Chuyện Dương Vân Nga làm thái hậu nhà Đinh rồi trở thành hoàng hậu của vua Lê Đại Hành đã gây ra nhiều tranh cãi lớn: người lên án nặng nề, người thấu hiểu.
Dương Vân Nga (952-1000) là Hoàng hậu của 2 vị Hoàng đế thời kỳ đầu lập quốc trong Lịch sử Việt Nam: Đinh Tiên Hoàng và Lê Đại Hành. Bà đóng vai trò quan trọng trong việc chuyển giao quyền lực từ nhà Đinh sang nhà Tiền Lê. Nhưng thông tin về bà không được chính sử ghi chép nhiều.
Cô gái nổi tiếng xinh đẹp vùng Nho Quan trở thành hoàng hậu
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Hoàng hậu Dương Vân Nga họ Dương, không ghi cụ thể xuất thân của bà. Còn dân gian kể rằng, bà là con gái của ông Dương Thế Hiển (Nho Quan, Ninh Bình). Sinh thời bà nổi tiếng xinh đẹp nức tiếng cả vùng: gương mặt phúc hậu, thanh tú; nước da trắng ngần; cặp mắt phượng và mày ngài…
Năm 968, sau khi dẹp xong "loạn 12 sứ quân", thống nhất đất nước, Đinh Bộ Lĩnh (tức vua Đinh Tiên Hoàng) lên ngôi vua, đặt quốc hiệu là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư, Ninh Bình. Một lần đến vùng đất Nga My, nghe tiếng hát trong trẻo của một cô gái, Đinh Bộ Lĩnh liền xuống ngựa, sai người gọi cô gái nhưng không thấy. Ông chợt nghĩ đến Tướng quân Dương Thế Hiển ở gần đây, bèn ghé vào thăm.
Tướng quân đã sai con gái Vân Nga bưng nước bời khách. Bất ngờ bà có giọng nói giống hệt giọng hát mà vua Đinh vừa nghe. Ông liền xin được đón bà về kinh rồi sau đó, bà trở thành một trong 5 hoàng hậu được vua yêu chiều.
Năm 979, Đinh Bộ Lĩnh và hoàng tử Đinh Liễn bị hoạn quan giết hại. Triều thần tôn Vệ Vương Đinh Toàn (mới được 6 tuổi) lên ngôi Hoàng đế, tôn Dương Vân Nga làm Hoàng Thái Hậu. Thập đạo Tướng quân Lê Hoàn được Dương Thái hậu chọn làm Nhiếp chính, sau tự xưng là Phó Vương.
Hình vẽ miêu tả hoàng hậu Dương Vân Nga.
Các đại thần Đinh Điền, Nguyễn Bặc, Phạm Hạp thấy quyền lực rơi vào tay Lê Hoàn, liền nghi Thái hậu cùng Lê Hoàn tư thông nên kéo quân về Hoa Lư đánh nhưng bị Phó Vương đánh bại. Ở biên giới phía Bắc, giặc Tống lợi dụng tình hình Đại Cồ Việt rối ren, chuẩn bị cất binh xâm lược.
Năm 980, trước nguy cơ xâm lược của quân Tống, Dương thái hậu cùng triều thần tôn Lê Hoàn lên làm hoàng đế, lập ra nhà Tiền Lê. Tháng 7/980 quân Tống xâm lược Đại Cồ Việt. Lê Hoàn vừa lên ngôi đã phải triển khai lực lượng kháng chiến đánh giặc bảo vệ đất nước.
Đến tháng 3/981, cuộc kháng chiến chống Tống do Lê Hoàn trực tiếp chỉ huy thắng lợi hoàn toàn. Năm 982, Lê Đại Hành phong Dương Vân Nga là Đại Thắng Minh Hoàng Hậu. Sử sách không ghi hai người có bao nhiêu con nhưng theo thần tích ở cố đô Hoa Lư thì họ có một cô con gái tên Lê Thị Phất Ngân.
Vị hoàng hậu gây nhiều tranh cãi trong lịch sử Việt Nam
Chuyện Dương Vân Nga làm thái hậu nhà Đinh rồi trở thành vợ của vua Lê Đại Hành đã bị các sử gia trước đây lên án gay gắt. Đại Việt sử ký toàn thư phê phán: “Đạo vợ chồng là đầu của nhân luân, dây mối của vương hóa. Hạ kinh của Kinh Dịch nêu quẻ Hàm và quẻ Hằng lên đầu, là để tỏ cái ý lấy đàn bà tất phải chính đáng. Đại Hành thông dâm với vợ vua, đến chỗ nghiễm nhiên lập làm hoàng hậu, mất cả lòng biết hổ thẹn. Đem cái thói ấy truyền cho đời sau, con mình bắt chước mà dâm dật đến nỗi mất nước, há chẳng phải là mở đầu mối họa đó sao?”.
Còn Khâm Định nhà Nguyễn bàn: “Đại Thắng Minh là tên hiệu của Đinh Tiên Hoàng. Đại Hành lấy hiệu vua cũ đặt cho vợ mình: Thật là không còn kiêng nể chút gì cả. Sử sách ghi chép, để cười nghìn thu”.
Tượng Dương hoàng hậu trong đền Lê Đại Hành ở Hoa Lư.
Mặc dù bị lên án gay gắt nhưng giới nghiên cứu lịch sử sau này đã có cái nhìn thông cảm hơn đối với Dương Vân Nga. Họ cho rằng, trong khi đất nước đang lâm nguy, nếu chỉ vì quyền lợi của dòng họ và ngôi vị của con thì có thể giữ được nước không? Quyết định của bà trong hoàn cảnh này biểu hiện thái độ chính trị sáng suốt của một người có tầm nhìn hiểu biết.
Việt Sử Giai Thoại ghi chép: "Đinh Tiên Hoàng mất, vua nối ngôi là Đinh Toàn chỉ mới được 6 tuổi. Lê Hoàn làm Phó Vương, giữ quyền nhiếp chính, ấy là vì sự thể lúc đó buộc phải làm như vậy.
Sau vận nước lâm nguy, xã tắc không thể phó thác cho Đinh Toàn bé nhỏ, chư tướng cùng Dương Thái hậu tôn Lê Hoàn lên ngôi. Lê Hoàn đã vui nhận ý tôn lập đó, ấy cũng bởi sự thể lúc bấy giờ buộc phải làm như vậy đó thôi.
Ai lên ngôi để hưởng cuộc đời nhung lụa, còn Lê Hoàn lên ngôi trước hết là để nhận lấy sứ mệnh vinh quang mà cực kì khó khăn. Đó là chỉ huy cuộc chiến đấu chống quân Tống xâm lăng, bảo vệ nền tự chủ và thái bình cho xã tắc, kính thay".
Cuối đời, Hoàng hậu Dương Vân Nga tu hành tại động Am Tiên ở phía đông kinh thành Hoa Lư. Tại đây còn lưu giữ một bài thơ truyền khẩu khắc trên tường Chùa tóm tắt về cuộc đời bà. Năm 1000, bà qua đời.
Hoàng hậu Dương Vân Nga được thờ cùng với vua Lê Đại Hành tại đền vua Lê ở khu di tích cố đô Hoa Lư và thờ cùng vua Đinh Tiên Hoàng tại đền Mỹ Hạ ở Gia Thủy, Nho Quan. Tại khu di tích đình - chùa Trung Trữ (Ninh Giang, Hoa Lư) bà còn được phối thờ cùng cả hai vua. Nhân dân khi làm đền thờ đã tô mặt của bà Dương Vân Nga màu đỏ. Theo truyền thuyết, việc tô mặt đỏ thể hiện sự ngượng ngùng của người đàn bà thờ hai đời chồng, một Hoàng hậu thờ hai đời vua.
