Ths.BS Trịnh Thị Thúy chia sẻ, kinh nguyệt là một hiện tượng sinh lý hết sức bình thường của cơ thể người phụ nữ. Tuy nhiên, không phải chị em nào cũng hiểu rõ về sinh lý chu kỳ kinh nguyệt.
 |
Tác giả bài viết: Ths.BS Trịnh Thị Thúy – Bệnh viện chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà Nội. |
Ths.BS Trịnh Thị Thúy (Bệnh viện chuyên khoa Nam học và Hiếm muộn Hà Nội) |
Nắm được những kiến thức cơ bản về kinh nguyệt sẽ giúp chị em hiểu rõ hơn cơ thể của mình, biết được thế nào là một chu kỳ kinh bình thường, thế nào là một chu kỳ kinh bất thường và khi có dấu hiệu kinh nguyệt bất thường nào thì cần phải đi khám phụ khoa.
Bài viết dưới đây sẽ chia sẻ cho chị em một số kiến thức về kinh nguyệt – một vấn đề về giới tính hết sức cơ bản mà bất kỳ chị em nữ nào cũng nên biết.
Chu kỳ kinh nguyệt là gì?
Kinh nguyệt được định nghĩa là hiện tượng chảy máu tử cung dưới ảnh hưởng của sự tụt giảm đột ngột estrogen hoặc estrogen cùng progesteron có tính chất chu kỳ.
Hiện tượng này diễn ra mỗi tháng một lần ở người phụ nữ đang trong độ tuổi sinh đẻ (tức là kinh nguyệt sẽ xảy ra bắt đầu từ thời kỳ dậy thì đến thời kỳ mãn kinh).
Kinh nguyệt diễn ra có tính chất chu kỳ đều đặn hàng tháng là do có sự phối hợp hoạt động nhịp nhàng, trật tự và phức tạp của hệ thống nội tiết sinh sản bên trong cơ thể người phụ nữ bao gồm: vùng dưới đồi, tuyến yên, buồng trứng. Khi có một rối loạn bất kỳ của quá trình hoạt động này sẽ dẫn đến rối loạn kinh nguyệt cũng như ảnh hưởng đến chức năng sinh sản.
Chu kỳ kinh nguyệt được tính bắt đầu từ ngày hành kinh đầu tiên của chu kỳ này đến ngày đầu hành kinh của chu kỳ kế tiếp và được phân chia thành hai phần: chu kỳ buồng trứng và chu kỳ tử cung. Chu kỳ buồng trứng được phân chia thành 2 giai đoạn: giai đoạn nang noãn và giai đoạn hoàng thể; chu kỳ tử cung được phân chia thành 3 giai đoạn: giai đoạn tăng sinh, giai đoạn chế tiết tương ứng và hành kinh.
Chu kỳ kinh nguyệt được tính bắt đầu từ ngày hành kinh đầu tiên của chu kỳ này đến ngày đầu hành kinh của chu kỳ kế tiếp (Ảnh minh họa)
Chu kỳ buồng trứng
- Giai đoạn nang noãn: thông thường kéo dài từ 10 – 14 ngày, thời gian của giai đoạn này có thể khác nhau giữa các chu kỳ kinh và khác nhau tùy từng người. Vào đầu chu kỳ kinh nguyệt, dưới tác dụng của FSH (một loại hormon do tuyến yên tiết ra), các nang noãn của 2 buồng trứng (nang thứ cấp) bắt đầu bước vào cuộc chạy đua chọn lọc nang trội. Từ vài chục nang thứ cấp, chỉ có 1 nang noãn duy nhất (hiếm khi là 2 hoặc 3 nang) phát triển vượt trội hơn tất cả các nang còn lại để trở thành nang trội, nang này chín và phóng noãn giữa chu kỳ kinh (thường là ngày 14 của chu kỳ kinh nếu chu kỳ 28 ngày) kết thúc giai đoạn nang noãn.
- Giai đoạn hoàng thể: Sau khi noãn được phóng, phần vỏ nang noãn còn lại của buồng trứng sẽ trở thành hoàng thể, tiếp tục chế tiết estradiol và progesteron. Nếu noãn được thụ tinh, hoàng thể tiếp tục phát triển, tiết progesteron và estradiol giúp duy trì thai nghén trong 3 tháng đầu, gọi là hoàng thể thai nghén.
Còn nếu noãn phóng ra không được thụ tinh, sau 14 ngày, hoàng thể sẽ thoái hóa gây nên hiện tượng tụt giảm đột ngột estradiol và progesteron. Đây gọi là hoàng thể chu kỳ, giai đoạn này kéo dài trung bình 14 ngày và cố định ở tất cả mọi chu kỳ kinh và mọi phụ nữ.
Một chu kỳ kinh nguyệt bình thường kéo dài 21-35 ngày, thời gian hành kinh 2-6 ngày và lượng máu mất trung bình 20-60ml (Ảnh minh họa)
Chu kỳ niêm mạc tử cung
Niêm mạc tử cung bao gồm 2 phần là màng rụng đáy ở dưới và mạng rụng chức năng ở trên, màng rụng đáy có nhiệm vụ tái tạo lại niêm mạc tử cung sau khi hành kinh, còn màng rụng chức năng là phần niêm mạc bị bong ra hàng tháng khi hành kinh.
- Giai đoạn tăng sinh: (tương ứng với giai đoạn nang noãn của buồng trứng). Dưới tác dụng của estrogen do các nang noãn tiết ra, đặc biệt là nang trội của buồng trứng, màng rụng chức năng nguyên phân liên tục, niêm mạc tử cung dầy dần lên từ 5 – 6 mm vào đầu chu kỳ, đến cuối pha nang noãn đã đạt 8-12 mm, các tuyến nội mạc ban đầu thẳng, hẹp và ngắn cũng tăng sinh dài hơn và cuộn xoắn lại.
- Giai đoạn chế tiết: (tương ứng với giai đoạn hoàng thể của buồng trứng) Trong vòng 48-72 giờ sau khi phóng noãn, dưới tác dụng của progesteron do hoàng thể tiết ra, niêm mạc tử cung chuyển sang giai đoạn chế tiết, tăng tích trữ glycogen và các chất dinh dưỡng, các động mạch xoắn cũng dài dần ra và cuộn lại để chuẩn bị đón trứng đã thụ tinh về làm tổ. Nếu trứng không thụ tinh, hoàng thể thoái hóa, kéo theo sự tụt giảm estrogen và progesteron dẫn đến niêm mạc tử cung bị thoái hóa và bong ra kèm theo chảy máu, đó là hiện tượng hành kinh.
- Hành kinh: Khi không có sự làm tổ của phôi, sự chế tiết của các tuyến ngừng lại và xảy ra sự phá vỡ không đều lớp màng rụng chức năng. Kết quả làm bong lớp niêm mạc này, gây nên hành kinh. Sự thoái hoá của hoàng thể và tụt giảm đột ngột các sản phẩm chế tiết estrogen và progesteron là nguyên nhân của bong niêm mạc.
Một chu kỳ kinh nguyệt bình thường kéo dài 21-35 ngày, thời gian hành kinh 2-6 ngày và lượng máu mất trung bình 20-60ml.
Rối loạn kinh nguyệt là gì?
Rối lọan kinh nguyệt là một từ chung để biểu thị những bất thường của kinh nguyệt về tuổi bắt đầu có kinh, tuổi mãn kinh, chu kỳ kinh, thời gian hành kinh, lượng máu kinh cũng như những triệu chứng kèm theo hiện tượng kinh nguyệt.
Nhưng có những trường hợp tuy không có biểu hiện bất thường gì về lâm sàng (có kinh đều đặn, lượng máu kinh vừa phải, cũng như không có triệu chứng lâm sàng nào bất thường…), nhưng lại là những chu kỳ kinh không hoàn toàn bình thường về mặt sinh lý: đó là những chu kỳ kinh không phóng noãn, không có chức năng sinh sản. Những người phụ nữ thuộc nhóm này đến tìm thầy thuốc không phải vì rối loạn kinh nguyệt mà thường đến vì lý do hiếm muộn.
Đây chỉ là những triệu chứng chứ không phải là những tên bệnh. Tuy nhiên, bác sĩ vẫn thường ghi trong phần chẩn đoán bằng những danh từ trên, do nguyên nhân gây ra rối loạn kinh nguyệt rất đa dạng. Phải có kinh nghiệm, xét nghiệm đầy đủ và chính xác, có khi phải kết hợp với điều trị thử mới chẩn đoán xác định được nguyên nhân gây rối loạn kinh nguyệt.
Rối loạn kinh nguyệt chiếm khoảng 1/3 các lý do đến khám bệnh tại các phòng khám phụ khoa bao gồm: vòng kinh không phóng noãn, có kinh sớm, có kinh muộn, đa kinh, cường kinh, thiểu kinh, rong kinh, thống kinh (Ảnh minh họa)
Sau đây là một số rối loạn kinh nguyệt có thể gặp:
Vòng kinh không phóng noãn: thường chu kỳ kinh không đều, khi dài khi ngắn. Trên lâm sàng, rất khó để có thể phân biệt được giữa vòng kinh có phóng noãn và vòng kinh không phóng noãn.
Cơ chế ra máu kinh không cần có sự hiện diện của progesteron mà chỉ cần có sự tụt giảm estrogen cũng có thể dẫn đến hiện tượng ra máu kinh. Trên thực tế, người ta thấy có đến 1/10 các vòng kinh là không có phóng noãn, hay xảy ra trong những kỳ kinh đầu của tuổi dậy thì và trong thời kỳ tiền mãn kinh.
Vô kinh:
- Về thời điểm xuất hiện vô kinh có 2 loại: vô kinh nguyên phát và vô kinh thứ phát.
Vô kinh nguyên phát: nếu một người phụ nữ đến 18 tuổi vẫn không có kinh, gọi là vô kinh nguyên phát, nguyên nhân có thể do bất thường nhiễm sắc thể, bất thường cấu trúc giải phẫu hoặc bất thường về nội tiết sinh dục của người phụ nữ.
Vô kinh thứ phát: là tình trạng mất kinh 3 tháng liên tiếp trở lên ở những phụ nữ đã có hành kinh một thời gian.
- Về nguyên nhân vô kinh người ta phân biệt vô kinh sinh lý, vô kinh giả và vô kinh bệnh lý.
+ Vô kinh sinh lý: là những trường hợp vô kinh khi phụ nữ đang mang thai, trong thời gian sau sinh đang cho con bú hoặc ở những phụ nữa đã mãn kinh.
+ Vô kinh giả: là hiện tượng niêm mạc tử cung vẫn hoạt động bình thường, vẫn bong ra hàng tháng, nhưng máu kinh không chảy ra ngoài được vì những nguyên nhân: cổ tử cung bị bít, dính, không có âm đạo, màng trinh không thủng gây nên ứ máu trong tử cung hoặc ứ máu trong tử cung – âm đạo. Với những trường hợp này cần có sự can thiệp bằng thủ thuật nong cổ tử cung hoặc rạch màng trinh, hoặc phẫu thuật tạo hình âm đạo tùy trường hợp.
+ Vô kinh bệnh lý: có thể do những nguyên nhân tại tử cung như: không có tử cung, dính buồng tử cung, lao niêm mạc tử cung. Nguyên nhân do buồng trứng như: đã cắt bỏ hai buồng trứng, buồng trứng không phát triển (hội chứng Turner), hội chứng Stein-Leventhal, buồng trứng tinh hoàn (tinh hoàn bị nữ hóa), suy buồng trứng sớm. Nguyên nhân do tuyến yên: suy tuyến yên, u tuyến yên, hội chứng Sheehan... Nguyên nhân ở tuyến giáp trạng: cường giáp hoặc thiểu năng giáp trạng. Hoặc nguyên nhân do cường vỏ tuyến thượng thận cũng có thể gây vô kinh do tăng tiết androgen.
Thống kinh
Là hiện tượng đau bụng mỗi khi hành kinh. Đau từ hạ vị lan lên ức, đau lan xuống đùi, có khi đau khắp bụng. Đau thường có tính chất từng cơn, nhưng cũng có khi chỉ là cảm giác trằn nặng bụng dưới. Đôi khi kèm theo đau đầu, cương vú. Hiện nay người ta cho rằng, nguyên nhân của thống kinh là do các tổ chức bị hoại tử khi hành kinh sẽ tạo ra menotoxine gây co thắt tử cung, đặc biệt là xung quanh lỗ trong cổ tử cung. Các mạch máu bị co thắt làm cho các tổ chức bị thiếu oxy, gây đau. Ngoài ra, prostaglandin cũng đóng vai trò quan trọng trong thống kinh. Thống kinh nguyên phát xuất hiện sớm từ những lần có kinh đầu tiên hoặc thứ phát xuất hiện muộn, thường do viêm, u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung...
Rong kinh và rong huyết:
Rong kinh là hiện tượng có kinh đúng chu kỳ, nhưng kéo dài trên 7 ngày, lượng máu kinh có thể nhiều, trung bình hay ít. Nếu kinh ra không đúng chu kỳ và kéo dài trên 7 ngày gọi là rong huyết. Trong trường hợp kinh ra đúng chu kỳ nhưng kéo dài trên 15 ngày gọi là rong kinh rong huyết, nguyên nhân rất đa dạng và biện pháp điều trị tùy thuộc vào từng nguyên nhân cụ thể.
Cường kinh – băng kinh:
Nếu kinh nguyệt vẫn ra đúng chu kỳ nhưng số lượng máu kinh nhiều hơn bình thường thì gọi là cường kinh, còn nếu lượng máu kinh ra rất nhiều trên 300ml, có cả máu đông thì gọi là băng kinh, nguyên nhân thường là do cường estrogen, cũng có thể là triệu chứng của viêm nội mạc tử cung, u xơ tử cung…
Kinh ít: Lượng máu kinh của mỗi kỳ rất ít. Nguyên nhân có thể do nội mạc tử cung kém phát triển, hoặc hoạt động nội tiết của buồng trứng kém, hoặc do dính buồng tử cung…
Nếu kinh nguyệt ra số lượng từ 300ml trở lên, hoặc kinh ra có máu cục, máu đông thì gọi là băng kinh. (Ảnh minh họa)
Kinh thưa: Chu kỳ kinh kéo dài trên 35 ngày. Thường do giai đoạn phát triển của nang noãn kéo dài và không cần điều trị trong đa số trường hợp.
Đa kinh: Còn gọi là kinh mau. Chu kỳ kinh ngắn hơn 21 ngày. Thường do nang noãn sớm trưởng thành, giai đoạn nang noãn bị rút ngắn. Điều trị thường dùng thêm estrogen đầu chu kỳ kinh, dùng thêm progesteron ở nửa sau pha hoàng thể.
Điều hòa kinh nguyệt là gì?
Là phương pháp điều trị áp dụng cho những trường hợp rối loạn kinh nguyệt giúp kinh nguyệt ra đều, có chu kỳ và điều chỉnh lượng máu kinh mỗi khi hành kinh. Tùy từng trường hợp cụ thể, bác sĩ sẽ chỉ định điều hòa kinh nguyệt bằng thuốc nội tiết, nạo niêm mạc buồng tử cung hoặc kết hợp vừa nạo niêm mạc buồng tử cung vừa kết hợp dùng thuốc nội tiết.
Nếu chị em nào có bất cứ vấn đề gì về kinh nguyệt, không nên tự ý điều trị vì có thể làm nặng thêm tình trạng rối loạn kinh nguyệt và có thể gây ảnh hưởng đến sức khỏe, hãy đến các phòng khám phụ khoa để được bác sĩ tư vấn, giải thích, tìm ra nguyên nhân và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp cho từng trường hợp cụ thể.
