Cây mã đề rất phổ biến ở vùng quê Việt Nam, đây là loại cây mọc dại vừa làm thực phẩm vừa có công dụng hỗ trợ điều trị một số bệnh.
I. Cây mã đề
Cây mã đề có tên tiếng Anh là Plantago major L. thuộc họ mã đề Plantaginaceae. Trong dân gian chúng còn có các tên gọi khác như mã đề, mã đề thảo, xa tiên… Đây là loại cây cỏ mọc hoang và sống lâu năm nhưng được biết đến với rất nhiều công dụng chữa bệnh cũng như trong cuộc sống hàng ngày.
Hình ảnh cây mã đề
Được biết đến là loại cây mọc hoang ở khắp các nơi nên có thể dễ dàng bắt gặp chúng ở vườn nhà, ngoài đồng hay thậm chí ở những nơi đồi núi. Với đặc trưng dễ mọc nên chỉ cần trồng bằng hạt ở nơi ẩm ướt chúng đã có thể sinh trưởng và phát triển tốt.
Đặc điểm cây mã đề
Đặc điểm của cây mã đề khá dễ nhận biết với những đặc trưng bên ngoài của chúng. Thân ngắn, lá mọc ở gốc với cuống dài, rộng được xếp thành hình hoa thị. Ở phía trên phiến lá có gân dọc sống lưng hình trứng hoặc hình thìa. Với đặc điểm mọc thành cụm gồm nhiều cây với nhau.
Hoa mọc ở nách lá có cuống dài hướng lên phía trên. Hoa đều, lưỡng tính với cành đài xếp chéo nhau, cánh hoa màu nâu, 4 nhị có chỉ nhị mảnh và dài. Quả có chứa nhiều hạt nâu đen bóng, mỗi quã từ 8 đến 20 hạt.
Dược tính của cây
Trong đông y, cây mã đề có vị ngọt, tính hàn, có tác dụng khử nhiệt, thông mồ hôi. Cùng với đó là khả năng lợi tiểu cũng như làm sạch phong nhiệt tại phổi. Loại cây này còn có khả năng điều trị sỏi thận, viêm cầu thận, điều trị huyết áp cao rất tốt.
Về thành phần hóa học thông qua các nghiên cứu cho thấy trong thành phần của cây rất giàu chất đạm cùng các chất dinh dưỡng, bao gồm beta carotene tăng cường thị lực và chống lại ung thư, canxi giúp xương chắc khỏe và là một yếu tố cần thiết cho hệ thần kinh khỏe mạnh .Vitamin C giúp chống lại ung thư và giảm căng thẳng. Vitamin K cần thiết cho máu và sức khoẻ của mạch máu. Ngoài ra còn có các dưỡng chất thực vật như allantoin, apigenin, aucubin, baicalein, axit oleanolic, sorbitol và tanin, canxi
II. Tác dụng cây mã đề
1. Tác dụng làm thuốc
Cây mã đề từ xa xưa đã được sử dụng trong các bài thuốc dân gian để chữa các chứng bệnh thường gặp hàng ngày rất hiệu quả.
Chữa bệnh về thận và đường tiết niệu
Với đặc tính hàn có tác dụng lợi tiểu nên đây là một loại “thần dược” chữa được các bệnh như viêm cầu thận cấp tính, mãn tính, viêm bàng quang cấp tính, viêm đường tiết niệu…Các bệnh về lợi tiểu như chứng bí tiểu tiện, đi tiểu ra máu…
Các bệnh về đường tiêu hóa
Một số bệnh có thể kể đến như tiêu chảy, lỵ cấp tính và mãn tính cũng như giúp cải thiện các chức năng của hệ tiêu hóa.
Chữa các bệnh về gan, mật và phổi
Đây là các chứng bệnh liên quan đến việc nóng trong với tính hàn mát của mình cây mã đã sẽ giúp trị các bệnh ho, tiêu đờm, nóng gan mật cũng như viêm phế quản khá hiệu quả.
Ngoài ra, còn có các công dụng khác như trị chảy máu cam, chứng sốt xuất huyết, tróc lở ở trẻ nhỏ, cao huyết áp cũng như các bệnh về tóc và da.
Nhìn chung, tất cả các bộ phận của cây đều có tác dụng chữa được các bệnh thường gặp trong cuộc sống hàng ngày khá hiệu quả và an toàn. Các bạn cần tìm hiểu cũng như lựa chọn các bài thuốc phù hợp để mang lại hiệu quả tốt nhất.
2. Tác dụng làm thực phẩm
Ngoài khả năng làm thuốc chữa bệnh thì cây mã đề còn được sử dụng làm thực phẩm hàng ngày rất tốt với nhiều món ăn có lợi cho sức khỏe. Các món canh giúp trị các bệnh đái ra máu hay đau buốt niệu đạo nhanh chóng. Cháo mã đề có tác dụng thanh nhiệt, trị đờm, sáng mắt, lợi tiểu được nhiều người yêu thích.
Lá cây mã đề dùng nấu canh rất ngon
Ngoài ra cây mã đề nấu nước uống rất mát, có tác dụng bổ thận, đào thải chất độc. Tuy nhiên ko nên sử dụng quá nhiều có thể dẫn tới mất nước
III. Cây mã đề chữa bệnh gì?
Việc kết hợp cây mã đề với các vị thuốc đông y khác sẽ giúp mang đến hiệu quả tốt nhất trong quá trình trị bệnh. Cách sử dụng cây mã đề đối với các bệnh như sau:
Các bài thuốc chữa bệnh thận và đường tiết niệu
1. Trị viêm cầu thận cấp tính
Mã đề 16g, ma hoàng 12g, thạch cao làm thuốc 20g, mộc thong 8g, bạch truật 12g, gừng 6g, đại táo 12g, quế chi 6g và cam thảo 6g. Sắc uống 1 thang/ ngày.
2. Trị viêm cầu thận mãn tính
Mã đề 16g, phục linh 12g, hoàng bá 12g, rễ cỏ tranh 12g, hoàng liên 12g, mộc thông 8g, trư linh 8g, bán hạ chế 8g và hoạt thạch 8g. Sắc uống 1 thang/ ngày.
3. Trị viêm bàng quang cấp tính
Mã đề 16g, hoàng liên 12g, phục linh 12g, hoàng bá 12g, trư linh 8g, rễ cỏ tranh 12g, mộc thông 8g, bán hạ chế 8g và hoạt thạch 8g. Sắc uống 1 thang/ ngày.
4. Trị viêm đường tiết niệu cấp
20g mã đề, 15g bồ công anh, 15g hoàng cầm, 15g chi tử (dành dành), 20g kim tiền thảo, 20g cỏ nhọ nồi, 15g ích mẫu, 30g rễ cỏ tranh và 6g cam thảo. Mỗi ngày sắc uống 1 thang, liên tục trong 10 ngày.
5. Trị viêm bể thận cấp tính
50g mã đề tươi, 50g rễ cỏ tranh tươi, 50g cỏ bấc đèn tươi. Mỗi ngày sắc 1 thang uống 2 lần trong vòng 5 – 7 ngày.
6. Trị sỏi bàng quang
30 mã đề, 30g ngư tinh thảo (diếp cá), 30g kim tiền thảo. Mỗi ngày sắc 1 thang uống 2 lần trong 5 ngày.
7. Trị sỏi đường tiết niệu
Mã đề 20g, rễ cỏ tranh 20g, và kim tiền thảo 30g. Mỗi ngày sắc uống 1 thang hoặc hãm uống giống trà nhiều lần trong ngày.
8. Trị chứng bí tiểu tiện
Hạt mã đề 12g sắc uống thành nhiều lần trong ngày, có thể kết hợp thêm lá mã đề.
9. Trị đi tiểu ra máu
Lá mã đề 12g và ích mẫu 12g. Mang giã nát, vắt lấy nước cốt uống.
10. Trị chứng tiểu ra máu, cơ thể nhiệt ở người già
Hạt mã đề giã nát, dùng khăn vải sạch bọc vào, cho vào 2 bát nước sắc còn một bát, bỏ bã, cho vào nước ấy 3 vốc hột kê nấu thành cháo ăn lúc đói. Ăn nhiều có tác dụng làm mát người, giúp mắt sáng.
11. Lợi tiểu
Hạt mã đề 10g, cam thảo 2g, 600ml nước, sắc lấy 200ml chia thành 3 lần uống trong ngày.
Chữa các bệnh về gan, mật, phổi
1. Trị ho, tiêu đờm
Mã đề 10g, cát cánh 2g và cam thảo 2g. Mỗi ngày sắc uống một thang.
2. Trị chứng nóng gan mật và người nổi mụn
Một nắm lá mã đề tươi và một miếng gan lợn tầm bàn tay mang thái nhỏ xào hoặc nấu canh, nêm mắm muối vừa ăn để dùng trong buổi cơm trưa từ 6 – 7 ngày sẽ khỏi. Bên cạnh đó có thể dùng một ít rau mã đề tươi giã nhuyễn đắp vào chỗ bị mụn, dán băng dính lại.
3. Trị chứng phổi nóng và ho dai dẳng
Mã đề tươi 20g-50g rửa sạch sắc kỹ uống 3 lần trong ngày, uống nóng mỗi lần cách 3 giờ.
4. Trị viêm phế quản
Dùng 6 – 12g hạt mã đề sắc uống nhiều lần trong ngày (có thể kết hợp với thân mã đề).
5. Trị viêm gan siêu vi trùng
20g mã đề, 40g nhân trần, 20g lá mơ, 20g chi tử 20g. Toàn bộ thái nhỏ sấy khô, pha như trà để uống, mỗi ngày uống 100-150ml.
Chữa các bệnh khác:
1.Trị chảy máu cam
Rau mã đề tươi mang rửa sạch và giã nát, tẩm vào ít nước, vắt lấy nước cốt uống. Phần bã có thể dùng để đắp lên trán giúp để giảm nhanh tình trạng chảy máu cam.
2. Trị chốc lở ở trẻ nhỏ
Sử dụng một nắm rau mã đề tươi mang rửa sạch và thái nhỏ nấu cùng 100g -150g giò sống nấu canh cho trẻ ăn trong vài ngày.
3. Trị chứng sốt xuất huyết
50g mã đề tươi, 30g củ sắn dây, 1000ml nước sắc đến khi còn 500ml uống thành 2 lần trong ngày lúc đói (uống 3 ngày đầu), từ ngày thứ 4 mỗi ngày uống 1 lần.
4. Chữa trẻ bị sởi dẫn đến tiêu chảy
Hạt mã đề sao qua, sắc uống
5. Chữa phù thũng
30g mã đề tươi, 20g phục linh bì, 15g đại phúc bì, 20g đông qua bì (vỏ bí xanh). Sắc nước uống trong ngày thay nước.
6.Trị cao huyết áp
30g mã đề tươi, 20g hạ khô thảo, 12g ích mẫu thảo, 12g hạt mồng (sao đen) sắc nước uống trong ngày.
7. Trị rụng tóc
Mã đề rửa sạch phơi khô, mang đốt thành than. Trộn với giấm ngâm khoảng 1 tuần rồi bôi lên chỗ bị rụng tóc sẽ nhanh chóng nhận thấy hiệu quả.
8. Trị đau mắt đỏ
15g mã đề tươi, 15g kinh giới, 20g lá dâu, và 10g cúc hoa. Sắc nước uống 3 lần trong ngày, uống liên tục 3-5 ngày.
9.Trị chứng ngứa đau bộ phận sinh dục
Một nắm to hạt mã đề nấu lấy nước để ngâm rửa thường xuyên sẽ khỏi.
IV. Cách trồng cây mã đề
Hiện nay, cây mã đề được trồng từ hạt. Hạt sau khi đã già và thu hoạch sẽ được sử dụng để trồng mới. Vì đặc điểm của chúng là cây ưa ẩm nên có thể gieo trực tiếp lên đất ẩm và thường xuyên tưới nước giữ độ ẩm có thể giúp cây sinh trưởng nhanh chóng. Trong suốt quá trình trồng cần chú ý việc tưới nước đảm bảo độ ẩm giúp cho cây có thể phát triển tốt nhất. Với chu kỳ sinh trưởng của cây khá ngắn khi 7-8 tháng đã có thể thu hoạch được nên cần chú ý trong quá trình chăm sóc để có được năng suất tốt nhất.
Trồng ở nơi ẩm ướt để cây sinh trưởng và phát triển tốt
V. Lưu ý khi sử dụng
Không sử dụng cho phụ nữ có thai bởi tính hàn trong cây mã đề sẽ không tốt cho thai nhi.
Với tính lợi tiểu nên cần tránh sử dụng cho người già thận yếu, những người hay đi tiểu về đêm. Cùng với đó, trẻ nhỏ nếu sử dụng cũng sẽ có tình trạng đái dầm vào ban đêm.
Thận trọng khi sử dụng cho người già và trẻ nhỏ
Cần tìm hiểu và sử dụng đúng cây mã đề có tác dụng chữa bệnh để tránh nhầm với cây mã đề nước dùng làm cảnh.
Với các thông tin về cây mã đề trên đây hy vọng sẽ cung cấp đầy đủ thông tin để sử dụng chúng có hiệu quả nhất. Cùng với đó hãy tham khảo đầy đủ các thông tin cũng như căn cứ tình trạng bệnh, liên hệ với các cơ sở y tế để lựa chọn được các bài thuốc cụ thể và quyết định có nên sử dụng hay không.
