"Tai biến xảy ra sau tiêm vắc xin là hãn hữu"

Trước tình trạng một số trẻ tử vong sau tiêm vắc xin Quinvaxem, rất nhiều phụ huynh lo lắng về chất lượng vắc xin khi đưa trẻ đi tiêm, thậm chí còn xuất hiện tâm lý chờ đợi vắc xin dịch vụ, điều này khiến trẻ có nguy cơ mắc bệnh rất cao.

Để giải đáp về chất lượng vắc xin, phóng viên đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Trần Như Dương – Phó viện trưởng Viện Vệ sinh Dịch tễ Trung ương về vấn đề này.

Thưa ông, từ khi đưa vắc xin Quinvaxem vào sử dụng loại ở Việt Nam trong Chương trình tiêm chủng mở rộng đã có bao nhiêu trẻ được tiêm? Tỷ lệ tai biến là bao nhiêu? Tỷ lệ tai biến này này có thuộc phạm vi cho phép không, thưa ông?

- Vắc xin Quinvaxem là vắc xin phối hợp 5 trong 1 được sử dụng để phòng bệnh bạch bầu - ho gà - uốn ván - viêm gan B - viêm phổi/viêm màng não mủ do bi khuẩn Hib. Vắc xin Quinvaxem được Tổ chức Y tế thế giới xác nhận đạt tiêu chuẩn tiền thẩm định về chất lượng, là một trong những vắc xin được sử dụng rất rộng rãi trên toàn thế giới với trên 449 triệu liều vắc xin đã được sử dụng ở hơn 94 quốc gia từ năm 2006 tới nay.

Vắc xin được nhập khẩu, do Liên minh toàn cầu về vắc xin và tiêm chủng viện trợ thông qua quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) cung ứng cho khoảng 70 quốc gia trong đó có Việt Nam.

Vắc xin Quinvaxem luôn được giám sát chặt chẽ từ khâu nhập khẩu, vận chuyển, bảo quản và sử dụng. Ảnh: Lê Phương

Tại Việt Nam, đã có gần 25 triệu liều đã được sử dụng cho trẻ em trong chương trình Tiêm chủng mở rộng từ tháng 6/2010 đến nay. Việc sử dụng các vắc xin nói chung và vắc xin Quinvaxem nói riêng luôn được giám sát chặt chẽ từ khâu nhập khẩu, vận chuyển, bảo quản và sử dụng.

Công tác giám sát phản ứng sau tiêm chủng là một trong những khâu thiết yếu rất được chú trọng. Các dấu hiệu sức khỏe của trẻ sau tiêm không do văc xin hoặc do vắc xin đều được ghi nhận.

Tháng 4/2013, các chuyên gia của Tổ chức Y tế thế giới đã tiến hành đánh giá các trường hợp phản ứng sau tiêm vắc xin Quinvaxem tại Việt Nam. Kết qủa đánh giá của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy có 9 trường hợp phản ứng có liên quan đến vắc xin Quinvaxem trên tổng số 14 triệu mũi tiêm (tỷ lệ 0,64/1 triệu liều), không có tử vong trong số 9 ca này. Chỉ ghi nhận 1 trường hợp sốc phản vệ trên tổng số 14 triệu mũi tiêm (tỷ lệ 0,07/1 triệu liều), thấp hơn so với thông báo của nhà sản xuất.

Thực tế hiện nay, vẫn có một số trường hợp tử vong sau tiêm chủng, vậy xin ông cho biết, trẻ tử vong sau khi tiêm chủng thường do những nguyên nhân nào?

- Vắc xin sử dụng để tiêm chủng cho người khỏe (để phòng bệnh) nên nếu bị rủi ro thì luôn luôn khiến cộng đồng quan tâm. Khác với thuốc chữa bệnh, dùng đơn lẻ cho từng bệnh nhân thì vắc xin trong tiêm chủng mở rộng được dùng hàng loạt cho rất đông đối tượng trong đó chủ yếu là trẻ nhỏ.

Giai đoạn này trẻ rất dễ bị nhiễm trùng hay các bệnh bẩm sinh, là nguyên nhân chính gây ra tử vong thì lại trùng với thời điểm tiêm các loại vắc xin. Theo ước tính của WHO dị tật bẩm sinh và nhiễm trùng là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ dưới 5 tuổi tại Việt Nam.

Nếu các dấu hiệu của bệnh chưa được phát hiện tại thời điểm tiêm chủng thì rất dễ có sự trùng hợp giữa thời điểm bệnh tiến triển và tiêm chủng, vì thế các dấu hiệu bất thường sau tiêm rất dễ bị quy kết do tiêm chủng.

Thực tiễn  triển khai vắc xin ở Việt Nam với khoảng 600 trăm triệu mũi tiêm vắc xin trong 30 năm nay, tai biến xảy ra sau tiêm vắc xin là hãn hữu đã minh chứng rất rõ tính an toàn của vắc xin. 

Tuy nhiên, cũng giống như thuốc, không có một loại vaccine phòng bệnh nào dù tốt đến đâu mà có thể đảm bảo an toàn tuyệt đối 100% được, bởi tiêm vaccine là đưa một kháng nguyên lạ vào trong cơ thể.

Vì vậy khi tiêm chủng mỗi cơ thể sẽ có phản ứng khác nhau với vắc xin nên có người sau tiêm chủng bị đau tại chỗ tiêm, sốt nhẹ, một số rất ít khoảng 1/1 triệu liều vắc xin sử dụng có thể bị phản ứng nặng hơn như sốc phản vệ.

Thực tế, có trường hợp cùng một lô vắc xin, thậm chí tiêm cùng 1 lọ vắc xin nhưng có trẻ có phản ứng rất nghiêm trọng, trong khi các trẻ khác cùng tiêm vắc xin lại hoàn toàn bình thường và đó là do phản ứng cá thể cơ địa của từng người khác nhau với vắc xin.

Sau tiêm chủng các bậc phụ huynh cần chăm sóc trẻ, theo dõi sức khỏe của trẻ để sớm phát hiện một số dấu hiệu bất thường như sốt cao, co giật, bỏ bú, khóc thét, tím tái, khó thở, vật vã hoặc li bì …thì phải đưa ngay trẻ đến cơ sở y tế để được điều trị kịp thời tránh xảy ra một số rủi ro đáng tiếc.

Một trường hợp mắc bênh ho gà phải nhập viện  tại Bệnh viện Nhi Trung ương điều trị. Ảnh: Lê Phương

Hiện nay có nhiều phụ huynh sau khi xảy ra các ca tai biến sau tiêm chủng, họ đang tỏ ra lo ngại việc tiêm loại vắc xin này. Theo ông việc chờ đợi vắc xin để lại những hậu quả gì?

Để phòng bệnh tốt nhất trẻ cần được tiêm chủng đầy đủ và đúng lịch. Tâm lý chờ đợi tiêm vắc xin dịch vụ dẫn đến sự trì hoãn các mũi tiêm của các bậc phụ huynh khiến cho trẻ sẽ bị tiêm chủng muộn, tiêm chủng không đủ mũi.

Điều này sẽ dẫn đến trẻ sẽ có nguy cơ cao bị mắc bệnh trước khi được tiêm chủng do không có miễn dịch bảo vệ. Trong đầu năm 2015, có 43,7%  các trường hợp mắc ho gà ở độ tuổi từ 2-4 tháng tuổi mà chưa được tiêm chủng hoặc tiêm chủng chưa đủ mũi. Những trẻ này nếu được tiêm chủng đúng lịch đủ mũi thì hầu hết sẽ được bảo vệ không bị mắc bệnh.

Hiện đã có con số thông kê hoặc so sánh tỉ lệ tử vong trước và sau khi tiêm vắc xin chưa? Ông có thể phân tích cái được khi cho trẻ tiêm chủng và cái mất khi trẻ không tiêm chủng?

- Tại Việt Nam, sau hơn 30 năm triển khai, thành công của công tác TCMR đã đem lại hiệu quả rõ rệt, làm thay đổi về cơ bản cơ cấu bệnh tật ở trẻ em. Nhờ có tiêm chủng mà chúng ta đã thanh toán được hoàn toàn bệnh bại liệt, một căn bệnh vô cùng nguy hiểm từ năm 2000, và cũng đã loại trừ được bệnh uốn ván sơ sinh vào năm 2005.

Tỷ lệ mắc các bệnh trong tiêm chủng trên 100.000 dân giảm một cách ngoạn mục: Bệnh bạch hầu giảm 228 lần; bệnh ho gà giảm 844 lần, bệnh sởi giảm 90 lần; bệnh uốn ván sơ sinh giảm 18 lần (so với năm 1991). Thực tiễn  triển khai vắc xin ở Việt Nam với khoảng 600  triệu mũi tiêm vắc xin trong 30 năm nay, tai biến xảy ra sau tiêm vắc xin là hãn hữu đã cho thấy tính an toàn của vắc xin. 

Và trong quá trình thực hiện tiêm chủng cũng có một số nơi, một số thời điểm tỷ lệ tiêm chủng thấp và dịch bệnh nghiêm trọng đã xảy ra như dịch sởi, bạch hầu, ho gà v.v.

Điều này cũng cho thấy nếu trẻ em không được tiêm chủng hoặc tiêm chủng không đầy đủ, tiêm chủng muộn thì nguy cơ dịch bệnh quay trở lại là rất lớn, gây nguy hiểm cho sức khỏe trẻ em, có thể để lại di chứng và có thể dẫn tới tử vong do dịch bệnh.

Để đảm bảo an toàn cho trẻ khi tiêm vắc xin, phụ huynh và nhân viên y tế cần phải thực hiện những quy định nào, thưa ông?

- Để đảm bảo an toàn tiêm chủng cán bộ y tế cần thực hiện đúng quy trình tiêm chủng, thực hành tiêm chủng an toàn theo quy định của Bộ Y tế và chương trình tiêm chủng mở rộng, đặc biệt khám sàng lọc và tư vấn đầy đủ trước khi tiêm chủng.

Các bậc cha mẹ cũng rất cần thực hiện và phối hợp tốt với cán bộ y tế khi đưa con đi tiêm chủng và biết cách chăm sóc và theo dõi trẻ sau tiêm chủng, cụ thể: Trước khi tiêm chủng cần chủ động thông báo cho cán bộ y tế về tình trạng sức khỏe của con mình như đang ốm, sốt hoặc có tiền sử phản ứng mạnh đối với loại vắc xin trong lần tiêm chủng trước.

Sau khi tiêm cần cho trẻ ở lại theo dõi 30 phút tại điểm tiêm chủng, chú ý theo dõi chăm sóc trẻ trong 1-2 ngày đầu sau tiêm chủng. Các bậc phụ huynh cần chăm sóc trẻ, theo dõi sức khỏe của trẻ để sớm phát hiện một số dấu hiệu bất thường như sốt cao, co giật, bỏ bú, khóc thét, tím tái, khó thở, vật vã hoặc li bì …thì phải đưa ngay trẻ đến cơ sở y tế để được cấp cứu, điều trị kịp thời.