cho nhau hơn, những người già cũng ít được quan tâm hơn".
Tuy nhiên, không vì thế mà nghệ sĩ Đức Lưu để tuổi già gặm nhấm, bà vẫn tích cực tham gia các hoạt động xã hội cũng như tìm sự bình an cho tâm hồn. Là người theo đạo Phật, cựu diễn viên luôn muốn giữ hòa khí trong gia đình, biết sẻ chia ngoài xã hội và thường xuyên quan tâm đến những mảnh đời bất hạnh. Bà đã quy y cửa Phật từ hơn chục năm nay, quyết ăn chay, không sát sinh và làm theo những điều răn của Phật.
Nghệ sĩ Đức Lưu đã cận tuổi 80 và sống cùng con cái. Ảnh: Hoàng Anh.
Ở độ tuổi thất thập cổ lai hy, nữ NSƯT vẫn xách túi đi làm từ thiện. Bà bảo, thấy sức mình khỏe, đi được là đi. "Dù là vật chất hay tinh thần, điều gì có thể làm giúp người ta được thì tôi làm đến cùng", diễn viên lão làng chia sẻ.
Giờ đã ở dốc bên kia của cuộc đời, bà sẵn sàng đối diện với cái chết như một quy luật của cuộc sống: "Nếu cứ sợ chết thì chẳng dám làm gì cả. Tôi đang chuẩn bị cho cái chết của mình. Nào ai biết trước giờ nào mình chết, chỉ một tích tắc tim ngừng đập, hơi thở không còn là kết thúc cuộc đời. Vì vậy, điều gì có thể làm được trong tầm tay là tôi làm ngay, miễn điều đó mang lại lợi ích cho ai đó".
Trong một cuộc phỏng vấn, khi được hỏi bà thích thời Thị Nở hay thích cuộc sống hiện tại hơn, bà bộc bạch: "Thời Thị Nở là khi tôi còn trẻ. Còn tuổi trẻ là còn phải làm việc cống hiến. Đó là thời khắc mỗi người cần phải viết lên trang sử của đời mình, lúc đó phải phấn đấu để có những thành quả, hoàn thành lịch sử cho cuộc đời. Có Thị Nở thì mới có tôi tự do, tự tại ngày hôm nay. Hiện tại, tôi có thể bằng lòng với những gì mình đã có và chỉ ngày đêm cầu nguyện được vãng sinh về nơi đất Phật cực lạc".
Có thể nói, sự nghiệp diễn xuất của người đóng vai Thị Nở đúng như câu thơ: "Thà một phút huy hoàng rồi chợt tối". Chỉ một vai diễn ấn tượng trong cuộc đời đã đủ NSƯT Đức Lưu ghi danh vào lịch sử điện ảnh nước nhà, làm công chúng không thể nào quên.
