Tết đến xuân về, người Việt lại tất bật sắm sửa, dọn dẹp bàn thờ tổ tiên, trang hoàng nhà cửa... cầu mong một năm mới thật nhiều may mắn và sức khỏe. Song mọi nghi thức thời nay vẫn chưa là gì so với cách đón – cúng lễ Tết trong cung đình trước đây.
Thời nhà Lý
Sử sách chỉ ghi chép nghi lễ cúng tế ngày Tết của các vua bắt đầu từ thời nhà Lý (1009). Lúc bấy giờ Phật giáo thịnh hành nên nghi lễ triều định trong ngày Tết chủ yếu liên quan đến Phật giáo. Từ ngày 28 tháng Chạp, vua cùng các quan tế đến Đế Thích ngoài thành Thăng Long. Đến đêm Giao thừa, vua mời nhà sư vào Đại Nội tụng kinh và làm lễ đuổi ma quỷ.
Thời triều Trần và Lê
Thời nhà Trần và nhà Lê, các vua đều chú trọng cúng lễ tổ tiên. Đặc biệt các vua xa quê nên ngày Tết thường làm lễ bái vọng tổ tiên. Ví dụ như ngày Mùng1 Tết, vua Trần sau khi nhận lễ bái hạ của con cháu và quan tưởng buổi sáng sẽ đến cung Trường Xuân, hướng về các lăng tổ tiên ở Thiên Trường phía Nam làm lễ bái vọng.
Sang thời Lê Trung Hưng, vào ngày Mùng 1 Tết, các vua cũng thực hiện nghi lễ cúng bái tổ tiên ngay tại điện Kính Thiên rồi tiến hành nghi thức chúc thọ hoàng tộc và quan lại.
Ảnh minh họa.
Trong 4 ngày Tết, Thái miếu – nơi thờ các vị vua trước và Lê Thái Tổ cũng luôn đỏ đèn với các nghi lễ thờ cùng. Lễ vật cúng các bậc tiên vương gồm: 45 bát gạo tẻ, 375 bát gạo nếp, mắm muối, dầu... và mỗi ngày đều dâng 20 mâm cỗ. Ở Điện Chí Kính – nơi vua thiết triều, lễ vật gồm 240 bát gạo nếp, 36 bát gạo tẻ… Còn cung miếu khác trong triều mỗi ngày phải chuẩn bị 65 mâm cỗ cúng.
Thời hậu Lê, vào dịp Tết vua cùng bá quan đến yết Thái miếu để ghi nhớ công ơn tổ tiên. Sau đó tất cả về cung mặc áo trắng coi chầu, nhạc nổi lên điệu Bình Ngô phá trận và nhận biểu mừng thọ các quan, chúc đất nước thái bình, bá tánh no đủ.
Thời nhà Nguyễn
Do lăng mộ tổ tiên (các chúa Nguyễn, các vua trước từ Gia Long về sau) đều ở ngay ngoại thành kinh đô Phú Xuân (Huế), nên từ giữa tháng Chạp, hoàng gia thường tiến hành lễ chạp mả tổ tiên. Dẫn đầu đoàn là các vị Tôn Thất đức cao vọng trọng thay mặt nhà vua cùng các vị quan đầu triều.
Quan văn võ trong triều Nguyễn thực hiện nghi lễ cúng Tết.
Người hầu trong cung chuẩn bị yến tiệc (Ảnh: doanhnhansaigon).
Từ ngày 30 đến Mùng 3 Tết, Thái miếu , Thế miếu và điện Phụng Tiên luôn bày cỗ bàn để dâng cúng, hương khói nghi ngút. Mỗi lần cúng 32 món ăn… Đồ cúng do bếp Ngự thiện của nhà vua nấu hoặc từ sản vật của các địa phương dâng về kinh thành.
Trong ngày 30 Tết, triều đình sẽ cử hành lễ Cáp hưởng để mời vong linh các vị tiên đế về cùng "ăn Tết" với triều đình. Đích thân nhà vua đến Thái miếu hoặc Thế miếu làm chủ lễ. Các Hoàng tử, hoàng thân sẽ thay vua tế ở các miếu khác.
Để tiễn năm cũ, triều Nguyễn làm lễ Trừ tuế ở các miếu thờ tổ tiên. Đến lúc giao thừa, sẽ làm lễ Trừ tịch, cúng tổ tiên toàn bằng cỗ chay. Vào thời khắc đón năm mới đến, các vị hoàng tử, hoàng thân đã được phân công nhiệm vụ đến các miếu làm lễ cúng Giao thừa. Quan văn, quan võ Ngũ phẩm trở lên lần lượt theo sau bồi tự.
Mâm cỗ cung đình Huế do nghệ nhân Tôn Nữ Thị Hà tái hiện.
Sáng Mùng 1 và 3 Tết, vua lại đến các miếu thân làm lễ mời tổ tiên ăn Tết. Mỗi lễ gồm 6 mâm hào soạn hạng nhất, mỗi án 2 mâm. Còn ngày Mùng 2, trong buổi tế có văn khấn. Thường khi các vua thực hiện lễ cúng tổ tiên xong, sẽ đốt pháo giấy. Song từ năm Tân Mão (1831), vua Minh Mạng đã cho đình chỉ vì cho rằng "không phải là tỏ rõ ý nghiêm kính".
Sau khi thực hiện các nghi thức tế tự trong các mùng Tết, các vua định đem hương trầm, bạch đàn, các loại giấy vàng, giấy bạc, trộn đều, rồi bỏ vào lư đồng đốt.
Món nem công chả phượng của người Huế. Ẩm thực Huế là ẩm thực cung đình pha trộn ẩm thực dân gian. Ngày nay, vẫn có thể tìm thấy ảnh hưởng cung đình trong bữa ăn, đặc biệt là mâm cỗ, vào mỗi dịp lễ Tết tại cố đô Huế.
