Ngừng sử dụng vắc xin bại liệt liệu có làm bùng phát dịch?

Từ đầu tháng 5/2016, Bộ Y tế đã chính thức ngừng sử dụng, thu hồi và tiêu hủy vắc xin bại liệt uống tOPV (số đăng ký: QLSP-H02-0801-14) chứa 3 týp vi rút bại liệt 1, 2 và 3. Sau khi thông tin này được đưa ra, rất nhiều lời đồn đoán cũng như nghi vấn về chất lượng của loại vắc xin đã được sử dụng trong một thời gian dài ở Việt Nam.

Để hiểu rõ hơn về việc ngừng sử dụng loại vắc xin này, PGS. TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế đã có phân tích rất chi tiết về vấn đề này.

Thưa PGS.TS Trần Đắc Phu, xin ông cho biết, vì sao lại chuyển đổi vắc xin bại liệt OPV 3 tuýp  1,2 và 3  bằng vắc xin mới chứa 2 tuýp vi rút 1 và 3?

- Nhờ việc triển khai vắc xin bại liệt trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng, trong đó trên 95% trẻ em được uống vắc xin bại liệt 3 týp (tOPV), Việt Nam đã được Tổ chức Y tế thế giới công nhận thanh toán bệnh bại liệt trên toàn quốc vào năm 2000 và tiếp tục được duy trì cho đến nay.

Tháng 9/2015, Tổ chức Y tế thế giới đã công bố thanh toán vi rút bại liệt hoang dại týp 2 trên toàn cầu vì vậy thành phần típ 2 trong vắc xin không thực sự còn cần thiết nữa và cũng là để giảm thiểu nguy cơ gây liệt dù rất thấp của bại liệt týp 2 có trong vắc xin. Chính vì vậy Tổ chức Y tế thế giới đề nghị các quốc gia thành viên thay thế vắc xin bại liệt uống 3 týp bằng vắc xin bại liệt uống 2 týp (bOPV) đã loại bỏ thành phần típ 2. Cùng với các nước khác trên thế giới, Việt Nam cũng quyết định dừng sử dụng vắc xin bại liệt uống 3 týp và chuyển sang sử dụng vắc xin bại liệt uống 2 týp (loại bỏ típ 2) trong chương trình tiêm chủng mở rộng của nước ta.

Thay đổi vắc xin nhung hiệu quả sử dụng không thay đổi.

Lịch tiêm chủng đối với vắc xin bại liệt mới có gì thay đổi không? Hiệu quả bảo vệ của vắc xin mới có gì khác?

- Lịch uống vắc xin bại liệt 2 típ (bOPV) tương tự như đối với vắc xin bại liệt uống (tOPV) trong tiêm chủng mở rộng đã được triển khai từ những năm trước đây, cụ thể mỗi trẻ sẽ được uống 3 lần vắc xin bOPV lúc 2, 3, 4 tháng tuổi cùng với tiêm vắc xin Quinvaxem.

Về hiệu quả bảo vệ của vắc xin bOPV đã được chứng minh tương đương với tOPV. Ngoài ra như đã phân tích ở trên việc sử dụng bOPV sẽ giúp giảm thiểu nguy cơ gây bại liệt do thành phần vi rút bại liệt týp 2 có trong vắc xin tOPV gây nên.

Có trường hợp nào chống chỉ định hoặc tạm hoãn sử dụng vắc xin bại liệt không?

- Theo khuyến cáo của nhà sản xuất, vắc xin bOPV có chống chỉ định với những người bị quá mẫn với bất kỳ thành phần nào của vắc xin hay với những người trước đây đã từng bị phản ứng nghiêm trọng sau khi sử dụng vắc xin bại liệt uống,…

Ngoài ra, Bộ Y tế đã ban hành hướng dẫn khám sàng lọc trước tiêm chủng đối với trẻ em trên cơ sở đó các y, bác sỹ sẽ trực tiếp khám sàng lọc nhằm phát hiện các trường hợp chống chỉ định hoặc tạm hoãn tiêm chủng vắc xin nói chung và bOPV nói riêng theo quy định.

Xin ông cho biết, những phản ứng thường gặp sau khi sử dụng vắc xin bại liệt?

- Cũng như các thuốc khác, khi dùng vắc xin bOPV có thể gặp một số tác dụng không mong muốn tương tự vắc xin tOPV như sốt nhẹ, người mệt mỏi, tiêu chảy và vô cùng hiếm gặp có thể gây liệt nhẹ.

Phản ứng của vắc xin bại liệt bOPV rất ít.

Đã có bao nhiêu quốc gia sử dụng vắc xin bại liệt mới 2 típ chỉ có thành phần típ 1và 3 như chúng ta sẽ sử dụng?

- Tính đến tháng 5/2016, 155 quốc gia đang nỗ lực đưa vắc xin bại liệt uống 2 týp thay thế cho vắc xin bại liệt 3 týp (tOPV). Đây là sự kiện hướng tới mục tiêu thanh toán bệnh bại liệt trên toàn cầu.

Khi sử dụng vắc xin mới, Bộ Y tế có tập huấn, cập nhật kiến thức cho nhân viên y tế để tránh nhầm lẫn khi cho trẻ đến tiêm chủng? Việc tập huấn này được thực hiện như thế nào?

- Tương tự vắc xin tOPV, vắc xin bOPV cũng được sử dụng bằng đường uống với kỹ thuật như nhau do vậy khi chuyển đổi sang vắc xin bại liệt 2 týp không cần thiết phải tập huấn lại cho cán bộ y tế. Tuy nhiên, Dự án tiêm chủng mở rộng quốc gia cũng đã có các văn bản hướng dẫn cụ thể các địa phương để triển khai thực hiện.

Tôi thấy uống vắc xin bại liệt thường chỉ định cùng với tiêm vắc xin Quinvaxem, việc này có làm tăng nguy cơ phản ứng nặng cho trẻ không?

- Việc sử dụng vắc xin OPV cùng với vắc xin Quinvaxem nhằm đảm bảo trẻ được tiêm chủng đúng lịch cùng với các vắc xin khác để tạo miễn dịch và hiệu quả phòng bệnh tốt nhất. Việc uống vắc xin bại liệt cùng với tiêm vắc xin Quinvaxem không làm tăng nguy cơ phản ứng nặng cho trẻ.

Việt nam đã thanh toán được bệnh bại liệt chưa? Có bao nhiêu quốc gia đã được công nhận thanh toán bệnh bại liệt?

- Việt Nam đã được Tổ chức Y tế thế giới công nhận thanh toán bệnh bại liệt trên toàn quốc vào năm 2000. Nghĩa là Việt Nam đã không còn một bệnh nhân bại liệt nào do vi rút bại liệt hoang dại gây nên. Hơn 15 năm qua, Việt Nam vẫn tiếp tục bảo vệ được thành quả thanh toán bại liệt thông qua giám sát tốt các trường hợp mắc liệt mềm cấp và duy trì được tỷ lệ uống vắc xin OPV đủ 3 liều trong tiêm chủng thường xuyên trên 95% ở quy mô toàn quốc nhằm duy trì được tỷ lệ miễn dịch cao trong cộng đồng.

Khi dùng vắc xin bại  liệt tuýp 1 và 3, nghĩa là trẻ sẽ không còn được bảo vệ trước vi rút bại liệt típ 2, như vậy có làm tăng nguy cơ bệnh bại liệt do vi rút tuýp 2 sẽ xuất hiện không? Làm sao tránh được cho trẻ mắc bệnh do vi rút bại liệt tuýp 2?

- Theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới, nếu tiếp tục sử dụng vắc xin tOPV sau ngày 01/5/2016 thì nguy cơ  vi rút típ 2 của vắc xin gây bại liệt còn cao hơn nhiều so với nguy cơ khi ngừng sử dụng vắc xin bại liệt týp 2. Tổ chức Y tế Thế giới cũng đã thiết lập kho dự trữ toàn cầu vắc xin OPV týp 2 để sẵn sàng hỗ trợ các nước trong trường hợp xảy ra dịch.

Hơn nữa, trong nhiều năm qua tỷ lệ tiêm chủng thường xuyên của Việt Nam đều đạt cao, miễn dịch cộng đồng cao, trong tháng 3-4/2016 cũng đã triển khai kế hoạch uống bổ sung vắc xin tOPV tại 19 tỉnh, thành phố có nguy cơ cao vì vậy nguy cơ Việt Nam xảy ra bệnh dịch bại liệt là thấp và Tổ chức Y tế thế giới cũng cho biết Việt Nam là nước có nguy cơ thấp theo các tiêu chí của tổ chức này.

Ngoài ra, để giảm thiểu tối đa nguy cơ mắc bệnh týp 2 thì trong chương trình tiêm chủng mở rộng bất hoạt dạng tiêm trong đó có cả 3 típ vi rút (IPV: Inactivated Polio Vaccine). Bên cạnh đó vẫn song song sử dụng vắc xin bại liệt uống 2 týp (bOPV). Việc phối hợp dùng cả 2 loại vắc xin bại liệt dạng uống và dạng tiêm như vậy sẽ giúp củng cố được miễn dịch cho cả 3 típ vắc xin mà vẫn đảm bảo an toàn.

Có thể xảy ra tình huống, sau khi thanh toán bệnh bại liệt rồi nhưng vẫn có ca bệnh xuất hiện không? Cần làm gì để đảm bảo thanh toán bệnh bại liệt bền vững?

- Để duy trì thành quả thanh toán bệnh bại liệt thì như tôi đã trao đổi ở trên, từ tháng 6/2016 bắt buộc và sẽ triển khai vắc xin bại liệt uống 2 týp theo đúng lộ trình của Tổ chức Y tế thế giới và từ năm 2018 sẽ triển khai vắc xin bại liệt bất hoạt tiêm (IPV) có nghĩa là trường hợp trẻ đã uống 1, hoặc 2 hoặc 3 liều vắc xin bOPV trước đó sẽ được tiêm 1 mũi vắc xin IPV khi trẻ 5 tháng tuổi.

Việt Nam đã thanh toán được bệnh bại liệt từ năm 2000, tuy nhiên trên thế giới vẫn còn có một số nước chưa thanh toán được bệnh này cho nên chúng ta phải thực hiện mọi biện pháp để duy trì thành quả thanh toán bại biệt của chúng ta đồng thời đề phòng các trường hợp bệnh bại liệt xâm nhập từ bên ngoài vào.

Một trong những biện pháp quan trọng nhất để bảo vệ thành quả thanh toán bại liệt là phải duy trì được tỷ lệ uống/tiêm vắc xin bại liệt thật cao trong chương trình tiêm chủng mở rộng đồng thời phải tổ chức giám sát chặt chẽ bệnh nhân nghi mắc bại liệt để xử lý kịp thời nếu có ca bệnh xâm nhập.

Xin cảm ơn ông!