HIV có thể lây truyền trong quá trình mang thai, chuyển dạ, sinh nở hoặc cho con bú. Nếu không được can thiệp, trẻ sơ sinh có mẹ nhiễm HIV sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm bệnh.
1. Can thiệp sớm, ngăn chặn nguy cơ lây truyền HIV từ mẹ sang con
Dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho thấy trẻ sơ sinh nhiễm HIV chủ yếu là do lây truyền HIV từ mẹ. Nếu không có bất kỳ hình thức điều trị hoặc chăm sóc nào, khả năng người phụ nữ nhiễm HIV truyền bệnh sang con là rất lớn. Tuy nhiên, hiện việc được chẩn đoán sớm và điều trị hiệu quả thì tỷ lệ lây truyền từ mẹ sang con chỉ còn giảm đi rất nhiều, thậm chí là 0%.
Việc lây truyền virus có thể được ngăn chặn gần như hoàn toàn nếu cả mẹ và con đều được cung cấp thuốc kháng virus (ARV) càng sớm càng tốt trong thời kỳ mang thai và trong thời gian cho con bú.
Phụ nữ mang thai cần chủ động thăm khám, xét nghiệm HIV.
Do vậy, dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con là một trong những giải pháp quan trọng góp phần giảm đáng kể tỉ lệ trẻ sinh ra bị lây nhiễm HIV từ mẹ. Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con cũng là phương pháp tiết kiệm chi phí nhất và là một trong những phương pháp phù hợp nhất để tiếp cận thuốc kháng virus ARV.
2. Cơ chế lây truyền HIV từ mẹ sang con
HIV được tìm thấy trong chất dịch cơ thể của người bị nhiễm bệnh, như tinh dịch, máu, dịch âm đạo và sữa mẹ. Theo ThS. Lương Quốc Bình, Phó Trưởng khoa Phòng chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm mạn tính, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố Hồ Chí Minh: "Có 3 con đường chính để lây truyền HIV, là lây truyền qua đường tình dục, lây truyền qua tiếp xúc trực tiếp với máu và lây truyền khi mang thai, sinh con hoặc cho con bú"".
Cơ chế lây truyền HIV từ mẹ sang con diễn ra thông qua ba con đường chính:
- Lây truyền trong thai kỳ: Một trong những cách phổ biến nhất là khi virus HIV trong máu của phụ nữ mang thai chuyển sang máu của thai nhi thông qua dây rốn. Trong trường hợp này, virus HIV có thể đi từ máu mẹ qua máu thai nhi, gây nhiễm trùng HIV trong thai kỳ.
- Lây truyền trong quá trình sinh: HIV cũng có thể lây truyền từ mẹ sang con trong quá trình sinh. Điều này xảy ra khi có sự tiếp xúc giữa máu hoặc dịch âm đạo nhiễm HIV của mẹ và các vết thương hoặc niêm mạc của thai nhi trong quá trình sinh. Dịch âm đạo nhiễm HIV có thể được tiếp xúc với màng nhầy của mắt, mũi, miệng hoặc vùng da mỏng của thai nhi.
- Lây truyền qua việc cho con bú: Nếu mẹ nhiễm HIV cho con bú và không được điều trị hoặc không tuân thủ thuốc ARV, virus HIV có thể lây truyền qua sữa mẹ. Tuy nhiên, việc sử dụng ARV và/hoặc sữa công thức có thể giảm nguy cơ lây truyền này.
Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ lây truyền HIV, bao gồm tải lượng virus HIV cao, số lượng tế bào CD4 thấp, bệnh lao, nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục hoặc viêm âm đạo do vi khuẩn không được điều trị trong quá trình mang thai, sử dụng chất kích thích, đặc biệt là dạng tiêm trong thời kỳ mang thai...
Phụ nữ nhiễm HIV khi mang thai hoặc cho con bú có nguy cơ lây truyền virus cao hơn vì tải lượng virus rất cao ngay sau khi nhiễm bệnh. Những bà mẹ có tải lượng virus không thể phát hiện được có thể được khuyến nghị sinh con qua đường âm đạo. Đối với những phụ nữ có tải lượng virus cao (ví dụ trên 1000), sinh mổ sẽ làm giảm nguy cơ lây truyền HIV.
Trẻ bị nhiễm HIV từ mẹ sẽ mang theo căn bệnh này suốt đời và đối diện với nguy cơ cao phát triển thành AIDS. Do đó dự phòng lây nhiễm HIV từ mẹ sang con sẽ giúp bảo vệ sức khỏe của trẻ bằng cách giảm nguy cơ lây nhiễm HIV từ mẹ. Điều này mang lại cơ hội cho trẻ em được sống khỏe mạnh và phát triển bình thường.
Vì vậy, để chủ động thực hiện các biện pháp dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ và phụ nữ mang thai cần chủ động thăm khám, xét nghiệm HIV. Nếu phát hiện bệnh, cần được điều trị theo phác đồ sớm để bảo đảm hiệu quả tối ưu trong việc giảm tỉ lệ lây nhiễm HIV từ mẹ sang con.
