Quả khế chua trước đây không ai ngó ngàng, chín rụng đầy gốc, thỉnh thoảng mới có người hái nấu canh chua. Còn giờ đây, nó được làm thành mứt khế, ô mai khế, các chị em thích mê mệt.
Với những đứa trẻ sinh ra và lớn lên ở các vùng quê Việt Nam chắc hẳn không còn xa lạ với cây khế. Trưa hè oi ả, những đứa trẻ trong làng lại rủ nhau trèo cây hái khế, chia nhau từng múi bất kể chua hay ngọt, chấm với muối ớt, đứa nào đứa nấy tấm tắc khen nức nở.
Cây khế thuộc họ chua me đất, có nguồn gốc từ Sri Lanka và được biết đến rộng rãi tại Đông Nam Á. Khác với nhiều cây nhiệt đới khác, cây khế không cần nhiều nắng. Quả màu vàng hoặc xanh, có 5 múi, có trường hợp cho ra 6 múi. Quả khế giòn, có vị chua ngọt. Có hai giống là khế chua và khế ngọt. Khế chua thường có múi nhỏ, còn khế ngọt thường có múi to và mọng hơn.
Quả khi còn non có màu xanh, khi chín ngả sang màu vàng. Sở dĩ cái tên khế (star fruit) ra đời bởi khi cắt ngang, hình dạng miếng khế trông giống một ngôi sao (star). Ở miền bắc, khế ra hoa từ tháng 6 đến tháng 11, hoa ra nhiều đợt liên tiếp nhưng đợt ra hoa vào tháng 7 thường cho năng suất và chất lượng trái tốt nhất. Cây khế có tỷ lệ đậu trái cao, nhưng tỷ lệ rụng cũng cao.
Ở Việt Nam, cây khế có thể trồng được ở cả 3 miền. Trước đây nhà nào cũng có một cây khế trong vườn, hoặc trồng để làm cảnh, làm hàng rào. Đến mùa, khế chín rụng quanh gốc cây, chỉ thỉnh thoảng mới có người hái về nấu canh chua cho những ngày hè hoặc kho cá. Hồi đó, không ai mang khế ra bán ở chợ, nhà nào không có cây khế thì chỉ cần mang rổ sang nhà hàng xóm xin cả rổ về tha hồ nấu.
"Tôi còn nhớ hồi còn bé ở trong vườn nhà có cây khế khá to và cao. Mỗi khi đến mùa, hoa và trái lúc lỉu đầy cành, không dùng đến trái sẽ chín rụng đầy gốc. Lúc đó, thỉnh thoảng tôi mới hái một vài quả chín vào chấm muối ớt, còn lại để nó chín rồi hốt bỏ đi. Còn bây giờ, ở thành phố muốn mua được khế chua để nấu canh thật sự rất khó, thỉnh thoảng mới thấy người bán", chị Ánh Dương (ở Thanh Xuân, Hà Nội) chia sẻ.
Ở Hà Nội, khế chua là mặt hàng bán rất chạy, nếu không đi chợ sớm sẽ khó mua được. Theo khảo sát, khế chua có giá từ 30.000-40.000 đồng/kg, còn khế ngọt cũng có mức giá tương tự.
Mấy năm gần đây, khế chua được làm thành mứt khế, mứt khế xào gừng, mứt khế xào chua ngọt, ô mai khế. Để làm mứt khế ngon, đầu tiên khế rửa sạch cắt thành từng múi, rồi ngâm với nước muối và chanh qua đêm. Rửa sạch khế đến khi nước trong sau đó phơi khế cho bớt nước và săn để khi sên khế không bị nát. Rửa sạch khế, ép nhẹ cho bớt nước chua và ngâm đường 8-10 tiếng. Sên khế lửa to đến khi sôi cho gừng băm nhuyễn vào. Khi nước rút còn 2/3 cho tiếp phần gừng thái sợi và để lửa nhỏ. Trong lúc sên đảo nhẹ tay để khế tránh nát, khế cạn nước để nguội đem phơi nắng tầm 2 tiếng rồi mang đi đóng hộp.
Ô mai khế có giá lên tới 130.000 đồng/kg, mứt khế có giá khoảng 80.000 đồng/kg. Đây đều là những món ăn vặt được ưa chuộng, đặc biệt dành cho các chị em văn phòng.
