Biết tới 7 ngoại ngữ, theo học Y Khoa tại một trường danh tiếng của Pháp, bà không chỉ được “lưu danh hậu thế” với tư cách là nữ bác sĩ đầu tiên của Việt Nam mà còn khiến người đời sau phải kính nể nhờ thành tích học tập xuất sắc.
Nhiều thập kỷ trước, khi mà xã hội còn chưa phát triển, vai trò của nữ giới chưa được coi trọng, chuyện được học hành lên cấp cao của phụ nữ là điều hiếm hoi. Bởi thế, câu chuyện về nữ bác sĩ đầu tiên của Việt Nam với hàng loạt những thành tích học tập và tài năng xuất chúng thực sự là điều khiến hậu thế phải kinh ngạc và kính nể.
Đây là câu chuyện về bà Henriette Bùi Quang Chiêu. Bà sinh ngày 8/9/1906 tại Hà Nội và lớn lên ở Sài Gòn. Bà Henriette may mắn khi sinh ra trong một gia đình trí thức, giàu có. Bà là con thứ của Nghị viên Bùi Quang Chiêu, một chính khách có tiếng ở Nam kỳ thời Pháp thuộc.
Cũng chính bởi gia đình có điều kiện và theo đuổi con đường học vấn nên ngay từ nhỏ, bà được tạo điều kiện cho ăn học đầy đủ. Với cái gen của gia đình và sự thông minh vốn sẵn, bà liên tiếp đạt những thành tích cao trong học tập.
Bác sĩ Henriette thời niên thiếu
Ngày nhỏ, bà theo học tại Trường Saint Paul de Chartres (trường Nhà Trắng) tại Sài Gòn. Ở giai đoạn này, bà xuất sắc khi thi vượt cấp và nhận bằng Certificat d'Études sớm 2 năm. Sau đó, bà tiếp tục học lên, theo học tại trường Collège des Jeunes Filles, tức Trường Trung học Gia Long, sau này đổi tên là trường Áo Tím và tên hiện tại là THPT Nguyễn Thị Minh Khai thuộc quận 3, TP.HCM.
Henriette Bùi Quang Chiêu (thứ hai từ trái sang) bên gia đình năm 1921 tại Phú Nhuận, TP.HCM.
Năm 1926, khi đó, bà Henriette 15 tuổi được đưa sang Pháp du học, học tập tại trường Lycée Fenelon, Paris. Một năm sau, bà vào học Y tại Đại học Y khoa Paris. Đây có thể xem là chuyện “xưa nay hiếm”, một điều chấn động thời bấy giờ. Ai cũng biết, ngày ấy học hành lên cao, vào tới bậc đại học với phụ nữ đã rất ít, huống chi là Đại học Y với độ khó bậc nhất. Ngay tại thành phố phát triển như Paris, ở một ngôi trường danh tiếng như vậy mà một nữ sinh người Việt theo học quả là một chuyện đáng kính nể. Thậm chí, sự có mặt của bà Henriette trong ngôi trường danh tiếng này còn được coi là một sự độ phá trong hệ thống giáo dục nước này.
Henriette Bùi Quang Chiêu đạt kết quả xuất sắc trong học tập khiến nhiều người phải kính nể
Càng học, bà Henriette càng khẳng định được tài năng thiên bẩm và trí thông minh vượt trội của mình. Sau 7 năm, bà tốt nghiệp trường Y vào năm 1934. Ở chặng cuối này, bà cũng làm vẻ vang cho phụ nữ Việt khi tốt nghiệp loại xuất sắc. Bản luận án của bà còn được Hội đồng giám khảo khen ngợi và tặng thưởng huy chương. Thêm vào đó, bà còn biết tới 7 ngoại ngữ, bao gồm: Tiếng Pháp, tiếng Trung, tiếng Anh, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Ý, tiếng La Tinh và tiếng Hy Lạp.
Kết thúc chặng đường học tập hiển hách, bà bắt đầu công việc là một bác sĩ khoa sản. Bà cũng là nữ bác sĩ đầu tiên của Việt Nam. Lúc ấy, bà vừa tròn 28 tuổi.
Năm 1935, bà Henriette trở về Việt Nam theo yêu cầu của gia đình. Bà được bố mẹ mai mối và sắp xếp cuộc hôn nhân với Vương Quang Nhường – Tiến sĩ Luật khoa đầu tiên của nước ta. Đây là cuộc hôn nhân môn đăng hộ đối bậc nhất thời bấy giờ, không chỉ về gia thế mà còn vị học thức, học vị của hai người. Thế nhưng, cuộc hôn nhân tưởng như hoàn mỹ này kết thúc một cách chóng vánh, chỉ 2 năm sau ngày cưới. Lý do vì hai người không hợp nhau và vì bà Henriette cũng quá bận rộn với công việc.
Đám cưới của Henriette Bùi Quang Chiêu và ông Vương Quang Nhường
Sau khi ly dị, bà Henriette tập trung vào công việc. Cuối năm 1945, người mà bà từng yêu thương thời còn là sinh viên bên Pháp – ông Nguyễn Ngọc Bích bị quân Pháp bắt và kết án tử hình do tham gia kháng chiến. Chính bà Henriette Bùi Quang Chiêu đã tích cực vận động một số sinh viên trường học cũ tham gia đấu tranh đòi thả tự do cho ông Bích. Cuối cùng, ông được thả nhưng bị trục xuất khỏi Việt Nam, phải sang Pháp sống.
Mãi cho tới năm 1961, Henriette Bùi Quang Chiêu quay trở lại Pháp sinh sống và mở phòng mạch, bà mới gặp lại ông Nguyễn Ngọc Bích. Từ mối tình xưa cũ, gặp nhau nơi đất khách nên cả hai nối lại tình xưa, sống như vợ chồng. Nhưng hạnh phúc này cũng quá ngắn ngủi. Chỉ sau 4 năm chung sống, năm 1965, ông Bích phát hiện bị ung thư vòm họng. Tới lúc này, bà Henriette Bùi Quang Chiêu quyết định đưa ông về Việt Nam để chồng được sống những ngày cuối đời tại quê hương. Cũng trong năm đó, ông Nguyễn Ngọc Bích mất. Bà Henriette Bùi Quang Chiêu tiếp tục sống và cống hiến cho ngành y.
Có lẽ, dấu ấn đậm nét nhất của người phụ nữ này lưu lại mà hậu thế phải ghi ơn chính là công lao to lớn của bà đã đóng góp cho ngành Y, vì nền y học nước nhà.
Sau khi tốt nghiệp Đại học Y khoa ở Pháp, bà trở về nước và bắt đầu lập nghiệp trong lĩnh vực y tế. Bà nhậm chức Trưởng khoa Hộ sinh cho một bệnh viện sản ở Chợ Lớn, và là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên có trách nhiệm chăm lo hệ thống bệnh viện thuộc địa thời ấy.
Bà Henriette đã dành cả đời tận hiến vì nền y học, vì người bệnh
Bà là người bác sĩ hết lòng vì người bệnh, đúng như câu nói “Lương y như từ mẫu”. Cuộc hôn nhân đầu tiên của bà tan vỡ một phần cũng là vì bà quá bận rộn, thường xuyên phải ra khỏi nhà vào đêm hôm để đi cứu người.
Không chỉ giỏi chuyên môn, hết mình vì bệnh nhân, bà còn tâm huyết muốn nâng cao nền y học còn nhiều hạn chế của Việt Nam lúc bấy giờ. Bà mở các lớp huấn luyện cho các bà mụ sản khoa để có thêm nhiều người có kiến thức, kinh nghiệm, giúp ích cho cuộc đời. Chứng kiến cảnh các bác sĩ người Việt bị đối xử bất công, phải làm việc nhiều, lương lại thấp hơn so với các bác sĩ người Pháp, hay chứng kiến cảnh bệnh nhân người Việt bị phân biệt (nằm khu riêng, thuốc men không đầy đủ, chỉ để dành thuốc tốt cho bệnh nhân người Pháp)… bà đã đấu tranh không ngừng nghỉ làm thay đổi chế độ.
Năm 1957, để nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ, bà sang Nhật Bản học châm cứu để áp dụng có hiệu quả cho ngành sản khoa. Đến năm 1961, bà Henriette sang Pháp sinh sống và tiếp tục nghề y với phòng mạch của mình. Năm 1970, bà lại về nước và tình nguyện làm không lương trong ngành hộ sản và nhi khoa tại Bệnh viện Phú Thọ. Năm 1971, bà lại sang lại Pháp tiếp tục làm nghề y đến năm 1976.
Bà Henriette khi về già.
Cuộc đời của bà Henriette Bùi Quang Chiêu là sự cống hiến hết mình cho ngành Y. Bà đã phục vụ trong ngành y ở cả Việt Nam và tại Pháp trong hơn 44 năm. Không chỉ tận tâm với nghề, Henriette còn hiến tặng biệt thự tư gia của bà ở số 28 đường Testard làm cơ sở cho Đại học Y khoa Sài Gòn thuộc Viện Đại học Sài Gòn. Nơi ấy, nay là địa điểm thuộc Bảo tàng Chứng tích chiến tranh ở đường Võ Văn Tần, TP.HCM.
Biệt thự tư gia của Henriette Bùi Quang Chiêu ở số 28 đường Testard (Ảnh tư liệu)
Bà mất vào ngày 27/4/2012 tại Paris, thọ 106 tuổi. Theo di nguyện của bà, tro cốt đưa về Việt Nam chia ra làm 2 phần: một phần lưu lại ở khu mộ dòng tộc Bùi Quang tại thị trấn Mỏ Cày, một phần hợp táng với mộ chồng là ông Nguyễn Ngọc Bích, tại Thánh thất đạo Cao Đài, Phường 6, TP. Bến Tre.
