Sự không ổn định về mặt cảm xúc của bố mẹ xuất phát có thể đến từ áp lực cuộc sống, thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc, vấn đề tâm lý...
Tình cảm và cảm xúc của bố mẹ có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển tâm lý của trẻ. Khi bố mẹ không ổn định về mặt cảm xúc, điều này có thể tạo ra những tác động tiêu cực, dẫn đến những vấn đề về tâm lý, hành vi và khả năng giao tiếp trong tương lai.
Cuộc sống hiện đại đầy rẫy áp lực, từ công việc đến trách nhiệm gia đình. Bố mẹ thường phải đối mặt với nhiều lo toan như tài chính, công việc, và các vấn đề xã hội. Những áp lực này có thể khiến họ cảm thấy căng thẳng và kiệt sức, ảnh hưởng đến khả năng quản lý cảm xúc của mình.
Khi không có đủ thời gian để thư giãn hoặc tìm kiếm sự hỗ trợ, bố mẹ có thể trở nên dễ cáu gắt, lo âu hoặc trầm cảm, dẫn đến sự không ổn định trong cảm xúc.
Bên cạnh đó, nhiều bậc phụ huynh chưa trang bị đầy đủ kỹ năng quản lý cảm xúc. Họ có thể chưa bao giờ học cách đối diện với cảm xúc của bản thân một cách hiệu quả hoặc không biết cách giải quyết xung đột trong gia đình.
Ảnh minh họa.
Thiếu kỹ năng này có thể dẫn đến những phản ứng thái quá hoặc không thích hợp khi gặp phải căng thẳng, từ đó tạo ra môi trường không ổn định cho cả gia đình.
Trẻ em thường nhạy cảm, dễ bị ảnh hưởng bởi cảm xúc của người lớn xung quanh. Khi bố mẹ thường xuyên trải qua những biến động cảm xúc, trẻ cảm thấy lo lắng, sợ hãi và bất an. Lâu dần dễ dẫn đến các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu và thiếu tự tin.
Từ tác động đến tâm lý, hành vi, khả năng giao tiếp cho đến giá trị bản thân, những yếu tố này đều góp phần làm suy yếu sự phát triển của trẻ. Vì vậy, việc bố mẹ nhận thức và điều chỉnh cảm xúc của bản thân quan trọng cho chính mình, cũng như tạo ra một môi trường sống an toàn và hỗ trợ cho trẻ.
Việc phát triển kỹ năng quản lý cảm xúc và tạo ra một không gian gia đình tích cực là điều cần thiết để nuôi dưỡng những thế hệ trẻ khỏe mạnh và hạnh phúc hơn.
Chuyên gia tâm lý Quang Thị Mộng Chi.
Bố mẹ không ổn định về mặt cảm xúc (dễ nóng giận, la hét...) tác động đến sự phát triển tâm lý của trẻ như thế nào?
Môi trường gia đình đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành tâm lý và cảm xúc của trẻ. Bố mẹ thường xuyên nóng giận, la hét hoặc có phản ứng cảm xúc không ổn định có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ, tạo ra những tác động sâu sắc có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành. Những ảnh hưởng này không chỉ tác động đến cảm xúc, hành vi mà còn ảnh hưởng đến khả năng học tập và sức khỏe thể chất của trẻ trong dài hạn.
Trẻ lớn lên trong một môi trường căng thẳng, nơi bố mẹ thường xuyên mất kiểm soát cảm xúc, dễ gặp khó khăn trong việc điều chỉnh và thể hiện cảm xúc của mình. Chứng kiến cơn giận dữ, la hét liên tục có thể khiến trẻ lo âu, căng thẳng kéo dài, kích hoạt cơ chế “chiến-hay-chạy” (fight-or-flight), dẫn đến nguy cơ rối loạn lo âu và cảm giác bất an ngay cả trong những tình huống bình thường.
Ngoài ra, trẻ có thể bộc lộ cảm xúc tiêu cực như giận dữ, mất kiểm soát hoặc ngược lại, trở nên dè dặt, sợ hãi khi thể hiện cảm xúc. Những chỉ trích, la mắng quá mức từ bố mẹ cũng làm suy giảm lòng tự trọng, khiến trẻ tự ti, thiếu niềm tin vào bản thân và cảm thấy không xứng đáng với tình yêu thương.
Hơn nữa, sự thiếu ổn định cảm xúc của bố mẹ có thể khiến trẻ hình thành xu hướng né tránh giao tiếp hoặc phản ứng tiêu cực khi đối mặt với xung đột. Một số trẻ trở nên nhạy cảm, sợ tổn thương, trong khi số khác dễ nóng giận, mất kiên nhẫn với người xung quanh.
Đồng thời, việc lớn lên trong môi trường căng thẳng cũng có thể khiến trẻ bị thu hút vào các mối quan hệ độc hại, do không biết cách thiết lập ranh giới cá nhân. Trẻ có thể phát triển xu hướng gắn bó không an toàn, luôn lo lắng bị bỏ rơi hoặc ngược lại, khó mở lòng và duy trì quan hệ thân mật.
Một số trẻ trở nên kiểm soát người khác để tìm cảm giác an toàn, trong khi số khác lại quá phụ thuộc vào sự công nhận từ bên ngoài.Nói đến những ảnh hưởng của việc sống trong môi trường mà bố mẹ thường xuyên mất kiểm soát về cảm xúc khiến trẻ liên tục chịu đựng sự căng thẳng kéo dài, điều này có thể làm suy giảm khả năng tập trung, ghi nhớ của trẻ.
Hệ thần kinh bị kích thích liên tục ảnh hưởng đến vùng hippocampus – bộ phận quan trọng của não bộ trong việc học tập và xử lý thông tin. Kết quả là trẻ dễ xao nhãng, học trước quên sau, gặp khó khăn trong tư duy logic. Bên cạnh đó, môi trường căng thẳng còn khiến trẻ hình thành tư duy tiêu cực, bi quan về bản thân. Những lời chỉ trích từ bố mẹ khiến trẻ dễ sợ thất bại, thiếu động lực học tập và dễ bỏ cuộc khi gặp khó khăn.
Cuối cùng, những căng thẳng từ môi trường gia đình không chỉ tác động đến tâm lý mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất của trẻ. Trẻ có thể gặp vấn đề về giấc ngủ như khó ngủ, ngủ không sâu giấc, dễ thức giấc vào ban đêm, dẫn đến mệt mỏi kéo dài và ảnh hưởng đến khả năng tập trung, học tập.
Ngoài ra, căng thẳng liên tục có thể gây ra các vấn đề sức khỏe khác như đau đầu, rối loạn tiêu hóa, suy giảm hệ miễn dịch. Khi trưởng thành, những người từng lớn lên trong môi trường gia đình căng thẳng có nguy cơ cao mắc các bệnh về tim mạch, huyết áp cao, rối loạn lo âu và trầm cảm.
Trẻ em có thể nhận biết được sự không ổn định cảm xúc của bố mẹ ra sao, và điều này ảnh hưởng đến trẻ trong những tình huống cụ thể nào?
Trẻ em có khả năng nhận biết sự không ổn định cảm xúc của bố mẹ thông qua nhiều dấu hiệu khác nhau. Chúng có thể nhận ra sự thay đổi trong giọng nói, cách giao tiếp, chẳng hạn như khi bố mẹ thường xuyên la hét, to tiếng hoặc có những khoảng lặng căng thẳng bất thường. Ngôn ngữ cơ thể cũng là một yếu tố mà trẻ dễ dàng nhận ra, từ những nét mặt căng thẳng, cái nhíu mày, thở dài đến những hành động như đập bàn, ném đồ.
Ngoài ra, sự thay đổi trong thói quen sinh hoạt, chẳng hạn như bố mẹ trở nên ít quan tâm, dễ mất kiên nhẫn hoặc tỏ ra xa cách, cũng khiến trẻ cảm thấy bất an. Bầu không khí trong gia đình cũng là một yếu tố quan trọng, khi trẻ có thể cảm nhận được sự căng thẳng dù không có xung đột trực tiếp.
Sự không ổn định cảm xúc của bố mẹ ảnh hưởng đến trẻ trong nhiều tình huống cụ thể. Khi trẻ mắc lỗi hoặc cần sự giúp đỡ, nếu bố mẹ phản ứng quá mức bằng cách la mắng, chỉ trích thay vì hướng dẫn, trẻ có thể sợ hãi, né tránh việc thể hiện bản thân hoặc che giấu lỗi lầm. Khi chứng kiến bố mẹ cãi vã hoặc thể hiện sự căng thẳng, trẻ có thể cảm thấy lo lắng, mất cảm giác an toàn, từ đó trở nên nhạy cảm quá mức hoặc cố gắng làm hài lòng bố mẹ để tránh xung đột.
Trong những lúc cần được động viên và hỗ trợ cảm xúc, nếu bố mẹ quá bận rộn với cảm xúc tiêu cực của bản thân, trẻ có thể cảm thấy cô đơn, không được lắng nghe, từ đó hình thành xu hướng kìm nén cảm xúc.
Ngoài ra, sự bất ổn cảm xúc của bố mẹ cũng ảnh hưởng đến cách trẻ tiếp xúc với thế giới bên ngoài. Một số trẻ trở nên nhút nhát, e dè, trong khi một số khác dễ bị kích động, phản ứng tiêu cực với bạn bè, thầy cô. Nếu bố mẹ không ổn định, thiếu nhất quán trong hành vi và lời nói, trẻ có thể gặp khó khăn trong việc đưa ra quyết định, dễ bị dao động và thiếu sự tự tin. Điều này dẫn đến tình trạng trẻ phụ thuộc vào sự chấp thuận của người khác, không dám thể hiện ý kiến cá nhân.
Nhìn chung, trẻ em có thể nhận biết sự bất ổn cảm xúc của bố mẹ và bị ảnh hưởng sâu sắc trong cả cảm xúc, hành vi và cách giao tiếp với môi trường xung quanh. Nếu tình trạng này kéo dài, trẻ có thể phát triển những phản ứng tiêu cực như lo âu, sợ hãi, mất tự tin hoặc hành vi bộc phát. Do đó, bố mẹ cần duy trì sự ổn định cảm xúc để tạo ra một môi trường an toàn, giúp trẻ phát triển lành mạnh cả về tâm lý lẫn xã hội.
Chuyên gia có thể chia sẻ những nghiên cứu hoặc trường hợp cụ thể nào cho thấy tác động của sự không ổn định cảm xúc của bố mẹ đối với trẻ?
Bố mẹ không ổn định cảm xúc thường có biểu hiện khó khăn trong điều tiết cảm xúc của mình, có những hành vi bộc phát thiếu kiểm soát với con cái. Họ dễ la mắng, thậm chí dùng bạo lực để trừng phạt con khi con không thể hiện điều mình muốn. Việc này gây ra những hậu quả tiêu cực trong sự phát triển của trẻ như trên có đề cập tới. Tuy nhiên, trẻ có thể bị ảnh hưởng tiêu cực mà phát triển theo nhiều chiều hướng khác nhau.
Ví dụ, trường hợp về em S. (10 tuổi) sống trong một gia đình mà bố mẹ thường xuyên cãi vã. Dù không bị đánh mắng, nhưng mỗi lần chứng kiến cảnh bố mẹ to tiếng, em cảm thấy sợ hãi, tim đập nhanh và không thể ngủ ngon vào ban đêm. Mỗi lần nghe thấy tiếng tranh cãi từ phòng khách, em lại trốn vào góc giường, bịt tai lại và cố gắng không khóc. Vì sống trong trạng thái lo âu liên tục, em trở nên nhút nhát, khó tập trung khi học bài và thường xuyên cảm thấy mệt mỏi.
Giáo viên của em nhận ra cậu bé hay giật mình khi có tiếng động lớn và không dám phát biểu trong lớp, dù có vẻ rất thông minh. Khi được hỏi về gia đình, em chỉ lắc đầu và im lặng. Trường hợp của em S. cho thấy sự căng thẳng trong gia đình có thể khiến trẻ phát triển tâm lý lo âu, ảnh hưởng đến khả năng học tập và sự tự tin của trẻ.
Một trường hợp khác, L. (14 tuổi) luôn cảm thấy mình không đủ giỏi, không đủ đẹp và không xứng đáng với bất kỳ điều gì tốt đẹp. Nguyên nhân đến từ việc mẹ của L, do áp lực công việc và cuộc sống, thường xuyên nổi nóng và chỉ trích con gái. Mỗi lần L. làm bài kiểm tra không tốt, mẹ cô bé sẽ la mắng: “Con thật vô dụng! Sao con lúc nào cũng kém cỏi như vậy?” Khi L. mặc một bộ đồ mà mình yêu thích, mẹ lại chê bai: “Nhìn con xem, xấu như vậy mà cũng đòi diện đẹp!” Những lời nói ấy đã khiến L. ngày càng mất tự tin. Cô bé không còn dám đưa ra ý kiến của mình trong lớp, luôn sợ làm sai và dần xa cách với bạn bè.
Khi lớn lên, L. cảm thấy khó khăn trong việc yêu thương và chấp nhận bản thân, dễ rơi vào trạng thái trầm cảm và luôn cảm thấy mình không đủ tốt trong mọi mối quan hệ.
Hay như trường hợp của Q. (12 tuổi) không bao giờ biết được khi nào bố mẹ sẽ vui vẻ hay tức giận. Có những ngày bố mẹ cậu rất yêu thương, quan tâm, nhưng cũng có những ngày họ cáu gắt, nổi nóng vì những lý do rất nhỏ nhặt. Mỗi ngày đối với Q. đều như một “canh bạc” – cậu không biết hôm nay bố mẹ sẽ ôn hòa hay giận dữ. Điều này khiến em sống trong trạng thái đề phòng, không dám thể hiện cảm xúc thật của mình. Khi đến trường, cậu cũng ít nói, không muốn kết bạn vì sợ bị tổn thương.
Lâu dần, Q. trở nên trầm lặng, ít giao tiếp và luôn cảm thấy cô đơn, không dám mở lòng với bất kỳ ai.Ở một chiều hướng khác, N. (16 tuổi) lớn lên trong một gia đình mà bố mẹ luôn bận rộn với công việc và không quan tâm nhiều đến cảm xúc của con. Mỗi khi N. có chuyện buồn và muốn tâm sự, bố mẹ chỉ đáp lại bằng những câu nói lạnh nhạt như: “Mệt quá, để mai nói!” hoặc “Chuyện nhỏ nhặt thế mà cũng than vãn!” Điều này khiến em cảm thấy cô đơn và không được thấu hiểu.
Khi không tìm thấy sự quan tâm từ bố mẹ, Nam bắt đầu tìm kiếm sự chú ý từ bên ngoài bằng cách tham gia vào các nhóm bạn bè có lối sống không lành mạnh. Cậu bé bắt đầu hút thuốc, đi chơi khuya và có những hành vi nổi loạn để thể hiện bản thân.
Nhưng sâu bên trong, em vẫn cảm thấy trống rỗng và lạc lõng, vì cậu không thực sự cảm nhận được sự yêu thương và quan tâm từ gia đình.Như vậy, cảm xúc là điều vô cùng quan trọng cần được nuôi dưỡng để phát triển lành mạnh nơi trẻ, mà việc thể hiện cảm xúc một cách ổn định của bố mẹ là vô cùng quan trọng với con cái, bố mẹ nên chú ý tới cách phản ứng của mình để tránh những sự ảnh hưởng tiêu cực đến với con.
Bố mẹ có thể làm gì để cải thiện tình trạng cảm xúc của mình và môi trường sống cho trẻ?
Bố mẹ đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển cảm xúc của trẻ, và một môi trường gia đình ổn định có thể giúp trẻ tự tin hơn trong cuộc sống. Để cải thiện tình trạng cảm xúc của mình và tạo môi trường sống tích cực cho con, bố mẹ cần học cách kiểm soát cảm xúc cá nhân.
Trước tiên, bố mẹ nên nhận diện và điều chỉnh cảm xúc bằng cách tự hỏi bản thân về cảm giác hiện tại và nguyên nhân gây ra phản ứng của mình. Khi căng thẳng hoặc tức giận, việc hít thở sâu, tạm dừng trước khi phản ứng có thể giúp giảm bớt sự nóng giận. Ngoài ra, bố mẹ cũng có thể tìm kiếm những phương pháp giải tỏa lành mạnh như tập thể dục, thiền, viết nhật ký hoặc tham gia vào các hoạt động thư giãn để giảm căng thẳng.
Bên cạnh việc kiểm soát cảm xúc, duy trì giao tiếp tích cực với con cũng là một yếu tố quan trọng. Bố mẹ cần lắng nghe con một cách chân thành, không ngắt lời hay phán xét, đồng thời thể hiện sự đồng cảm với cảm xúc của trẻ. Việc sử dụng lời nói tích cực, thay vì chỉ trích hay trách mắng, giúp trẻ cảm thấy an toàn và tự tin hơn.
Một môi trường gia đình hài hòa cũng góp phần giúp trẻ phát triển tâm lý lành mạnh. Bố mẹ nên tránh cãi vã trước mặt con, duy trì thói quen sinh hoạt ổn định như giờ ăn, giờ đi ngủ và dành thời gian chất lượng cùng con thông qua các hoạt động vui chơi, đọc sách hoặc đơn giản là trò chuyện mỗi ngày.
Ngoài ra, bố mẹ cũng có thể giúp con rèn luyện kỹ năng kiểm soát cảm xúc bằng cách hướng dẫn con cách hít thở sâu khi tức giận, khuyến khích trẻ bày tỏ cảm xúc thay vì kìm nén và làm gương cho con trong cách phản ứng với những tình huống khó khăn. Khi bố mẹ bình tĩnh và kiên nhẫn, trẻ sẽ học theo cách giải quyết vấn đề một cách tích cực hơn.
Nếu cảm thấy quá tải, bố mẹ có thể tìm kiếm sự hỗ trợ từ người thân, bạn bè hoặc tham gia các lớp học kỹ năng nuôi dạy con. Trong những trường hợp cần thiết, việc tham vấn chuyên gia tâm lý cũng là một giải pháp hiệu quả giúp bố mẹ kiểm soát tốt hơn cảm xúc của mình.
Việc duy trì một môi trường gia đình ổn định không chỉ giúp trẻ cảm thấy an toàn, phát triển cảm xúc lành mạnh mà còn giúp bố mẹ gắn kết với con hơn. Khi bố mẹ kiểm soát tốt cảm xúc, giao tiếp tích cực và dành thời gian chất lượng với con, trẻ sẽ lớn lên với sự tự tin, bình an và có nền tảng vững chắc để đối mặt với những thử thách trong cuộc sống.
