Lá nhàu không chỉ là nguyên liệu để chế biến nên món ăn đặc sản như lươn um lá nhàu – nổi tiếng mà còn vừa làm vị thuốc dễ dùng để điều trị các bệnh theo kinh nghiệm dân gian.
Cây lá nhàu (hay một số nơi gọi là lá nhao, lá ngao…), có tên khoa học là Morinda citrifolia L, thuộc họ Cà phê (Rubiaceae). Cây nhàu phân bố rộng rãi ở vùng nhiệt đới châu Á, từ Đài Loan, Hải Nam – Trung quốc đến Việt Nam, Lào, Campuchia, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Ấn độ, Australia và một số đảo ở Thái Bình Dương.
Loại cây này mọc dại rất nhiều tại Việt Nam, trải dài từ Nam ra Bắc. Ban đầu chỉ vài cây mọc tự nhiên, sau đó mọc lan rộng ra những vùng đất đỏ bazan nổi tiếng như Đắc Nông, Bình Phước… và được người dân nơi đây trồng làm hàng rào.
Cây nhàu mọc hoang dại, hoặc được người dân trồng làm hàng rào
Về đặc điểm nhận dạng, cây cao chừng 6 – 8 m, thân nhẵn, màu lục hoặc nâu nhạt. Lá mọc đối, hình bầu dục hoặc hình trứng, nhọn ở đầu; mặt trên xanh lục bóng, mặt dưới nhạt. Cụm hoa mọc ở kẽ lá hoặc đối diện với lá thành đầu tròn, dài 2 – 4cm, hoa màu trắng sau vàng nhạt. Quả hình trứng, xù xì, non màu xanh nhạt, dài chừng 5 – 6 cm, chín có màu trắng hoặc hồng, mùi nồng và cay.
Từ lâu, lá nhàu đã là một món ăn quen thuộc trong bữa cơm dân dã của người dân Nam Bộ và Đông Nam Bộ. Một số món ăn nổi tiếng khi nhắc đến lá nhàu như rắn trun xào lá nhàu, lươn um lá nhàu, cá diêu hồng hấp lá nhàu, thịt gói lá nhàu hấp…. Nó liên tục xuất hiện trong các món xào, luộc, hấp, chưng, um… và có mùi vị đặc trưng. Không chỉ rất lạ miệng, thơm ngon mà lá nhàu còn được biết đến là một loại rau chứa rất nhiều chất dinh dưỡng.
Món rắn trun xào lá nhàu, gói là nhàu hấp… là những món ăn đặc sản được nhiều người yêu thích
Có dịp ghé Đắk Nông, được ông Phạm Văn Bách (Trưởng thôn Kon Hao, huyện Đắk Glong) chiêu đãi món lươn um lá nhàu vô cùng nổi tiếng. Theo lời ông Bách, cách làm lươn um lá nhàu khá đơn giản. Chọn mua lươn to cỡ ngón chân cái, làm sạch nhớt, dùng dao bén khứa nhẹ những đường dọc chéo trên mình con lươn rồi ướp gia vị cho thấp.
Riêng lá nhàu để nấu món lươn om, ông Bách cho biết: "Lá nhàu chọn loại lá bánh tẻ, rửa cho thật sạch. Trải lá nhàu xuống dưới thố sành, cuộn tròn con lươn lại rồi đặt lên. Có thể thêm chút nước nghệ để món ăn khi hoàn thành có màu vàng đẹp mắt. Chế nước dừa tươi cho xâm xấp mặt lươn. Nêm nếm gia vị lại lần nữa. Đậy nắp, bắc lên bếp nấu lửa nhỏ. Khi nồi lươn sôi và chín thì tiếp tục cho thêm nước cốt dừa đã vắt sẵn vào nấu”.
Lươn um lá nhàu.
Quả nhiên, khi lươn đã chín mềm thì nhắc xuống, rắc ít đậu phộng giã vỡ với vài lát ớt lên. Món lươn um lá nhàu này ăn với cơm nóng hoặc bún đều rất ngon, vị lá lạ ăn vô cùng thanh mát, hợp vị lại dân dã và quen thuộc. Thậm chí, không chỉ món lươn um lá nhàu nổi tiếng, nhiều thực khách phương xa cũng bắt đầu tìm đến lá nhàu để thưởng thức.
“Ngày xưa nghèo đói lên rừng có lá gì ăn được thì hái về nấu ăn, chẳng bao giờ nghĩ những loại rau dại mọc trên rừng như lá nhàu nay đã trở thành đặc sản được nhiều người yêu thích”, ông Phạm Văn Bách cho biết.
Một trang thương mại điện tử bán lá nhàu tươi.
Đứng trước nhu cầu tiêu thụ rau nhàu của thị trường, nhiều người đã cung cấp loại rau này như một loại rau thông dụng. Thậm chí, loại rau rừng này còn được một số cơ sở sản xuất nhiều loại rau rừng nhân giống và phát triển nên dễ tìm thấy các điểm bán ngay tại phố thị hoặc trên chợ mạng. Tham khảo thị trường, giá rau này nhỉnh hơn một chút so với giá thu mua, khoảng 50.000-80.000 đồng/kg tùy thời điểm.
Không chỉ là một đặc sản núi rừng, lá nhàu còn được sử dụng làm thuốc. Cụ thể, theo Đông y, lá cây nhàu giúp người dùng dễ ngủ, hạ sốt, điều hòa kinh nguyệt, khỏe gân cốt, tăng cường sức lực. Khi sắc uống có thể hỗ trợ điều trị đi lỵ, tiêu chảy, cảm sốt. Dùng bên ngoài bằng cách giã nát đắp thì có thể giúp vết thương mau lành, làm lành vét loét, mụn nhọt, kích thích để da non nhanh mọc.
