Lá của cây chòi mòi giờ đây là đặc sản hiếm, nhiều người tìm mua, được bán với giá lên tới 80.000 đồng/kg.
Ít được chú ý vì là loại cây mọc trong rừng tự nhiên, không mang lại hiệu quả kinh tế nhưng hầu như ai lớn lên ở đồng quê đều biết đến cây chòi mòi, vừa ăn được lá vừa cho quả chua thanh thơm ngọt. Nó gắn liền với tuổi thơ của một thế hệ lên rừng hái lá, hái rau, lấy củi… với mùi vị đặc trưng ăn một lần không dễ quên được.
Cây chòi mòi mọc tự nhiên trong rừng già.
Cây chòi mòi hay còn có tên gọi khác như cây chồi mồi, cây cơm nguội, chua mòi, chóp mòi, mà ca, xô con, cây tợi lợi, cây sương mòi… Tên khoa học của cây chòi mòi là Antidesma ghaesembilla Gaertn, thuộc họ Đơn nem. Cây thân gỗ, sống trên 25 năm tuổi, độ to và cao “tỷ lệ thuận” với số tuổi của chúng.
Lá của cây có màu lục sẫm xanh quanh năm. Lá kép trông giống như hình chân vịt, cuống lá dài, mỗi đầu cuống lá có 3 chét, phiến lá có hình răng cưa nông. Cây có hoa và quả to hơn đầu đũa. Quả có hình cầu, màu xanh sẫm, mọc thành từng chùm hướng xuống. Khi quả chín sẽ chuyển sang màu đen, nâu đất hoặc hồng nhạt, vị hơi chát.
Quả chòi mòi là ký ức tuổi thơ của nhiều người.
Chòi mòi thường mọc trong rừng một cách tự nhiên, trên thế giới cây được tìm thấy ở Indonesia, Malaysia, Trung Quốc… Ở nước ta, cây thường phân bố rộng rãi khắp mọi nơi nhưng thường tập trung ở một số tỉnh như Lạng Sơn, Quảng Ninh, Hà Tây, Bắc Thái, Lào Cai, Gia Lai, Ninh Bình, Nghệ An, Đồng Nai, An Giang…
Chòi mòi được xem là loại rau “đặc sản” của người dân tộc Ê- Đê tại An Giang với nhiều món ăn lạ miệng, hấp dẫn. Lá chòi mòi có vị chua gắt và chát, thường được dùng để nấu canh chua như lá giang hoặc làm rau ghém ăn kèm với các món ăn như kho quẹt, cá kho hoặc giã với muối làm thành món đồ chấm lạ miệng khi ăn hải sản hoặc thịt nướng. Ngoài ra đọt non của cây chòi mòi còn có thể luộc hoặc xào chung với các loại rau tập tàng khác.
Quả chòi mòi cũng có vị chua đặc trưng, là món ăn vặt yêu thích của đám trẻ lớn lên ở rừng núi. Nếu hái được nhiều, quả chòi mòi có thể làm mứt, ngâm rượu hoặc pha trà thảo dược uống rất có lợi cho đường tiêu hóa.
Lá chòi mòi ăn sống hay nấu chín đều ngon
Món lợn 4 món của người Ê Đê chấm với muối chòi mòi đặc trưng
Lá của cây chòi mòi có thể thu hoạch quanh năm, vì loại cây rừng này 4 mùa đều phát triển tốt dù mưa hay nắng, không có sâu bệnh hay kén đất, thời tiết. Nếu không sử dụng hết lá chòi mòi vừa hái, người ta có thể phơi khô hoặc sấy để bảo quản được thời gian lâu hơn trong hộp kín, túi nhựa. Khi cần nấu, chỉ cần thả vào nước là lá cây chòi mòi lại trở lại hình dáng như xưa mà không làm mất đi mùi vị đặc trưng.
Chòi mòi giờ đây không còn là thứ rau rừng xa lạ mà trở thành một loại thực phẩm được nhiều người săn lùng do trào lưu tìm kiếm các thức rau lạ, sạch thưởng thức nhằm đổi vị. Thế nhưng, loại cây mọc tự nhiên trong rừng không còn nhiều như trước, mà chủ yếu tồn tại ở những triền núi ít người lui tới. Giờ đây, chòi mòi được trồng khắp các tỉnh miền Tây, Nam Bộ nhằm lấy bóng mát hoặc làm cây cảnh, cây bonsai do hình dạng của nó khá đẹp mắt nhưng cũng bị lai tạo nhiều, không còn là giống cây cho mùi vị đặc trưng như cây chòi mòi mọc ở rừng.
Tìm đến một cơ sở bán rau sạch trên đường Trần Hưng Đạo (quận 5, TP. HCM), anh Hùng Trần (32 tuổi, chủ cửa hàng) cho biết rất ít khi thấy lá chòi mòi có sẵn mà ai đặt trước thì mới có hàng, chủ yếu là thương lái về miền Tây săn lùng. Cây chòi mòi khá hiếm nên không phải cửa hàng nào cũng bán, do đó việc tìm kiếm chòi mòi sẽ rất khó khăn và mất nhiều thời gian.
Anh Hùng chia sẻ: “1kg lá chòi mòi rừng mình bán với giá 80.000 đồng, khá đắt đỏ do loại rau này không có số lượng nhiều, hái cũng khó khăn. Ngoài ra, khách muốn có cũng phải đặt trước, có đợt nhập hàng sẽ “ký gửi” thương lái đi tìm dùm mới có”.
Không chỉ là loại rau đặc sản, cây chòi mòi còn được biết đến là thảo dược quý trong đông y bởi các hoạt chất trong lá chòi mòi có tính kháng sinh cao, có thể ức chế nhiều vi khuẩn gây viêm đường ruột, vi khuẩn ngoài da. Theo y học cổ truyền Việt Nam, cây có tác dụng thanh nhiệt, chỉ huyết, hoạt huyết, tiêu thũng, khử độc, lợi thấp và nhiều tác dụng khác.
