Nhiều bậc cha mẹ khá lo lắng khi trẻ sơ sinh bị vàng da. Tỷ lệ vàng da ở trẻ sơ sinh chiếm khoảng 80-85%. Vì vậy, để giúp chăm sóc tốt hơn cho sức khỏe của con, phụ huynh cần có những kiến thức nhất định về hiện tượng này.
Vàng da là hiện tượng xảy ra do tăng Bilirubin trong máu. Khi trẻ sơ sinh bị vàng da, vùng da hoặc mắt sẽ chuyển thành màu vàng. Trong nhiều trường hợp, hiện tượng này sẽ tự hết dần nhưng đôi khi lại tiềm ẩn bệnh lý nguy hiểm. Chính vì nguyên nhân đó mà trẻ sơ sinh nên được kiểm tra dấu hiệu vàng da trước khi xuất viện và vài ngày sau khi ra viện.
Hai loại vàng da ở trẻ sơ sinh
Có hai loại vàng da xảy ra ở trẻ sơ sinh là vàng da sinh lý hoặc vàng da bệnh lý. Thông thường, vàng da sinh lý sẽ biến mất sau khoảng thời gian ngắn. Còn vàng da bệnh lý lại cực kỳ nguy hiểm vì trẻ có thể bị hôn mê, co giật.
- Vàng da sinh lý: Với trẻ sinh đủ tháng, hiện tượng vàng da được coi là vàng da sinh lý khi xuất hiện sau 24 giờ tuổi và biến mất trong vòng 1 tuần (đối với trẻ non tháng thì là 2 tuần). Các biểu hiện của trẻ sơ sinh bị vàng da sinh lý là:
+ Chỉ vàng da vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn và không đi kèm các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú….
+ Nồng độ Bilirubin trong máu không quá 12 mg% (đối với trẻ đủ tháng) và không quá 5mg% (đối với trẻ thiếu tháng).
+ Tốc độ tăng Bilirubin trong máu không quá 5 mg% trong 24 giờ.
+ Nước tiểu của trẻ có màu tối hoặc màu vàng, phân nhạt màu.
Thông thưởng vàng da sinh lý sẽ biến mất sau thời gian ngắn
- Vàng da bệnh lý: thông thường, nếu như vàng da là một biểu hiện của một căn bệnh nào đó thì sẽ xuất hiện trong vòng 24 giờ sau khi sinh. Biểu hiện của vàng da bệnh lý như sau:
+ Trẻ sẽ không hết vàng da sau 1 tuần (đối với trẻ đủ tháng) và 2 tuần (đối với trẻ thiếu tháng).
+ Vàng da toàn thân, kể cả lòng bàn tay, bàn chân và kết mạc mắt.
+ Trẻ xuất hiện một số các triệu chứng bất thường: bỏ bú, co giật, biểu hiện lừ đừ…
+ Bilirubin trong máu cao hơn bình thường.
Đối với vàng da bệnh lý ở trẻ, phải được phát hiện và can thiệp điều trị kịp thời. Nếu không rất dễ có thể xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh làm trẻ tử vong hoặc bị hại não suốt đời. Vì vậy, các bậc phụ huynh cần phải nắm rõ các dấu hiệu trẻ sơ sinh bị vàng da để có các biện pháp xử lý nhanh chóng và đúng lúc.
Tại sao trẻ sơ sinh bị vàng da?
- Đối với vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh, nguyên nhân là do sự tích tụ của Bilirubin. Đây là chất được giải phóng ra khi các tế bào hồng cầu bị phá vỡ và có màu vàng. Vì trẻ sơ sinh có lượng tế bào hồng cầu cao nên các tế bào này liên tục bị phá vỡ và được thay thế. Tuy nhiên, gan của trẻ chưa thể lọc bỏ hết Bilirubin ra khỏi máu nên sẽ gây vàng da. Đến khi được khoảng 2 tuần tuổi, gan của trẻ đã được phát triển hoàn thiện hơn, đủ sức xử lý Bilirubin thì bệnh vàng da sẽ hết và không gây ra nguy hiểm gì.
- Vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinh có thể do một số nguyên nhân sau:
+ Bất đồng nhóm máu giữa mẹ và con
+ Bệnh lý tan máu
+ Xuất huyết dưới da
+ Chậm đi phân su
+ Nhiễm virus bào thai
+ Bệnh lý gan mật bẩm sinh
Những trẻ có nguy cơ cao mắc bệnh vàng da
- Trẻ sinh non: khả năng mắc bệnh vàng da sinh lý cao hơn đối với những trẻ sinh non trước 36 tuần. Nguyên nhân là bởi gan của bé chưa có khả năng xử lý Bilirubin tốt như trẻ sinh đủ tháng.
Trẻ sinh non có nhiều khả năng mắc bệnh vàng da
- Trẻ bị bầm tím trong khi sinh: trong khi sinh, có thể một vài bé sẽ bị bầm tím trên cơ thể. Điều này sẽ dẫn đến nguy cơ cao về việc vượt quá ngưỡng bình thường của Bilirubin do sự phân hủy của các tế bào máu.
- Nhóm máu của mẹ: trẻ có nhiều khả năng sinh ra bị vàng da sớm hơn nếu mẹ có nhóm máu O hoặc nhóm máu Rh.
- Trẻ bú mẹ: mặc dù trẻ có nguy cơ mắc bệnh vàng da cao hơn nếu bú mẹ nhưng sữa mẹ đem đến nhiều lợi ích to lớn, vượt xa những bất lợi mà vàng da có thể mang lại nên mẹ vẫn nên cho bé bú từ khi lọt lòng.
Một số biến chứng nguy hiểm vàng da ở trẻ sơ sinh
Không thể coi thường khi trẻ bị vàng da bệnh lý vì nếu không sớm được chữa trị, bệnh sẽ gây ra những biến chứng sau:
- Bilirubin não cấp tính: Khi bị vàng da, nếu trẻ còn ngủ li bì, không tập trung, bỏ bú , sốt cao thì có thể đang rơi vào tình trạng Bilirubin não cấp tính. Bilirubin vô cùng độc hại đối với tế bào não, gây nhiều biến chứng nghiêm trọng.
- Vàng da nhân: Trong trường hợp chất Bilirubin vượt quá giới hạn cho phép và gan không kịp đào thảo thì rất dễ thấm vào não làm trẻ bị vàng da nhân. Khi đó, tổn thương ở não sẽ không thể hồi phục được. Thế nên phải điều trị vàng da sinh lý trước 7 ngày sau sinh để ngừa nguy cơ não bị tổn thương.
Biến chứng nguy hiểm của bệnh vàng da ở trẻ em
Dấu hiệu vàng da ở trẻ cần được đi khám
Cha mẹ cần phải đưa trẻ đi khám để có phương pháp điều trị kịp thời khi bé có những dấu hiệu sau:
- Vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau sinh.
- Toàn thân trẻ bị vàng.
- Trẻ sơ sinh bị vàng da kéo dài: hơn 1 tuần (đối với trẻ đủ tháng) và hơn 2 tuần (đối với trẻ thiếu tháng).
- Ngoài vàng da, trẻ còn có những dấu hiệu bất thường khác như: bú ít, co giật, sốt, phân bạc màu...
- Trẻ có hiện tượng lơ đãng, khó đánh thức.
Các biện pháp điều trị cho trẻ sơ sinh bị vàng da
Hiện nay, có ba cách chữa vàng da ở trẻ sơ sinh. Việc sử dụng phương pháp điều trị nào còn phụ thuộc vào mức độ bị bệnh của trẻ. Đối với một trẻ bị vàng da nặng thì có thể cần phối hợp cả ba phương pháp.
- Phương pháp chiếu đèn: đây là liệu pháp ánh sáng vô cùng hiệu quả nên được sử dụng khá phổ biến để điều trị cho trẻ sơ sinh bị vàng da. Khi chiếu sáng, Bilirubin sẽ được chuyển hóa thành một hợp chất dễ hòa tan trong nước và được đào thải ra khỏi cơ thể qua phân và nước tiểu. Phương pháp này rất an toàn và dễ thực hiện, kể cả khi trẻ bú mẹ. Để phù hợp với nhiều đối tượng, đèn chiếu cũng rất đa dạng, nhiều loại: đèn dạng nôi, đèn kẹp chiếu trên dưới, đèn dạng chăn, túi quấn quanh người…
Phương pháp chiếu đèn điều trị vàng da ở trẻ sơ sinh
- Phương pháp thay máu: Khi chiếu đèn không hiệu quả hoặc trẻ bị vàng da nặng điều trị muộn, nồng độ Bilirubin trong máu quá cao thì phải dùng tới biện pháp này. Phương pháp này giúp nhanh chóng lấy được Bilirubin đang lưu hành trong lòng mạch, giúp giảm Bilirubin trong máu, từ đó giảm được Bilirubin ở ngoài tổ chức. Tuy nhiên, nhằm tránh để trẻ bị tổn thương não do tăng Bilirubin, các bác sĩ chuyên khoa cần dự đoán trước các trường hợp bị vàng da nặng để hướng dẫn các gia đình biết cách theo dõi sau khi trẻ xuất viện cũng như phát hiện sớm các trường hợp vàng da quá mức để điều trị chiếu đèn kịp thời.
- Phương pháp Immunoglobulin truyền tĩnh mạch: đây là phương pháp được sử dụng khi nguyên nhân gây vàng da sơ sinh là do nhóm máu của mẹ và bé khác nhau. Immunoglobulin là một chế phẩm sinh tổng hợp dùng để giảm tình trạng vàng da của trẻ.
Cách chăm sóc trẻ vàng da
Đối với những trẻ bị vàng da nhẹ, cha mẹ có thể áp dụng những cách sau để giúp trẻ điều trị được tốt hơn:
- Cho trẻ ăn thường xuyên để đào thải chất Bilirubin qua đường tiêu hóa được nhanh hơn và giúp gan hoạt động tốt.
- Cho trẻ ngừng bú sữa mẹ tạm thời trong trường hợp sữa mẹ có thể khiến bé phát triển bệnh vàng da. Lúc này, có thể sử dụng sữa công thức cho trẻ ăn. Người mẹ cũng nên tiếp tục hút sữa ra ngoài để tránh mất sữa, đảm bảo có sữa khi bé sẵn sàng ăn sữa mẹ.
- Vệ sinh thân thể cho bé cẩn thận và giữ ấm cho trẻ.
- Nên để trẻ gần cửa sổ có ánh nắng mặt trời dịu và cho trẻ tắm nắng.
- Thường xuyên theo dõi tình trạng vàng da của trẻ cho đến hết 7-10 ngày sau sinh. Cần chú ý quan sát màu da toàn thân của trẻ ở nơi đủ ánh sáng. Nếu cảm thấy khó nhận biết thì có thể áp dụng cách sau: ấn nhẹ ngón tay cái của trẻ vào vùng da phía trong của đùi, giữ vài giây rồi buông ra. Nếu thấy ngón tay có màu vàng thì trẻ bị vàng da.
- Vì cỏ lúa mì giúp loại bỏ độc tố ra khỏi cơ thể trẻ nên có thể thêm một vài giọt nước ép lúa mì vào thức ăn của bé. Trong trường hợp bé bú được sữa mẹ, người mẹ nên uống nước ép lúa mì để trẻ có thể nhận thông qua sữa mẹ. Ngoài lúa mì, mẹ cũng có thể bổ sung một số sản phẩm thảo dược tự nhiên giúp giải độc khác như: trà hoa chuông, trà hoa bồ công anh...
- Nếu thấy trẻ có bất kỳ biểu hiện bất bình thường thì cần đưa trẻ đến các cơ sở y tế để thăm khám và có các biện pháp chữa trị kịp thời, tránh những biến chứng không đáng có thể xảy ra.
