Thứ quả mọc dại này là đặc sản của miền Tây, còn được nhắc đến trong câu ca dao: "Xứ đâu là xứ quê mùa/Đi thăm cháu ngoại cho vùa cà na".
Vào thời điểm từ tháng 6 đến tháng 8 hằng năm, nếu có dịp đến các tỉnh miền Tây như Đồng Tháp, An Giang, Hậu Giang, Bến Tre bạn sẽ thấy một thứ quả đặc sản bán ở khắp mọi nơi vỉa hè đến chợ dân sinh và các cửa hàng. Đó chính là trái cà na, một loại quả dân dã, mộc mạc của tự nhiên ban tặng và được người dân nơi đây để chế biến thành nhiều món ngon, từ lâu được xem là món quà quê "thơm mùi ký ức". Trái cà na còn được nhắc đến trong câu ca dao: "Xứ đâu là xứ quê mùa/Đi thăm cháu ngoại cho vùa cà na".
Cây cà na mọc dại ở miền Tây, được xem món quà thiên nhiên ban tặng
Trái cà na hình thuôn tròn, dài cỡ 2 lóng tay, lớp vỏ trơn láng căng mịn
Không ai biết trái cà na xuất hiện từ khi nào, chỉ biết nó gắn liền với ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ. Loại quả dại này có tên khoa học là Elaeocarpus hygrophilus Kurz, nó còn có tên gọi khác là côm háo ẩm, côm cánh ướt, trám xanh. Ở Việt Nam, cây cà na mọc hoang dại dọc đê, con mương, ven sông rạch ở các tỉnh miền Tây Nam Bộ, nhất là ở vùng đất phèn Đồng Tháp Mười, chịu được nước ngập mùa nước lũ. Đây là cây thân gỗ cao từ 10 - 25m, có thể đến 30m.
Trái cà na hình thuôn tròn, dài cỡ 2 lóng tay, lớp vỏ trơn láng căng mịn. Khi còn non, cà na có màu xanh mướt, vị chát, trái chín có màu vàng nhạt, vị chua. Như một sự trùng hợp ngẫu nhiên, hàng năm, vào khoảng tháng 6 đến tháng 8 âm lịch, khi mùa lũ về, bông điên điển nở vàng cũng là vào mùa thu hoạch cà na.
Khi mùa lũ về, bông điên điển nở vàng cũng là vào mùa thu hoạch cà na.
Chị Ánh Hồng (hiện đang sống ở quận 7, TP.HCM) tâm sự: "Trước đây, thời còn nghèo khó, cà na là món ăn vặt được đám trẻ con ở quê tôi yêu thích. Còn nhớ đứa nào đứa nấy trèo nhanh thoăn thoắt lên cây cà na rung cho trái rụng xuống, rồi cả nhóm nhảy ùm xuống sông lượm trái, chấm muối ớt vừa chua vừa chát, nhưng vẫn ăn ngấu nghiến. Giờ đây, mỗi khi đến mùa, thấy có người rao bán cà na trên chợ mạng, lòng tôi bồi hồi nhớ về kỷ niệm tuổi thơ".
Cà na ngào đường, trộn muối ớt là món ăn vặt được nhiều chị em yêu thích
Theo chị Hồng, cà na có thế làm được nhiều kiểu như chấm muối ớt, mứt cà na, muối dưa, ô mai, cà na ngâm nước mắm ớt, cà na ngào đường trộn ớt... "Món cà na ngâm mắm ớt là ngon nhất, nước mắm chua-ngọt-cay đem chấm với các loại rau hay thịt thì ngon hết xảy".
Trên chợ mạng và các sàn thương mại điện tử, trái cà na tươi và các sản phẩm từ cà na hiện đang được rao bán tràn ngập và rất hút khách, chủ yếu là chị em phụ nữ thích ăn chua. Theo khảo sát, cà na tươi có giá 45.000-55.000 đồng/kg, trong khi đó, cà na ngâm chua ngọt, cà na đập dập trộn muối ớt siêu cay,... có giá lên tới 200.000 đồng/kg. Người bán đóng thành từng túi nhỏ, nửa kg/túi và bán sỉ lẻ trên chợ mạng.
Cà na đã được chế biến có giá lên tới 200.000 đồng/kg
Anh Thạnh (đầu mối bán cà na ở Đồng Tháp) cho biết anh đổ sỉ cà na cho tiểu thương ở khắp các tỉnh thành phía Nam. Trái cà na tươi nếu bảo quản cẩn thận có thể để trong vòng 1-2 tuần, anh còn bán cả cà na đập dập sẵn có kèm túi muối ớt, khách mua về chỉ việc trộn đều, để trong vài chục phút cho thịt cà na ngấm gia vị là có thể thưởng thức luôn. "Cà na đập dập trộn muối ớt rất đắt hàng, tôi chia mỗi túi 5 lạng, đóng đá trong thùng xốp rồi gửi xe khách đi các tỉnh TP.HCM, Đà Lạt, Đà Nẵng... Đến mùa mỗi ngày tôi nhập sỉ cả tạ hàng", anh Thạnh cho hay.
Anh Thạnh tiết lộ, cà na anh chọn mua những quả tròn, căng mọng của bà con, sau đó về rửa sạch rồi cho vào máy đập dập. "Hàng ngon, tươi sạch và rất đảm bảo nên năm nào tôi cũng có lượng khách ổn định".
Cà na đập dập kèm muối ớt anh đóng thùng đá gửi đi các tỉnh
Bán cà na ngâm đường, mứt cà na trên chợ mạng ở TP.HCM, chị Ngà cho biết chị lấy cà na tươi ở An Giang sau đó về tự chế biến và rao bán cho khách. "Cà na ngâm đường tưởng dễ làm, nhưng thực tế cũng cần có những bí quyết riêng để món ăn vừa miệng, khi ăn hạt và cơm cà na phải tách rời nhau. Chị em văn phòng rất ưng món ăn vặt này. Có những ngày làm không kịp để giao hàng cho khách. Cà na ngâm đường có thể bảo quản nhiều tháng nếu để vào ngăn mát tủ lạnh, khách tranh thủ mua vì mùa cà na chỉ có trong 2-3 tháng", chị Ngà nói.
Vì mang lại thu nhập nên bà con miền Tây còn trồng cà na để bán. Anh Xuân (ở Đồng Tháp) cho hay, cây cà na thường trồng để be bờ giữ đất trong mùa lũ, ngoài ra còn trồng hái trái kiếm thêm thu nhập. Loại cây này dễ trồng, không tốn nhiều công chăm sóc, đôi khi chỉ cần đặt nhánh cây đã chiết ra rễ, vun ít phân, chúng vẫn phát triển tốt. "Nhà tôi trồng khoảng 50 gốc cà na, khoảng 3 năm thì cho trái. Nếu năm nào được mùa có thể thu hoạch 100 kg, bán sỉ tận vườn cho thương lái giá 20.000 - 25.000 đồng/kg".
