Chắc chắn sẽ có lúc trẻ mắc sai lầm, điều bố mẹ cần làm không nên dùng những lời lẽ gay gắt để chỉ trích, thay vào đó hãy để trẻ học cách sửa chữa.
Theo các chuyên gia, việc phê bình trẻ là điều thường thấy, tuy nhiên điều này không nên là vũ khí để ép buộc trẻ nhận những cảm xúc tiêu cực, ảnh hưởng đến phát triển tâm lý. Bởi, mục đích của phê bình là truyền tải các giá trị, truyền cảm hứng hơn là làm nản lòng và đàn áp.
Trong cùng một lời chỉ trích, một số trẻ sẽ sửa lỗi và tiến bộ, trong khi những trẻ khác bốc đồng, nổi loạn. Cuối cùng, chính cách chỉ trích khác nhau của bố mẹ đã tạo ra những hướng sống khác nhau cho các con.
Thực tế, khi giáo dục trẻ, cơ sở tâm lý của người nói và người nghe là khác nhau. Khi bố mẹ trách móc, chỉ trích con cái, cơ sở tâm lý của họ là: Con là con của mẹ, mẹ có mắng thế nào cũng đều là vì lợi ích của con. Trong tiềm thức, chúng ta nghĩ đây là biểu hiện của tình yêu.
Nhưng con cái thì khác, cảm xúc của trẻ thường được quyết định bởi thái độ của bố mẹ. Khi những lời chỉ trích của phụ huynh mang đầy tính đả kích, phủ nhận, công kích nhân cách sẽ làm tổn hại đến lòng tự trọng, thay vào đó trẻ sẽ vi phạm nội quy, không vâng lời kỷ luật và để cho những hành vi xấu tiếp diễn.
Nhà tâm lý học Qian Zhiliang cho biết: “Khi trẻ mắc lỗi, thay vì khiển trách, bố mẹ nên hoàn toàn tôn trọng, hướng dẫn trẻ tự phản ánh một cách thông minh hơn, đánh thức khả năng tự kiểm tra nội tâm của trẻ. Cốt lõi của việc phê bình phải là sự hướng dẫn, động viên, tức là để trẻ “ngẩng đầu lên” chứ không phải “cúi đầu”."
Vì vậy, nếu muốn trẻ nhận thức đúng về lỗi lầm của mình, trước hết bố mẹ nên buông bỏ những định kiến hay phán xét mà hãy chấp nhận con mình. Bố mẹ càng phán xét hoặc lên án thì điều đó sẽ càng khiến trẻ khó chịu và kích thích tâm trạng nổi loạn. Chỉ khi có sự hướng dẫn nhiệt tình, trẻ mới sẵn sàng mở lòng và lắng nghe những lời dạy, góp ý của bố mẹ. Thái độ kiên quyết và những lời nói dịu dàng này chính là nguồn sức mạnh để con thay đổi.
Những lời phê bình đúng đắn phải mang tính xây dựng và phải hữu ích, có lợi cho trẻ. Nếu bố mẹ muốn con nhận thức được vấn đề và khắc phục kịp thời, có thể áp dụng "quy tắc 80-20" sau đây.
Hai điểm chân thật, tám điểm đồng cảm
Nhà giáo dục Jia Rongtao đã chia sẻ một kinh nghiệm.
Trong lúc con trai ông đạp xe thì tông vào đứa trẻ khác, dù chỉ là vết thương ngoài da, không nghiêm trọng nhưng khiến ông phải chi trả hàng nghìn USD tiền khám và chi phí y tế.
Người con trai không dám về nhà vì sợ hãi.
Đôi khi, bố mẹ cần cho trẻ sự đồng cảm hơn trước khi lý luận.
Jia Rongtao không vội chỉ trích hay lên tiếng mà trước tiên tỏ ra thông cảm với con trai mình: "Bố rất hiểu tâm tình của con bây giờ, không cần phải tự trách mình quá nhiều, ai có thể tránh khỏi phạm vài sai lầm. Bố biết con không phải cố ý". Sau đó, ông còn giúp con trai sửa xe đạp.
Thấy bố hiểu và chấp nhận mình như vậy, người con bắt đầu suy ngẫm về lỗi lầm: “Nếu con đạp xe chậm hơn thì đã có thể tránh được tai nạn”.
Jia Rongtao sau đó bắt đầu giải thích, kể cho con trai mình nhiều kiến thức về an toàn giao thông, lần này cậu bé rất chăm chú lắng nghe. Đôi khi, bố mẹ cần cho trẻ sự đồng cảm hơn trước khi lý luận. Lời nói gay gắt, sắc bén không thể giải quyết được vấn đề, trong khi đó lời nói nhẹ nhàng sẽ dễ đi vào trái tim trẻ thơ.
Hai điểm phê bình, tám điểm khẳng định
A Hinh (15 tuổi) thường xuyên bị phản ánh học kém vì quá tập trung vào việc ăn mặc, người mẹ khi nhìn thấy điều này đã rất lo lắng. Một hôm, người mẹ thấy con gái dành nửa giờ để mặc quần áo nên nói: “Con đi học mỗi ngày đều xinh đẹp như vậy, nên tâm trạng trong lớp chắc hẳn cũng tốt”.
Cô con gái rất vui khi nghe điều này, mẹ cô nói tiếp: "Sẽ tốt hơn nếu con có thể hoàn thành bài tập về nhà mỗi ngày. Mẹ tin rằng điều này sẽ không thành vấn đề với con, phải không?" A Hinh vui vẻ đồng ý, từ ngày đó trở đi cô bé rõ ràng đã chăm chỉ học tập hơn.
Bố mẹ cũng cần trao đi sự tin tưởng, hỗ trợ và giúp đỡ con.
Phương pháp mà bà mẹ này sử dụng chính là “Hiệu ứng bánh sandwich” trong tâm lý học:
Đầu tiên hãy đánh giá cao, khẳng định và quan tâm đến điểm mạnh của người khác, sau đó đưa ra những gợi ý, phê bình hoặc ý kiến khác nhau, cuối cùng là đưa ra sự tin tưởng, hỗ trợ và giúp đỡ. Nếu ý kiến được đưa ra trên cơ sở khen ngợi, trẻ sẽ cảm thấy mình có thiện chí, sẵn sàng chấp nhận những lời phê bình và sửa chữa khuyết điểm của mình hơn.
Hai điểm gợi ý, tám điểm chia sẻ
Cố vấn cấp cao về gia đình Liu Chenglian đã chia sẻ câu chuyện của một người bạn.
Một người bạn tình cờ phát hiện ra trong quần của con trai mình có rất nhiều “bức thư tình nho nhỏ” bày tỏ tình cảm. Lúc này, cậu con trai mới học lớp 5 tiểu học, người bố phát hiện con mình "yêu sớm", nhưng không vội vạch trần. Thay vào đó, anh chọn thời điểm cả hai đều thoải mái và chia sẻ kinh nghiệm yêu với con.
Anh kể rằng từng yêu một cô gái khi còn rất trẻ, nhưng vì lúc đó bản thân chưa có sự nghiệp nên đã thầm giữ cảm xúc này trong lòng. Mãi cho đến khi đỗ vào một trường đại học tốt, lên kế hoạch cho tương lai và có trách nhiệm, anh mới bắt đầu yêu, kết hôn và sinh con.
Từ đầu đến cuối, người bố không hề nhắc đến một lời về bức thư tình trong túi quần của con, mà khéo léo đưa ra lời khuyên cho con học cách giải quyết sự việc. Vài ngày sau, anh không còn nhìn thấy những bức thư tình đó nữa.
Chia sẻ kinh nghiệm là chìa khóa để mở rộng trái tim trẻ.
Thực tế, bố mẹ chia sẻ kinh nghiệm của mình là chìa khóa để mở rộng trái tim trẻ. Vì trẻ thường không thích nghe theo những mệnh lệnh hoặc gợi ý cứng nhắc, nên việc mượn những câu chuyện để hướng dẫn sẽ giúp trẻ dễ tiếp nhận hơn.
Có một câu nói rất hay: Làm bố mẹ thực ra là một sự thực hành, đang nuôi dạy con và cũngđang tu dưỡng bản thân.
Khi trẻ lớn lên, chắc chắn sẽ có lúc trẻ mắc sai lầm, điều bố mẹ cần làm không nên dùng những lời lẽ gay gắt để buộc trẻ thừa nhận lỗi lầm, thay vào đó hãy để trẻ học cách suy nghĩ. Điều bố muốn giải quyết không phải là trẻ mà là vấn đề trẻ đang gặp phải. Để trẻ chủ động, tự giác thay đổi sẽ triệt để và hiệu quả hơn những lời nói từ phụ huynh.
Vì vậy, bất cứ lúc nào, đừng để sự trích làm mất đi tình thương, sự giáo dục mất đi sự ấm áp, mối quan hệ trong gia đình chẳng còn gì ngoài việc rao giảng. Khi trẻ nhận được tình yêu thương và sự chấp nhận sẽ phát triển sức mạnh, lòng dũng cảm vô hạn.
