Ít ai biết rằng Huyện Sỹ có một người con trai tên Lê Phát An (SN 1868) cũng tài giỏi và giàu có nổi tiếng thập niên 1930 - 1940 ở miền Nam.
Ông Lê Phát Đạt (hay còn gọi là Huyện Sỹ) là một trong những người giàu nhất Sài Gòn vào cuối thế kỷ XIX; ông ngoại của hoàng hậu Nam Phương. Ông được rất nhiều người biết đến và tỏ lòng ngưỡng mộ về sự tài giỏi, nhạy bén trong kinh doanh… Song ít ai biết rằng Huyện Sỹ có một người con trai tên Lê Phát An (SN 1868) cũng tài giỏi và giàu có nổi tiếng thập niên 1930 - 1940 ở miền Nam.
Nhiều tài liệu ghi chép rằng, ông Huyện Sỹ có cách giáo dục con cái rất nghiêm. Tất cả, dù là trai hay gái đều là người thông minh, hiểu biết, có khả năng phát huy tiềm lực kinh tế của gia đình. Và đương nhiên ông Lê Phát An cũng vậy!
Được vua phong tước cao quý nhất trong triều đình
Ông Lê Phát An từng được gia đình cho du học tại Pháp. Sau đó ông trở về nước, cùng vợ chồng em gái lên Đà Lạt mở đồn điền trông cà phê và trà. Thời gian ở đây, ông nhận được giấy mời của Đốc lý thành phố Đà Lạt mời ông và cô cháu gái xinh đẹp tên Nguyễn Hữu Thị Lan đến dự dạ tiệc ở khách sạn Palace. Trong buổi dạ tiệc này có vua Bảo Đại tham dự.
Lúc này Nguyễn Hữu Thị Lan không muốn dự nhưng được ông Lê Phát An thuyết phục nên đã miễn cưỡng đồng ý đến. Cô nàng trang điểm nhẹ và mặc chiếc áo bình thường bằng lụa đen đến dự tiệc.
Vợ chồng ông Huyện Sỹ.
Tại buổi tiệc, cô Lan đã đến trước mặt vua Bảo Đại hành lễ. Sau đó cả hai cùng nhau nhảy điệu nhạc tango và mối quan hệ bắt đầu nảy nở. Năm 1934, cô Lan trở thành vợ của vua Bảo Đại – tức Hoàng hậu Nam Phương.
Ngày cưới của cô Lan, ông Lê Phát An đã gửi đến cháu gái món quà mừng một triệu đồng bạc Đông Dương, tương đương với 20.000 lượng vàng. Sau đó, vua Bảo Đại đã phong cho ông là An Định Vương – tước hiệu cao quý nhất của triều đình và chỉ phong cho một người duy nhất ở miền Nam thuộc hàng dân dã.
Dù có tước hiệu của triều đình song ông Lê Phát An vẫn chỉ là một điền chủ nhỏ. Ông được ông Huyện Sỹ giao cho cai quản một khu đất rộng lớn (nay thuộc quận Gò Vấp, TP.HCM).
Nhờ đầu óc nhạy bén, lại biết chớp lấy cơ hội nên ông Lê Phát An đã đưa vùng đất này trở nên hưng thịnh hơn bao giờ hết. Ông luôn được người dân ủng hộ nhiệt tình. Đặc biệt, vì có tước hiệu cao trong triều đình, ông luôn gặp nhiều thuận lợi trong việc thực hiện các chính sách đổi mới nhằm đưa mức sống của người dân lên cao.
Năm 1921, ông Lê Phát An bỏ tiền ra thuê nhà thầu Baader và nhà thầu Lamorte xây dựng nhà thờ Hạnh Thông Tây trong 3 năm mới hoàn thành. Ngày 17/9/1946, ông qua đời, được an táng ngay bên trong thánh đường với những pho tượng tuyệt đẹp.
Nhà thờ Hạnh Thông Tây ngày nay.
Hai mộ cổ chạm tới trái tim bao người
Hiện tại nhà thờ Hạnh Thông Tây trên đường Quang Trung (Phường 11, Gò Vấp) là nơi có nhiều tín đồ ghé tới cầu nguyện. Qua quan sát, hai bên hông nhà thờ nổi bật lên những pho tượng đầy giá trị nghệ thuật và vô cùng sống động.
Theo đó, từ ngoài vào, phía bên trái là bức tượng người phụ nữ quỳ gối, hai tay cầm 2 bó hoa huệ ôm lấy tấm bia mộ. Đầu bà để trần, tóc búi cao, đầu hơi chếch hướng vào ngôi mộ phía sau. Trên cổ bà đeo sợi dây chuyền có mặt ngọc, dưới chân mang dép mũi hài...
Và người phụ nữ ôm tấm bia mộ chính là bà Trần Thị Thơ – vợ ông Lê Phát An. Còn ông nằm trong ngôi mộ phía sau ấy.
Hai ngôi mộ của ông Lê Phát An (trái) và bà Trần Thị Thơ (phải).
Tiếp đó là tượng của ông Lê Phát An đầu đội khăn đóng, mặc áo dài quỳ trên gối. Hai bàn tay ông đan vào nhau với thành kính, đôi mắt nhìn vào mộ của vợ như muốn thì thầm trò chuyện. Cả hai pho tượng đều được làm bằng đá cẩm thạch trắng và mộ bằng đá hoa cương.
Tác giả của 2 pho tượng và 2 ngôi mộ là hai nhà kiến trúc và điêu khắc nổi tiếng người Pháp. Họ đã thể hiện đầy đủ nét đặc trưng miền Nam qua chân dung của ông bà Lê Phát An.
Hai pho tượng, vợ trước mộ chồng và chồng trước mộ vợ đã nói lên tình cảm của 2 người lúc sinh thời. Trước mộ ông Lê Phát An có tượng bà mặc áo dài quỳ gối dâng bó hoa và cầu nguyện cho ông. Bên mộ bà Trần Thị Thơ thì có tượng của ông mặc áo dài quỳ phục dâng bó hoa và cầu nguyện cho bà.
