Ở “giai đoạn nhạy cảm” này, bố mẹ nên hướng dẫn để con lớn lên khỏe mạnh và hạnh phúc hơn.
Theo các chuyên gia, trẻ nhỏ thường trải qua 8 giai đoạn "nhay cảm" quan trọng, nếu bố mẹ biết nắm bắt và có hướng dẫn cụ thế, trẻ sẽ phát triển toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần.
Thời kỳ nhạy cảm với ánh sáng (1-3 tháng)
Trẻ sơ sinh thường nhạy cảm hơn với ánh sáng so với người lớn. Hệ thống thị giác của trẻ chưa phát triển hoàn thiện và võng mạc của mắt còn trong giai đoạn phát triển. Chính vì vậy, ánh sáng mạnh có thể gây kích thích mạnh cho trẻ và ảnh hưởng đến quá trình ngủ.
Để giúp trẻ phân biệt ngày và đêm, cần tạo điều kiện cho trẻ tiếp nhận ánh sáng tự nhiên vào ban ngày. Trong suốt thời gian ban ngày, hãy kéo rèm cửa ra để ánh sáng từ mặt trời có thể đi vào phòng ngủ của bé. Điều này giúp cơ thể của trẻ nhận biết rằng đây là thời gian hoạt động và tỉnh táo.
Để giúp trẻ phân biệt ngày và đêm, cần tạo điều kiện cho trẻ tiếp nhận ánh sáng tự nhiên vào ban ngày.
Trong thời gian ban đêm, hãy giữ phòng ngủ của trẻ càng tối càng tốt. Ánh sáng yếu hoặc không có ánh sáng giúp kích thích tạo melatonin, một hormone giúp điều chỉnh giấc ngủ. Mẹ có thể sử dụng rèm cửa hoặc bức bình phong để chắn ánh sáng từ đèn và các nguồn ánh sáng khác trong phòng.
Trong trường hợp mẹ cần thức dậy và chăm sóc trẻ vào ban đêm, hãy sử dụng ánh sáng dịu nhẹ, như đèn ngủ, để không gây kích thích mạnh. Tránh ánh sáng mạnh và ánh sáng màu xanh dương, vì có thể ảnh hưởng đến cung cấp melatonin và làm gián đoạn giấc ngủ.
Giai đoạn nhạy cảm về mùi vị (4-7 tháng)
Trong giai đoạn này, trẻ bắt đầu khám phá và làm quen với các loại thức ăn bổ sung, bước đầu trải nghiệm các vị ngọt, chua, đắng và cay. Việc cho trẻ ăn dặm quá sớm có thể ảnh hưởng đến sự hứng thú và chấp nhận thức ăn.
Khi bắt đầu cho trẻ ăn bổ sung, quan trọng là tiếp cận một cách nhẹ nhàng và tăng dần. Trẻ cần thời gian để thích nghi với hương vị và cấu trúc mới của thức ăn. Bắt đầu với các loại thức ăn nhẹ nhàng như bột gạo, khoai tây hoặc bột ngũ cốc hòa quyện với sữa mẹ hoặc công thức sữa. Sau đó, từ từ giới thiệu các loại thức ăn khác nhau, như rau, quả và thịt, một loại mỗi lần vài ngày để trẻ có thời gian thích nghi và cảm nhận vị ngon.
Quan trọng để bé trải nghiệm nhiều loại vị khác nhau. Điều này giúp trẻ phát triển khẩu vị và chấp nhận nhiều loại thức ăn khác nhau. Hãy cố gắng giới thiệu cho bé các loại thức ăn có vị ngọt, chua, đắng và cay một cách đa dạng. Ví dụ, có thể cho trẻ thử các loại rau xanh như bông cải xanh hoặc cà rốt, quả ngọt như chuối hoặc mận...
Khi giới thiệu thức ăn mới cho trẻ, hãy quan sát phản ứng. Điều này giúp bạn nhận biết liệu trẻ có thích vị của thức ăn hay không, có bất kỳ phản ứng dị ứng hay không, và có chấp nhận thức ăn đó hay không. Nếu trẻ không chấp nhận một loại thức ăn cụ thể, hãy thử lại sau một thời gian hoặc tìm cách khác.
Hãy cố gắng giới thiệu cho bé các loại thức ăn có vị ngọt, chua, đắng và cay một cách đa dạng.
Thời kỳ nhạy cảm của khoang miệng (4-12 tháng)
Trẻ ở giai đoạn này có một sự khám phá tò mò với thế giới xung quanh, một trong những cách thể hiện sự tò mò đó là mút tay. Điều này phần lớn được thực hiện vì hai lý do chính.
Thứ nhất, việc trẻ cảm thấy bàn tay có vị mặn. Trẻ sơ sinh có một số lượng lớn các receptor vị trên lưỡi, và một trong những vị mà trẻ có thể cảm nhận được là vị mặn. Khi bé mút tay, các muối nhỏ và mồ hôi trên da tay tạo ra một vị mặn nhẹ. Điều này khiến trẻ có thể cảm nhận và khám phá thêm một vị mới, tạo ra trải nghiệm thú vị.
Thứ hai, trẻ muốn cảm nhận thế giới xung quanh. Mút tay giúp tạo ra một liên kết giữa trẻ và thế giới bên ngoài. Trẻ có thể cảm nhận được các đặc tính khác nhau của các vật liệu, cảm nhận được sự khác biệt về kích thước, hình dạng và vị trí của đồ chơi trong miệng mình.
Tuy nhiên, mẹ nên đảm bảo rằng tay của trẻ luôn sạch và khô để tránh vi khuẩn. Cũng cần chú ý các đồ chơi và vật dụng mà trẻ đưa vào miệng không có phần nhọn hoặc nguy cơ gây ngạt.
Một trong những cách thể hiện sự tò mò đó là mút tay
Giai đoạn nhạy cảm để phát triển cánh tay (6-12 tháng)
Một số phụ huynh có thể nhận thấy rằng khi đưa cho con một món đồ chơi, trẻ lại vứt nó đi ngay lập tức và có vẻ rất vui vẻ. Thực tế, hành vi này đang giúp trẻ rèn luyện khả năng phối hợp tay mắt, khám phá thêm về sự tương tác giữa bản thân và đồ vật xung quanh.
Đối với trẻ, việc ném một món đồ chơi là bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển. Trẻ cần phải học cách điều khiển cơ thể và phối hợp các cử động để có thể chính xác hướng và ném một vật.
Khi trẻ vứt một món đồ chơi là đang thực hiện một loạt các thao tác như cầm, nắm, vung tay và điều chỉnh sức mạnh để đưa món đồ chơi đi xa. Điều này là một bài tập tuyệt vời cho khả năng phối hợp tay mắt và phát triển cơ bắp.
Đối với trẻ, việc ném một món đồ chơi là bước tiến quan trọng trong quá trình phát triển.
Bố mẹ có thể khuyến khích trẻ phát triển kỹ năng này bằng cách cung cấp nhiều hơn những món đồ chơi an toàn và thích hợp cho việc ném. Mẹ có thể cũng trẻ ném và chụp lại món đồ chơi, tạo ra một trò chơi tương tác thú vị.
Đồng thời, hãy cho phép trẻ tự do quyết định khi ném bao nhiêu lần mà không nên áp đặt giới hạn. Việc áp đặt giới hạn có thể cản trở sự phát triển tự nhiên, làm gián đoạn quá trình học tập và khám phá.
Quan trọng nhất, bố mẹ nên tránh sử dụng lời lẽ khiển trách khi trẻ vứt đồ chơi. Thay vào đó, hãy tạo ra một môi trường an toàn, đồng hành trong quá trình phát triển kỹ năng.
Giai đoạn nhạy cảm để phát triển cơ bắp lớn (1-2 tuổi)
Đây là giai đoạn quan trọng vì trẻ có khả năng tự đi lại. Thời điểm này bố mẹ nên hướng dẫn trẻ tập đi an toàn, bao bọc những khu vực đặc biệt nguy hiểm trong nhà để tránh các tai nạn không mong muốn.
Đầu tiên, kiểm tra và bảo vệ các góc sắc nhọn hoặc đồ vật có thể gây chấn thương. Các góc bàn ghế, tủ kệ hoặc các đồ vật khác nên được bọc bằng vật liệu mềm để tránh việc trẻ va chạm.
Đồng thời, hãy đảm bảo rằng các đồ vật như bình nước nóng, dụng cụ nấu nướng, đèn bếp, và các sản phẩm hóa chất được đặt ở nơi trẻ không thể tiếp cận được.
Thứ hai, giới hạn sự tiếp cận của trẻ đến các khu vực nguy hiểm như cầu thang, cửa ra vào, hoặc các khu vực có nguy cơ rơi từ độ cao. Sử dụng cổng an toàn hoặc cửa chắn để ngăn trẻ tiếp cận những khu vực này. Đồng thời, hãy đảm bảo rằng các cửa và cửa sổ được đóng chặt để tránh trẻ bị mắc kẹt hoặc rơi xuống.
Ngoài ra, bố mẹ có thể đặt các đồ chơi hấp dẫn ở một khoảng cách ngắn, để trẻ khám phá và tiến tới. Hãy khích lệ trẻ bằng cách đứng ở một khoảng cách nhỏ và mời trẻ đến bên mình. Điều này sẽ khuyến khích trẻ cải thiện cân bằng và tăng cường khả năng đi lại.
Bố mẹ nên hướng dẫn trẻ tập đi an toàn.
Giai đoạn nhạy cảm với những điều tinh tế (2-3 tuổi)
Phụ huynh sẽ nhận thấy rằng ở giai đoạn này, trẻ sử dụng ngón tay để kẹp những đồ vật nhỏ. Trẻ có thể dễ dàng chuyển đổi giữa việc nắm, vặn và khám phá các đồ vật nhỏ. Hành vi này cho thấy trẻ đã bắt đầu có hứng thú và khám phá với những thứ nhỏ nhặt trong môi trường xung quanh.
Thật không ngạc nhiên khi trẻ có sự quan tâm đặc biệt đến các đồ vật nhỏ. Đối với trẻ, việc nắm và khám phá những đồ vật nhỏ như hạt cát có thể mang lại trải nghiệm thú vị. Trẻ có thể tập trung vào từng chi tiết nhỏ, cảm nhận được hình dạng, trọng lượng và cách mà đồ vật đó tương tác với tay.
Dù có thể là một thử thách cho phụ huynh nếu trẻ thích chơi với đồ vật nhỏ theo cách riêng của mình, nhưng quan trọng là bố mẹ không nên coi đó là phiền phức. Thay vào đó, hãy xem đây là một dịp để khuyến khích trẻ tiếp tục khám phá và phát triển. Hãy cung cấp cho trẻ những đồ chơi nhỏ an toàn và phù hợp để có cơ hội tiếp tục khám phá và rèn luyện khả năng cảm giác tinh tế.
Bốa mẹ cũng có thể chơi cùng trẻ. Hãy tạo ra các trò chơi tương tác bằng cách sử dụng các khối xếp hình nhỏ, hạt màu sắc, đây là cách tốt giúp thúc đẩy sự sáng tạo, tư duy logic và phát triển cảm xúc của trẻ.
Tuy nhiên, hãy đảm bảo rằng các đồ vật nhỏ này an toàn và không gây nguy hiểm. Tránh các vật liệu có thể gãy, bị nứt, hoặc có phần nhọn làm tổn thương khi trẻ chơi.
Đối với trẻ, việc nắm và khám phá những đồ vật nhỏ như hạt cát có thể mang lại trải nghiệm thú vị.
Giai đoạn nhạy cảm về ngôn ngữ (2-3 tuổi)
Trẻ tuy chưa thể nói rõ ràng nhưng bằng cách lắng nghe và quan tâm tới những âm thanh, cử chỉ và biểu cảm, mẹ có thể nhận biết được những điều bé muốn diễn đạt. Hãy khuyến khích trẻ sử dụng ngôn ngữ để diễn tả suy nghĩ của mình, bất kể đó là những âm thanh, cử chỉ hay các từ ngữ đơn giản.
Mẹ có thể bắt đầu bằng việc thường xuyên nói chuyện với con ngay từ khi nhỏ. Hãy mô tả các hoạt động hàng ngày, đồ vật xung quanh và những sự kiện xảy ra trong gia đình.
Khi trẻ cố gắng lắng nghe và đáp lại bằng cử chỉ hoặc tiếng kêu nhỏ, hãy hưởng ứng và khuyến khích con sử dụng ngôn ngữ để tương tác. Điều này giúp trẻ hiểu rằng ngôn ngữ là công cụ để giao tiếp và diễn đạt ý kiến của mình.
Ngoài ra, mẹ cũng nên chỉ vào các đồ vật hoặc hình ảnh và nêu tên cho con nghe, hãy nói rõ từng từ và lặp đi lặp lại, để con có cơ hội lắng nghe và học từ mới. Đồng thời, hãy sử dụng câu ngắn gọn và dễ hiểu.
Việc phát triển khả năng ngôn ngữ trong giai đoạn này còn có nhiều lợi ích khác. Nếu mẹ có thể phát triển tốt khả năng ngôn ngữ, trẻ sẽ có khả năng thể hiện ý kiến, mong muốn và cảm xúc một cách rõ ràng hơn, tạo dựng được mối quan hệ tốt với người khác.
Ngoài ra, khả năng ngôn ngữ phong phú cũng là nền tảng quan trọng cho việc học tập về sau, khi trẻ bắt đầu tiếp cận với đọc, viết và những kỹ năng phức tạp hơn.
Mẹ có thể bắt đầu bằng việc thường xuyên nói chuyện với con ngay từ khi nhỏ.
Giai đoạn nhạy cảm tự nhận thức (1-3 tuổi)
Giai đoạn này rất quan trọng, có thể ảnh hưởng đến việc hình thành tính cách sau này của trẻ. Trẻ bắt đầu phát triển khả năng nhận thức về cơ thể, nhận thức về ngôn ngữ, và khả năng hiểu và thể hiện cảm xúc.
Trẻ nhỏ sẽ nhận ra rằng mình là một cá nhân riêng biệt, có thể tương tác với những đồ vật, con người và sự kiện xung quanh. Họ cũng bắt đầu nhận thức về cảm xúc của mình và của người khác, có khả năng thể hiện sự tự ý thức và ý thức xã hội.
Trẻ cũng bắt đầu tỏ ra khá tự tin và độc lập hơn như tự mặc quần áo, tự làm một số việc nhỏ, và thể hiện ý kiến của mình. Tuy nhiên, cũng có thể xuất hiện những cảm xúc mâu thuẫn và khó khăn khi trẻ nhỏ cảm thấy bị hạn chế hoặc không được thỏa mãn trong những ý muốn.
Để hỗ trợ trẻ qua giai đoạn nhạy cảm tự nhận thức một cách lành mạnh, quan trọng nhất là tạo một môi trường an toàn và đáng tin cậy. Bố mẹ cần thể hiện sự quan tâm, lắng nghe và tôn trọng ý kiến của trẻ. Hãy cho phép trẻ thể hiện sự độc lập, khám phá và tìm hiểu thế giới xung quanh một cách an toàn.
Những “giai đoạn nhạy cảm” này xảy ra ở mọi trẻ nhưng xuất hiện vào những thời điểm khác nhau. Quan trọng là bố mẹ hướng dẫn, tôn trọng từng giai đoạn phát triển, để con lớn lên khỏe mạnh và hạnh phúc hơn.
