Loại cây này cho ra hàng nghìn quả và vốn chẳng được nhiều người để ý đến.
Cây đác (còn có tên gọi khác là cây đoát, cây đoác, cây tà vạt, cây dừa núi) là một loại cây hoang dã, cao từ 6 - 10m, họ dừa. Thân và tàu lá của cây đác trông gần giống cây dừa, trái mọc thành từng buồng thả dài từ ngọn xuống. Từ cuống của những buồng trái này tiết ra thứ nước đường ngọt thơm. Thứ nước này được người ta tận dụng để làm mật, làm đường nấu chè đều rất ngon. Người ta cũng dùng phương pháp lên men trở thành rượu đác độc đáo.
Đây là loài cây thường mọc ở khu vực khí hậu nhiệt đới châu Á, có mặt khắp nơi từ Malaysia, Indonesia, Philippines… Ở Việt Nam, đác mọc nhiều trong rừng sâu ở Khánh Hòa, Phú Yên. Các chân núi ẩm thuộc Cao Bằng, Lạng Sơn cũng có đác.
Cây đác mất 10 năm trưởng thành mới cho trái. Sau khi thu hoạch trái, lại phải chờ thêm ba năm để cây cho lứa trái tiếp theo. Trái già có thể trụ lại trên cây đến gần 5 năm. Vì đặc tính này, đác không được chuộng để trồng khai thác kinh tế. Chúng lặng lẽ mọc ở các khu vực ẩm thấp sâu trong rừng. Nhưng nhờ vậy mà cây phát triển tốt, hầu như mỗi lần cho trái đều là những buồng quả chi chít, xanh mướt, căng tròn.
Từ tháng Tư, người ta bắt đầu vào rừng khai thác đác. Tháng này, đác vừa "chín tới". Mỗi trái đác chỉ lớn bằng quả táo, chứa ba hạt màu trắng đục bên trong. Nhiều người không rành, chưa tận tay, tận mắt chạm vào hạt đác thì ngỡ là nó giống hạt thốt nốt hay dừa nước.
Mùa thu hoạch đác thường rộ vào đầu tháng Tư đến tháng Sáu. Lúc này, hạt đác có độ mềm vừa phải, dẻo, bùi và béo. Từ sau tháng Sáu, đác đã già sẽ trở nên cứng hơn, đôi khi hạt đã có mầm non màu vàng nhạt. Trái đác hình dạng giống trái dừa nhưng lại có rất nhiều lông tơ bao phủ, gây ngứa khi tiếp xúc. Vậy nên, muốn lấy hạt đác, những buồng đác sau khi được hạ thổ phải thui cho sạch lông tơ, rồi mới kẹp vỏ cho bung hạt.
Cách đây 3 năm, hạt đác bắt đầu rộ lên trở thành “ngôi sao” trong gian bên của các bà nội trợ. Chị em thi nhau mua hạt đác về rồi đem rim đường thành món đác rim thơm, đác rim chanh dây hay phối trộn với chè khoai dẻo, với bánh lọt, trân châu… thì con nít chỉ cần nhón mấy hạt đác sống, chấm một chút đường cũng rất ngon.
Đác ngon là loại hạt thuôn dài đều nhau, màu trắng đục, hơi nhớt. Đây chính là đặc tính của đác rừng tự nhiên, lành tính, không độc. Nếu thấy đác trắng trong là đác đã bị ngâm chất tẩy, không nên mua. Đác già khi bóp thử sẽ cảm nhận được độ cứng, ăn sần sật, không dẻo.
Hạt đác mua về phải được làm sạch trước khi chế biến. Đầu tiên, phải rửa qua nhiều lần để tẩy hết chất nhớt, cho nước cốt chanh, ít muối vào ngâm đác để "tắm trắng" cho đác. Sau đó, trụng đác qua nước sôi trong khoảng 5, 10 phút nhằm khử mùi nhựa đác.
Ướp đác với đường, dứa hay dâu tằm, hoa atiso… hoặc bất cứ thứ nguyên liệu nào bạn thích trong một vài giờ cho đác ngấm đều rồi rim. Rim đác rất nhanh, chỉ tầm 15-20 phút, khi nào thấy hạt đác trong, đường sệt lại kéo thành sợi là đạt, đừng để quá khô kẻo đác sẽ bị cứng. Đác rim có thể kết hợp với sữa chua, chè, bánh flan, trà sữa đều độc đáo, ngon lành.
Theo một số tài liệu, hạt đác ít calorie và chất béo bão hòa, chứa nhiều xơ và vitamin thiết yếu cùng các khoáng chất cần thiết khác như sắt, kali, magie, canxi, natri và photpho. Vì vậy, ngoài tác dụng giải khát, thanh nhiệt, đác còn hỗ trợ tiêu hóa, phòng ngừa táo bón, hỗ trợ điều trị viêm khớp rất tốt. Với chị em, hạt đác vừa là món ăn chơi vừa là bài thuốc dưỡng nhan bởi cơ thể được thanh nhiệt sẽ giúp làn da khỏe mạnh, ít viêm nhiễm.
Hạt đác không nhiều năng lượng nên rất ít khả năng gây tăng cân, trừ khi dùng với quá nhiều đường hoặc chất béo khác. Hạt đác thuộc loại thực phẩm tự nhiên, không chất bảo quản, không có sự can thiệp của thuốc bảo vệ thực vật nên rất an toàn khi sử dụng.
