Xã Hòa Hậu (huyện Lý Nhân, Hà Nam) không chỉ nổi tiếng với món cá kho làng Vũ Đại, mà còn có sản vật chuối ngự Đại Hoàng, tên gọi khác là chuối tiến Vua.
Làng Đại Hoàng (được biết đến với tên “làng Vũ Đại” trong tác phẩm văn học kinh điển của nhà văn Nam Cao) ở xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam nổi tiếng với đặc sản chuối ngự "tiến vua". Nếu như món cá kho là đặc sản cổ truyền do người dân làng Đại Hoàng tạo ra thì chuối ngự lại là đặc sản "tiến vua" được thiên nhiên nơi đây ban tặng.
Chuối ngự là đặc sản "tiến vua" được trồng tại tỉnh Hà Nam
Chuối ngự Đại Hoàng là giống chuối ngự được trồng tại làng Đại Hoàng, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam (xưa là phủ Lý Nhân).
Cái tên chuối ngự hay chuối "tiến vua" là do loại chuối này từng được đưa vào cung dâng tiến Vua (đời nhà Trần thế kỷ XIII).
Chuyện kể rằng vào thời Trần, hàng năm vua Trần cùng đoàn tùy tùng xuôi thuyền từ kinh thành Thăng Long (Hà Nội ngày nay) về hành cung Thiên Trường (tức Phủ Thiên Trường, tỉnh Nam Định ngày nay) yết kiến Thái Thượng Hoàng.
Một lần trên đường đi đến ngã 3 Tuần Vường, đoàn thuyền dừng lại, dân các làng đổ ra mừng đón, ai cũng mang của ngon, vật lạ dâng tiến Vua. Có một đôi vợ chồng nông dân nghèo ở làng Đại Hoàng vì không có vật gì dâng tiến Vua nên rất lấy làm buồn.
Chuối ngự được người dân trồng nhiều tại làng Đại Hoàng, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, tỉnh Hà Nam
Trong vườn nhà còn một buồng chuối họ bèn chặt hạ dâng Vua với niềm cung kính mong được nhà vua cảm thông. Nhà vua ăn thấy rất thơm ngon bèn ban thưởng và truyền cho dân làng Đại Hoàng nhân rộng loại chuối này để khắp nơi được cùng thưởng thức. Từ đó, loại chuối ở làng Đại Hoàng được mang tên chuối Ngự, lưu truyền cho đến ngày nay.
Ngày nay, sản phẩm chuối ngự Đại Hoàng đã được Bộ Khoa học và Công nghệ cấp Chỉ dẫn địa lý cho khu vực các xã Hòa Hậu, Tiến Thắng.
Chuối ở làng Đại Hoàng nổi tiếng khắp vùng không chỉ ăn thơm ngon mà cách giấm chuối cũng rất an toàn. Người dân không dùng hoá chất, mà chỉ dùng trấu và tro "sưởi ấm" cho chuối chín. Chuối khi chín vỏ mỏng, ruột vàng, ăn ngọt dịu.
Chuối chín có màu vàng ươm, vỏ mỏng, vị ngọt đậm và thơm
Chuối ngự Đại Hoàng có hai loại là chuối ngự trâu và chuối ngự mít. Chuối ngự mít quả nhỏ hơn chỉ bằng 2 ngón tay út chụm lại, ăn ngon hơn, ruột chuối vàng như múi mít và khi chín vỏ lốm đốm những chấm nâu hồng do vậy cũng được gọi là chuối ngự tía.
Đặc thù của chuối Ngự là quả nhỏ, đẹp, vỏ mỏng, khi chín vàng thẫm. Chuối ngọt đậm và thơm. Đặc biệt chuối ngự không có lõi, ruột dẻo, và không bao giờ bị nẫu. Chuối chín rất ngon để hàng tuần vẫn ngọt, vẫn thơm.
Bà Trần Thị Ngân, Chủ tịch Hiệp hội sản xuất và tiêu thụ chuối ngự cho biết, trước năm 2000, giống chuối này có nguy cơ mất nguồn gen do không được đầu tư, chăm sóc đúng kĩ thuật và do bị ảnh hưởng bởi thiên tai, gió bão, vì vậy, diện tích bị giảm mạnh.
Song, từ năm 2001 đến nay, Quỹ môi trường toàn cầu (GEF/SGP - UNDP) đã hỗ trợ kinh phí, hướng dẫn kĩ thuật cho người dân ở địa phương, nên diện tích trồng chuối dần được khôi phục và tăng nhanh chóng. Hiện tại, toàn xã có khoảng 60ha trồng chuối ngự.
Cũng theo bà Ngân, sản phẩm chuối ngự Đại Hoàng đã được Bộ Khoa học và Công nghệ cấp chứng nhận Chỉ dẫn địa lý vào năm 2009. Đây là sản phẩm thứ 17 được bảo hộ Chỉ dẫn địa lý trên toàn quốc. Không những thế, chuối ngự tiến vua cũng đã được cấp giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể và đã lọt vào top 50 trái cây đặc sản nổi tiếng Việt Nam. Bởi, hình dáng bắt mắt, màu sắc đẹp, chất lượng cao nên được nhiều khách hàng “săn” về ăn, làm quà biếu trong dịp lễ, tết.
Dịp Tết Tân Sửu năm nay do thời tiết bất thuận nên sản lượng chuối ngự Đại Hoàng đã giảm mạnh, khiến mặt hàng này rất khan hiếm và người trồng cũng bị thất thu.
Dịp Tết Tân Sửu năm nay do thời tiết bất thuận nên sản lượng giảm, nhiều hộ bị thất thu
Bác Trần Xuân Lưu, xã Hòa Hậu (Lý Nhân) trồng hơn 2 sào chuối ngự Đại Hoàng với 100 gốc. Nếu như những năm trước, thu bình quân 10 buồng vào đúng Tết thì năm nay vườn của bác chỉ có 3 buồng chuối ngự đạt tiêu chuẩn, chín đúng vào Tết cũng chỉ được một buồng, hai buồng còn lại chín sớm và sau Tết.
“Vườn chuối ngự năm nay của gia đình mất mùa. Sản lượng chuối giảm nhiều, chỉ bằng 20% so với những năm trước, tiền thu được chỉ đủ đầu tư phân bón, chưa tính công chăm sóc…” - bác Lưu cho biết.
Với giá bán trung bình vào dịp Tết đạt 80 – 100 nghìn đồng/nải, mỗi buồng từ 400 – 500 nghìn đồng. Thời điểm trước hoặc sau Tết giá thấp hơn, trung bình từ 200 – 300 nghìn đồng/buồng.
