Lấy cớ Lý Chiêu Hoàng không thể sinh con, năm 1237, Trần Thủ Độ ép Trần Thái Tông lập Thuận thiên Công chúa – vốn là chị gái của Chiêu Hoàng, đồng thời là vợ của Hoài vương Trần Liễu, anh ruột vua, lên thay.
Được vợ nhường ngôi vua
Trần Thái Tông (1218 - 1277) tên thật Trần Cảnh là vị hoàng đế đầu tiên của triều đại nhà Trần trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Ông sinh ra và lớn lên lúc họ Trần, đặc biệt là chú ruột Trần Tự Khánh nắm quyền binh trong triều đình nhà Lý.
Năm 1225, Lý Huệ Tông truyền ngôi cho con gái 7 tuổi là Chiêu Thánh (tức vua Lý Chiêu Hoàng). Lúc này Trần Cảnh mới 8 tuổi được người chú họ là Trần Thủ Độ tiến cử làm Chi hậu chính chi ứng cục, hầu hạ cho nữ hoàng đế Lý Chiêu Hoàng.
Trần Cảnh trạc tuổi với Chiêu Hoàng nên rất được quý mến, gần gũi và hay chơi đùa. Trần Thủ Độ đã lợi dụng điều này để dàn xếp hôn nhân giữa Chiêu Hoàng với Trần Cảnh, sau đó ép Chiêu Hoàng truyền ngôi cho chồng.
Đại Việt sử ký toàn thư chép rằng: "Một hôm, Cảnh lúc ấy mới lên 8 tuổi, phải giữ việc bưng nước rửa, nhân thế vào hầu bên trong. Chiêu Hoàng trông thấy làm ưa, mỗi khi chơi đêm đều cho gọi Cảnh đến cùng chơi, thấy Cảnh ở chỗ tối thì thân đến trêu chọc hoặc nắm lấy tóc hoặc đứng lên bóng. Có một hôm, Cảnh bưng chậu nước hầu, Chiêu Hoàng rửa mặt lấy tay vốc nước té ướt cả mặt Cảnh rồi cười trêu, đến khi Cảnh bưng khăn trầu thì lấy khăn ném cho Cảnh. Cảnh không dám nói gì, về nói ngầm với Thủ Độ. Thủ Độ nói: "Nếu thực như thế thì họ ta thành hoàng tộc hay bị diệt tộc đây?".
Chân dung hoàng đế Trần Thái Tông.
Lại một hôm, Chiêu Hoàng lại lấy khăn trầu ném cho Cảnh. Cảnh lạy rồi nói: "Bệ hạ có tha tội cho thần không? Thần xin vâng mệnh". Chiêu Hoàng cười và nói: "Tha tội cho ngươi. Nay ngươi đã biết nói khôn rồi đó". Cảnh lại về nói với Thủ Độ. Thủ độ sợ việc bị lộ thì bị giết cả, bấy giờ mới tự đem gia thuộc thân thích vào trong cung cấm. Thủ Độ cho đóng cửa thành và các cửa cung, sai người coi giữ, các quan vào chầu không được vào. Thủ Độ loan báo rằng: “Bệ hạ đã có chồng rồi"".
Tháng 11/1225, Chiêu Hoàng xuống chiếu nhường ngôi cho Trần Cảnh. Sau đó 1 tháng Chiêu Hoàng trao hoàng bào cho chồng ở điện Thiên An, chấm dứt 216 năm tồn tại của nhà Lý.
Trần Cảnh lên ngôi Hoàng đế, tự xưng là Thiện Hoàng, sau đổi thành Văn Hoàng và được quần thần tặng tôn hiệu Khải Thiên Lập Cực Chí Nhân Chương Hiếu Hoàng đế. Sử sách gọi ông là Trần Thái Tông. Còn nhạc phụ của ông là vua Lý Huệ Tông bị Trần Thủ Độ lập mưu bức tử nhằm dẹp trừ hậu họa.
Cưới chị dâu đang mang thai 3 tháng tuổi làm vợ
Lấy cớ Lý Chiêu Hoàng không thể sinh con, năm 1237, Trần Thủ Độ ép Trần Thái Tông lập Thuận thiên Công chúa – vốn là chị gái của Chiêu Hoàng, đồng thời là vợ của Hoài vương Trần Liễu, anh ruột vua, lên thay.
Éo le ở chỗ, Công chúa Thuận Thiên khi đó lại đang mang thai với Trần Liễu được ba tháng. Sự kiện này đã dẫn đến những biến loạn trong những năm tháng đầu của triều đại nhà Trần khiến đời sau dị nghị.
Đại Việt sử kí toàn thư kể rằng, Chiêu Thánh không có con mà Thuận Thiên thì đã có thai Quốc Khang được ba tháng. Trần Thủ Độ và Trần Thị Dung (nguyên Hoàng hậu của vua Lý Huệ Tông, sau là vợ Trần Thủ Độ) bàn kín với vua là nên mạo nhận lấy để làm chỗ dựa về sau.
Tượng thờ vua Trần Thái Tông.
Vua Trần Thái Tông liền làm theo, vì thế, Trần Liễu hợp quân ra sông Cái làm loạn. Vua lấy làm áy náy trong lòng, ban đêm ra khỏi kinh thành, chạy đến chỗ Quốc sư Phù Vân là bạn cũ, trên núi Yên Tử rồi ở luôn tại đó. Hôm sau, Thủ Độ dẫn các quan đến mời vua trở về kinh sư. Vua nói: "Trẫm vì non trẻ, chưa cáng đáng nổi sứ mạng nặng nề, phụ hoàng lại vội lìa bỏ, sớm mất chỗ trông cậy nên không dám giữ ngôi vua, sợ làm nhục đến xã tắc".
Lúc này Thủ Độ cố nài xin nhiều lần nhưng vẫn không được mới bảo mọi người rằng: "Xa giá ở đâu tức là triều đình ở đó”. Nói rồi, cắm nêu trong núi, chỉ chỗ này là điện Thiên An, chỗ kia là Đoan Minh Các, sai người xây dựng. Quốc sư thấy thế liền tâu rằng: “Bệ hạ nên gấp quay xa giá trở về, chớ để làm hại núi rừng của đệ tử".
Vua bèn trở về kinh đô. Được hai tuần, Trần Liễu tự lượng thế cô khó lòng địch nổi, bèn ngầm đi thuyền độc mộc, giả làm người đi đánh cá để đến chỗ vua xin hàng. Anh em nhìn nhau, khóc lóc.
Thủ Độ nghe tin đến thẳng thuyền vua, rút gươm thét lớn muốn giết giặc Liễu nhưng Trần Thái Tông ra sức bảo vệ anh trai. Ông nói anh em hòa giải và bảo Thủ Độ rút quân về. Sau đó ông lấy đất Yên Phụ, Yên Dưỡng, Yên Sinh, Yên Hưng và Yên Bang ( nay là đất hai huyện Đông Triều và Yên Hưng, tỉnh Quảng Ninh) để cấp cho Liễu làm ấp thang mộc.
Nói về chuyện lập vợ của anh ruột làm hoàng hậu, sách sử chép: "Tam cương ngũ thường là luân lí lớn của loài người. Thái Tông là ông vua khai sáng cơ nghiệp, đáng lẽ phải dựng phép tắc để truyền lại cho đời sau, lại nghe mưu gian của Thủ Độ, cướp vợ của anh làm hoàng hậu, chẳng phải là bỏ cả luân thường, mở mối dâm loạn đó ư? Liễu từ đó sinh ra hiềm khích, cả gan làm loạn, ấy là bởi Thái Tông nuôi nên tội ác cho Liễu vậy".
Trong khi đó, sử thần Ngỗ Sĩ Liên bàn: "Thái Tông mạo nhận con của anh làm con mình. Sau này Dụ Tông và Hiến Từ (hoàng hậu) đều cho (Dương) Nhật Lễ làm con của Cung Túc Vương, đến nỗi cơ nghiệp nhà Trần suýt nữa sụp đổ, há chẳng phải là không có ngọn nguồn của nó hay sao ?".
