Sáng 24-11 vừa qua, với 399 trong tổng số 446 đại biểu tán thành (chiếm trên 80%), Quốc hội Việt Nam đã chính thức thừa nhận quyền chuyển đổi giới tính và Bộ luật Dân sự (sửa đổi) sẽ chính thức có hiệu lực thi hành từ 1-1-2017.
Đây là một bước tiến quan trọng trong việc khẳng định quyền của người chuyển giới. Dưới đây là 10 điều cần biết biết về việc hợp pháp hóa chuyển giới tại Việt Nam, tư liệu do Viện Nghiên cứu xã hội, kinh tế và môi trường iSEE soạn thảo và cung cấp.
1. Vậy là ngay bây giờ, tôi có thể đi phẫu thuật hoặc thay đổi giới tính trên giấy tờ?
Chưa. Bộ luật Dân sự mới có hiệu lực từ ngày 1-1-2017 (tức là hơn 12 tháng nữa). Quãng thời gian này là để chuẩn bị trước khi thống nhất áp dụng, vì đây là một bộ luật đồ sộ, nhiều nội dung. Từ giờ cho đến 31-12-2016 thì BLDS hiện hành năm 2005 vẫn sẽ có hiệu lực.
2. Ngày 1-1-2017 tôi có thể phẫu thuật chuyển giới và thay đổi giới tính trên giấy tờ?
Có thể. Vì quy định mới ghi “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật”, đồng nghĩa sẽ phải có một luật về chuyển đổi giới tính ban hành cụ thể hóa các điều kiện, trình tự, thủ tục, hoặc các văn bản hướng dẫn thi hành.Thời điểm chính thức mà người chuyển giới có thể thực hiện quyền của mình sẽ được quy định trong luật chuyên ngành đó.
Cộng đồng LGBT Sài Gòn đội mưa ăn mừng "Cảm ơn Quốc hội" vào tối 24-11_Ảnh: Hoàng Giang
Người chuyển giới đã được thừa nhận quyền và mục tiêu sẽ là không để quyền này bị “treo”. Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường cũng đã phát biểu sau khi thông qua Bộ luật: “Tháng 7-2016 tới, Quốc hôi khóa XIV sẽ họp bàn về chương trình xây dựng pháp luật. Chắc chắn nếu bộ chuyên ngành không đề xuất, Bộ Tư pháp cũng sẽ đề xuất xây dựng luật về chuyển đổi giới tính”.
3. Những ai được chuyển đổi giới tính?
Bộ luật Dân sự mới có hai điều riêng biệt. Xác định lại giới tính (Điều 36) và chuyển đổi giới tính (Điều 37). Xác định lại giới tính áp dụng với người sinh ra không rõ ràng là nam hay nữ, còn chuyển đổi giới tính áp dụng với những ai có nhu cầu thay đổi giới tính bẩm sinh của mình. Như vậy, về cơ bản những ai có nhu cầu đều có thể thực hiện chuyển đổi giới tính.
4. Tôi được phép phẫu thuật tại Việt Nam?
Đúng. Việc phẫu thuật chuyển đổi giới tính trước nay bị cấm tại Việt Nam nên người chuyển giới phải sang Thái Lan hay các nước khác để phẫu thuật. Với quy định mới “Việc chuyển giới được thực hiện theo quy định của pháp luật” có nghĩa là công dân có quyển chuyển đổi giới tính tại Việt Nam.
5. Sau khi phẫu thuật tôi được phép thay đổi giới tính trên giấy tờ?
Đúng. Với quy định mới, “cá nhân đã được chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch” có nghĩa là sau khi phẫu thuật, người chuyển giới có thể đăng ký thay đổi tên gọi, giới tính.
Những người chuyển giới công khai tại TP.HCM chia sẻ những trăn trở của mình trong chiều 27-11_Ảnh: Nguyễn Trà
6. Tôi chưa phẫu thuật chuyển giới, tôi có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ không?
Không. Theo quy định mới, việc đăng ký thay đổi giấy tờ hộ tịch chỉ áp dụng với người đã chuyển đổi giới tính mặc dù xu hướng trên thế giới là thay đổi giới tính giấy tờ không phụ thuộc vào việc phẫu thuật hay chưa.
7. Tôi chỉ phẫu thuật một phần (ngực, sử dụng hoóc-môn). Tôi có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ không?
Chưa rõ. Theo quy định mới, chưa định nghĩa rõ thế nào thì được công nhận là “đã chuyển đổi giới tính”, toàn phần hay là một phần. Xu hướng trên thế giới thì chỉ cần giấy xác nhận tâm lý về giới tính và sử dụng hoóc-môn liên tục ít nhất trong 12 tháng là có thể thay đổi giới tính trên giấy tờ.
8. Cơ sở y tế ở Việt Nam có đủ khả năng thực hiện phẫu thuật chuyển giới không?
Có. Hội Phẫu thuật Nhi Việt Nam từng khẳng định Việt Nam có đủ khả năng tiến hành phẫu thuật chuyển giới. Và thực tế đã và đang phẫu thuật cho các trường hợp có giới tính bẩm sinh không rõ ràng nam hay nữ.
9. Tôi có được phép kết hôn cùng giới không?
Không. BLDS chỉ quy định chung về chế độ hôn nhân gia đình. Các quy định chi tiết nằm trong Luật Hôn nhân và Gia đình (LHN&GĐ). Năm 2014, Việt Nam đã thông qua LHN&GĐ mới, theo đó thì hôn nhân cùng giới không còn bất hợp pháp nhưng cũng chưa được thừa nhận và thực thi.
10. Nếu đã phẫu thuật và thay đổi giới tính trên giấy tờ, tôi có được phép kết hôn với người yêu mà trên giấy tờ bây giờ là người khác giới với tôi không?
Có. Hiện tại, vì không thể thay đổi giới tính trên giấy tờ mà người chuyển giới và người yêu của họ thường sẽ được pháp luật coi là hai người cùng giới tính, do vậy không thể kết hôn với nhau. Với quy định mới, “Cá nhân đã chuyển đổi giới tính […] có các quyền nhân thân phù hơp với giới tính đã chuyển đổi”, nghĩa là họ sẽ có các quyền, nghĩa vụ theo đúng như giới tính mới, bao gồm quyền kết hôn với người khác giới.
