Lúc hấp hối trên giường bệnh, Andrew Carnegie giận mình vì vẫn còn 30 triệu USD, chưa kịp quyên góp hết.
Andrew Carnegie từng được tạp chí Fortune bình chọn là người giàu thứ 6 trong lịch sử Mỹ vào năm 2007. Từ một người nhập cư Scotland nghèo khó, Carnegie đã vươn tới đỉnh cao và trở thành một trong những người đàn ông giàu nhất thế giới, được mệnh danh là vua thép của nước Mỹ. Ông còn được biết với tấm lòng nhân ái, người đem tới 90% tài sản của mình, tương đương 350 triệu USD làm từ thiện trong 18 năm cuối đời.
Andrew Carnegie sinh ra và lớn lên ở một ngôi nhà nhỏ thuộc Dunfermline, Scotland năm 1835. Gia đình ông nhiều đời nổi tiếng với nghề dệt vải bằng khung cửi song cuộc cách mạng công nghiệp đã khiến việc kinh doanh của họ phá sản. Họ rơi vào cảnh nghèo khó tới mức hàng ngày phải đi ngủ từ sớm để "quên đi cái đói khủng khiếp đang hành hạ".
Năm 1848, gia đình Andrew Carnegie rời quê hương để tới Mỹ, miền đất hứa của rất nhiều lao động nghèo châu Âu thời bất giờ.
Chân dung "vua thép" Mỹ Andrew Carnegie.
Cả gia đình ông phải ngủ chung với nhau trong một căn phòng vì điều kiện hạn hẹp. Khi thấy cha vất vả kiếm sống để mưu sinh, ông như thấy trong tim mình một sự thôi thúc. 13 tuổi, ông bắt đầu làm việc cho một nhà máy dệt với vị trí vận hành một động cơ hơi nước nhỏ và đốt nóng nồi hơi trong hầm chứa. Ông từng chia sẻ đã trải qua những đêm gặp ác mộng nồi hơi của nhà máy bị phát nổ.
Năm 1849, ông chuyển sang làm chân giao điện tín. Chính công việc này giúp ông biết và ghi nhớ được tên của hầu như tất cả doanh nghiệp và những nhân vật quan trọng trong vùng. Carnegie được biết đến như một thanh niên đáng tin cậy và siêng năng. Một đêm nọ, nghe ông chủ nói rằng mình sẽ được nhận phần thưởng vì sự chăm chỉ, là người đưa tin tốt nhất trong văn phòng, ông đã xúc động đến chảy nước mắt.
Sự nỗ lực, chăm chỉ và ham học hỏi của ông đã được đền đáp xứng đáng. Thomas A. Scott, tổng giám đốc công ty đường sắt đã chú ý đến chàng trai trẻ này và đề nghị Carnegie trở thành thư ký riêng của ông với mức lương 4 USD/tuần. Đây là nơi Carnegie đã được học về các khoản đầu tư cũng như biết nhiều hơn về các doanh nghiệp. Khi nội chiến xảy ra, Scott đã đưa Carnegie đi theo như một trợ thủ đắc lực. Trong bối cảnh ấy, Carnegie nhận thấy rằng đất nước này cần một cuộc đại tu cơ sở hạ tầng khổng lồ và thép sẽ là vật liệu xây dựng được sử dụng rất nhiều trong tương lai.
Từ những khoản đầu tư đầu tiên, Carnegie đã xây dựng nên đế chế thép của mình. Carnegie xây dựng các nhà máy trên khắp đất nước, dùng các phương pháp và công nghệ giúp sản xuất thép với năng suất cao hơn, tiết kiệm chi phí hơn. Năm 1889, công ty Carnegie Steel Corporation của ông là công ty thép lớn nhất thế giới.
Carnegie từng chia sẻ: "Một người trung bình chỉ đặt 25% năng lượng và khả năng của mình vào công việc. Thế giới sẽ ngả mũ cho những người dành 50% khả năng và vượt xa trên đỉnh vinh quang là những con người cống hiến 100% năng lượng của mình".
Là người đi lên từ hoản cảnh nghèo khó, Carnegie luôn dặn mình không được sa ngã vì đồng tiền. Ông là người từng tự viết những lời nhắc nhở: "Đàn ông phải tôn sùng thứ gì đó, nhưng tôn sùng sự giàu có là một trong những điều tồi tệ nhất". Với người đàn ông giàu có này, người giàu nên dùng tài sản của mình để giúp đỡ xã hội. Ông khuyến khích bản thân tham gia các vấn đề cộng đồng, đặc biệt là cải thiện giáo dục và điều kiện sống của dân nghèo.
"Người đàn ông để lại tài sản triệu đô sau khi chết sẽ không được thương tiếc, vinh danh hay ngợi ca. Cái chết giàu sang là cái chết đáng hổ thẹn", trích trong bài luận The Gospel of Wealth năm 1889.
Ngày còn nghèo khó, Carnegie thường đến thư viện công của Đại tá James Anderson để đọc sách miễn phí. Đây cũng là nơi ông học được nhiều kiến thức, góp phần cho thành công đạt được sau này. Khi điều kiện kinh tế tốt hơn, ông bắt đầu xây dựng thư viện, trường học và làm từ thiện. Ông đóng góp khoảng 5 triệu USD cho Thư viện Công cộng New York, hỗ trợ mở 3.000 thư viện công ở nhiều nước. Ngoài thư viện, ông còn thành lập Viện Công nghệ Carnegie ở Pittsburgh, hiện là Đại học Carnegie-Mellon và nhiều quỹ hỗ trợ học tập khác. Người đàn ông này luôn tin rằng giáo dục có thể thay đổi xã hội.
Trong một bộ phim tài liệu về Carnegie của BBC, cựu thủ tướng Anh Gordon Brown nhận định Andrew Carnegie là người đã truyền cảm hứng để giới nhà giàu "có sứ mệnh rõ ràng hơn, tập trung tạo ra sự khác biệt chứ không chỉ là đầu tư vào sở thích cá nhân".
"Giúp thế giới trở nên tốt đẹp hơn những gì bạn đã thấy là một động lực cao quý".
Ngày 11/8/1919, Andrew Carnegie trút hơi thở cuối cùng. Trong lúc hấp hối trên giường bệnh, Andrew Carnegie vẫn giận mình vì còn 30 triệu USD chưa kịp quyên góp hết. Số tiền này sao đó đã được quyên góp cho các quỹ, tổ chức từ thiện theo đúng nguyện vọng của ông. Vợ và con gái duy nhất được ông để lại cho nhà cùng một khoản tiền nhỏ đủ để sống thoải mái chứ không phải một núi tiền để vợ con sống xa xỉ. Con gái ông sau đó còn bán căn nhà đi vì phí bảo trì căn nhà quá tốn kém.
