Những tiến bộ mới nhất và có triển vọng khả quan trong nghiên cứu về ung thư là phương pháp trị liệu miễn dịch. Các hãng dược phẩm đã đầu tư hàng tỷ đô la cho những nghiên cứu theo hướng này và hàng trăm ca thử nghiệm lâm sàng đang được thực hiện.
Một y tá đang chuẩn bị thuốc trị liệu miễn dịch tại Trung tâm Ung thư Anderson , đại học Texas ở Huston.
Vậy phương pháp trị liệu miễn dịch là gì? Các câu hỏi đáp sau đây cung cấp cho bạn đọc những hiểu biết cơ bản về phương pháp điều trị ung thư còn mới mẻ nhưng đang phát triển nhanh chóng này.
Phương pháp trị liệu miễn dịch là gì?
Phương pháp trị liệu miễn dịch (immunotherapy), hay liệu pháp miễn dịch, là phương pháp điều trị sử dụng hệ miễn dịch để chống lại bệnh tật, trong đó có bệnh ung thư. Khác với phương pháp trị liệu hóa chất (chemotherapy) là những phương pháp sử dụng hóa chất để tiêu diệt tế bào ung thư, liệu pháp miễn dịch tác động vào các tế bào của hệ thống miễn dịch để giúp các tế bào này tấn công vào khối u ung thư.
Phương pháp trị liệu miễn dịch có những dạng nào?
Hình thức phổ biến nhất của liệu pháp miễn dịch trong chữa trị ung thư là các loại thuốc gọi chung là thuốc ức chế kiểm soát. Chúng ngăn chặn một cơ chế mà các tế bào ung thư sử dụng để vô hiệu hóa hệ miễn dịch. Chúng giải phóng ra các tế bào tấn công T – một thành phần then chốt của hệ miễn dịch – để những tế bào T tấn công tiêu diệt khối u ung thư. Đến thời điểm này Cục Quản lý Dược phẩm và Thực phẩm Mỹ (FDA) đã chấp nhận 4 loại thuốc ức chế kiểm soát được lưu hành trên thị trường. Chúng đều thuộc loại thuốc tiêm tĩnh mạch. Đó là Yervoy và Opdivo của hãng Bristol-Myers Squibb; Keytruda của Merck và Tecentriq của Genentech.
Một dạng khác của liệu pháp miễn dịch, được gọi là liệu pháp tế bào, liên quan đến việc lấy các tế bào của hệ miễn dịch khỏi cơ thể bệnh nhân sau đó thực hiện những biến đổi gen trên các tế bào này để tạo cho chúng khả năng chống lại bệnh ung thư, rồi làm chúng sinh sản trong phòng thí nghiệm tạo thành số lượng lớn tế bào kháng ung thư sau đó đưa những tế bào này trở lại cơ thể bệnh nhân thông qua truyền dịch. Hình thức trị liệu này cần được thiết kế và thực hiện cá biệt hóa với từng người bệnh và còn đang trong giai đoạn thí nghiệm.
Một dạng khác thay thế cho liệu pháp tế bào là các kháng thể sinh học và không đòi hỏi phải được sản xuất cá biệt hóa như liệu pháp tế bào. Các kháng thể này là các protein có khả năng gắn vào cả tế bào ung thư lẫn tế bào tấn công T và khiến cho các tế bào tấn công T tiến lại gần tế bào ung thư và tấn công tiêu diệt chúng. Một dược phẩm kiểu này có tên Blincyto đã được FDA chấp thuận cho dùng trong điều trị một dạng ung thư bạch cầu hiếm gặp.
Vac-xin cũng là một dạng của liệu pháp miễn dịch điều trị ung thư nhưng kém thành công hơn so với ba dạng liệu pháp miễn dịch kể trên. Khác với vac-xin trích ngừa các loại bệnh cho trẻ em, người ta sử dụng vac-xin để điều trị cho bệnh nhân đã bị ung thư. Ý tưởng dùng vac-xin chữa ung thư là để kích thích hệ miễn dịch tấn công khối u bằng cách đưa vào cơ thể một số mảnh nhỏ chứa tế bào ung thư.
Vac-xin ung thư duy nhất được chấp thuận kê toa ở Mỹ cho đến thời điểm này là Provenge để điều trị ung thư tiền liệt tuyến. Một vac-xin khác là BCG, vốn là vac-xin chống lao, đã được sử dụng từ lâu để điều trị ung thư bàng quang. Tuy nhiên BCG, một dạng khuẩn lao đã bị làm yếu, dường như chỉ kích động phản ứng chung của hệ miễn dịch hơn là tập trung nhằm diệt u ung thư. Các nhà khoa học hy vọng có thể phát minh ra những loại vac-xin mới được sử dụng kết hợp với thuốc ứng chế kiểm soát.
Những loại ung thư nào được điều trị bằng phương pháp trị liệu miễn dịch?
Thuốc ức chế kiểm soát đã được chấp thuận sử dụng trong điều trị ung thư phổi, thận, bàng quang và đang được thử nghiệm trên những loại ung thư khác.
Liệu pháp tế bào hiện nay chủ yếu ứng dụng trong điều trị bệnh ung thư máu như ung thư bạch cầu hay bệnh máu trắng.
Phương pháp điều trị miễn dịch có hiệu quả đến mức nào?
Trong một số trường hợp phương pháp trị liệu miễn dịch cho kết quả thành công hơn cả mong đợi nhưng nói chung liệu pháp này chỉ có hiệu quả tốt trên một nhóm thiểu số bệnh nhân. Thống kê cho biết từ 20 đến 40% bệnh nhân có kết quả điều trị tốt nhờ thuốc ức chế kiểm soát. Một số bệnh nhân mắc ung thư giai đoạn cuối đã đạt được sự thuyên giảm liên tục trong vài năm gần đây. Một số ca sử dụng kết hợp hai loại thuốc ức chế kiểm soát còn cho hiệu quả rõ rệt hơn. Nhưng với nhiều bệnh nhân khác liệu pháp miễn dịch hoàn toàn vô tác dụng hoặc có tác dụng không bền vững.
Liệu pháp tế bào có thể đem lại sự thuyên giảm hoàn toàn cho từ 25 đến 90% bệnh nhân mắc bệnh máu trắng hoặc ung thư bạch cầu, tùy thuộc dạng ung thư. Một số ca quan sát thấy sự thuyên giảm thậm chí duy trì qua nhiều năm, còn một số ca khác lại thấy bệnh phát triển trở lại trong vòng một năm.
Các hiệu ứng phụ như thế nào?
Thuốc ức chế kiểm soát có thể gây ra những vấn đề nghiêm trọng mà đáng kể nhất là các bệnh tự miễn dịch, nghĩa là hệ thống miễn dịch tấn công cả những mô khỏe mạnh lẫn u ung thư. Một hậu quả là gây ra viêm. Trong phổi nó có thể gây khó thở; với ruột nó gây ra tiêu chảy. Đau khớp và cơ hay chứng viêm khớp dạng thấp có thể xuất hiện. Hệ miễn dịch có thể tấn công vào những tuyến quan trọng như tuyến giáp và tuyến yên. Những phản ứng như vậy khá nguy hiểm nhưng thường có thể kiểm soát được nhờ các loại thuốc có steroid.
Liệu pháp tế bào có thể gây ra phản ứng nghiêm trọng và tiềm tàng tử vong do sự quá kích thích đối với hệ miễn dịch. Các phản ứng như vậy thường có thể kiểm soát được nhưng bệnh nhân phải được điều trị tích cực.
Chi phí cho liệu pháp miễn dịch như thế nào?
Thuốc ức chế kiểm soát có thể đòi hỏi mức chi trả 150 nghìn đô la mỗi năm. Ở Mỹ một số hãng bảo hiểm đồng ý chi trả chi phí điều trị khi bệnh nhân được kê đơn. Nhưng nhiều trường hợp chính bệnh nhân phải chịu chi phí phần lớn. Với liệu pháp tế bào chưa hãng dược phẩm nào công bố mức chi phí điều trị cụ thể nhưng các chuyên gia ước tính con số này cũng lên đến vài trăm nghìn đô la một năm.Bệnh nhân có thể nhận được phương pháp trị liệu miễn dịch ở đâu?
Bất cứ bác sỹ chuyên khoa u bướu nào cũng có thể kê toa cho bệnh nhân sử dụng các loại thuốc ứng chế kiểm soát đã được phép lưu hành trên thị trường. Với những thuốc còn đang trong giai đoạn thử nghiệm (chưa được chính thức lưu hành trên thị trường) nếu bệnh nhân tình nguyện ứng dụng thì những bệnh viện đang thử nghiệm có thể cung cấp điều trị miễn phí.Tất cả các trường hợp ứng dụng liệu pháp tế bào hiện nay chỉ đều đang trong thời kỳ thử nghiệm và chỉ có ở một số bệnh viện hoặc trung tâm nghiên cứu y học lớn.
