Sau thời gian dịch bệnh, lễ hội Ná Nhèm đã được chính quyền địa phương và nhân dân tổ chức vào những ngày tới đây. Đây được xem là một lễ hội độc đáo khi linh vật được rước là “của quý” của nam và của nữ.
Ông Hoàng Văn Chẩn, đại diện Ban quản lý di tích, ban tổ chức Lễ hội Ná Nhèm tại xã Trấn Yên, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn cho biết, vào ngày 14 và 15 tháng Giêng năm Quý Mão (tức 4-5/2 dương lịch), xã Trấn Yên sẽ tổ chức lễ hội Ná Nhèm, đây là lễ hội đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp Quốc gia.
Điểm đặc sắc nhất của Lễ hội Ná Nhèm là màn rước sinh thực khí nam (Tàng thinh) và sinh thực khí nữ (Mặt nguyệt). Ý nghĩa của việc này là ước mong sinh sôi nảy nở, con cháu đầy đàn.
Theo thông tin từ Ban tổ chức lễ hội, vào ngày 14 tháng Giêng sẽ diễn ra Lễ nhập đồ cung tiến lễ vật, tổ chức trao giải và công diễn các tiết mục xuất sắc tại Hội diễn văn nghệ mừng Đảng, mừng Xuân Quý Mão 2023 tại sân Đình Làng Mỏ.
Ngày 15 tháng Giêng sẽ diễn ra nghi lễ rước nước Tiên, rước nước và cúng lễ tại mỏ nước Bó Vằn và Đình Làng Mỏ. Tiếp theo sẽ là nghi lễ rước Long Ngai – Bài Vị của Đức Vua từ Đình Làng Mỏ ra Miếu Xa Vùn làm lễ. Cùng với đó là trình diễn Tục Hèm đánh trận và cung tiến lễ vật, chương trình văn nghệ. Buổi chiều là tổ chức các trò chơi dân gian.
"Của quý" được rước ở Lễ hội Ná Nhèm thường có kích thước rất khủng. Ảnh: Tư Liệu.
Ông Chẩn cho biết, “của quý” (Tàng Thinh và Mặt Nguyệt) năm nay hiện đang được hoàn thiện những khâu cuối cùng. Kích thước chưa thể tiết lộ vì theo tục lễ mỗi năm hai “của quý” này sẽ được làm mới lại, vì linh năm năm trước sau khi rước đã được siêu hóa.
Năm nay, “của quý” dùng để rước trong lễ hội vẫn được giao cho các cụ trong làng làm, kích thước to nhỏ hoàn toàn do các cụ trong làng bàn bạc. Được biết, trong lễ hội gần nhất được tổ chức, “của quý” được rước có kích thước rất khủng, thu hút sự chú ý của nhiều người.
Đại diện lãnh đạo UBND xã Trấn Yên cho biết, hiện các các công việc phục vụ tổ chức lễ hội đã cơ bản hoàn thành và các đơn vị đang trang trí, lắp đặt các thiết bị cần thiết.
Do là di tích cấp quốc gia, thu hút được nhiều người quan tâm nên năm nay chính quyền có mượn (nhờ) thêm một số nhà dân để sẵn sàng phục vụ du khách nếu có nhu cầu ngủ lại qua đêm.
Lễ hội thu hút rất đông người dân và du khách thập phương tham dự.
Lễ hội Ná Nhèm là nghi thức, nghi lễ thờ cúng Thành Hoàng, đức thánh Cao Sơn Quý Minh, thờ Đức vua Miêu Tĩnh và Đức vua Cao Quyết, gắn liền với sự tích đánh giặc giữ làng và các hoạt động văn hóa, trò chơi, trò diễn của người Tày.
Theo lời kể của các cụ bô lão thì xưa có một toán giặc Tấc Tài Ngàn - hay còn gọi là giặc răng đỏ - đến chiếm đóng tại ngôi miếu thờ Thành hoàng Đức Cao Sơn ở sườn đồi Khau Dạ Háy (xã Trấn Yên, Bắc Sơn, Lạng Sơn). Chúng bắt con gái của dân làng lên giặt giũ, nấu ăn, ban đêm thắt miệng túi cho bọn chúng ngủ.
Lũ giặc còn làm một cái trống to, đêm xuống chúng bắt các cô gái dắt dê lên mặt trống để giẫm tạo ra âm thanh dồn dập như xông trận làm dân làng hoang mang lo sợ. Ban ngày, chúng xuống làng giết người, cướp bóc của cải khiến dân làng căm phẫn.
Để giết giặc, dân làng đã bày mưu cho các cô gái phục vụ buộc miệng túi thật chặt khi giặc ngủ rồi làm ám hiệu cho dân làng biết để lên diệt giặc, quăng xuống suối Phai Huấn.
Sau khi bọn giặc chết không lâu thì trong làng xuất hiện dịch bệnh lạ, làm nhiều người và vật nuôi bị chết, hạn hán xảy ra liên miên. Tại gần ngôi miếu Xa Vùn xuất hiện một tổ ong chúa rất lớn, hễ người và gia súc đi qua đều bị ong đốt chết. Thầy mo cho rằng giặc chết vào giờ linh không được cúng tế cho ăn nên chúng quậy phá. Thời gian sau, dân làng đã tổ chức lễ hội Ná Nhèm cúng tế Thành hoàng và tục hèm đánh trận mô tả lại quá trình chống giặc của người dân.
