Bà con thường vào rừng hái về để nhuộm xôi thành nhiều màu trông rất bắt mắt hoặc kho cá, làm tôm kho.
Lá diễn thuộc cây thảo sống hằng năm hay vài ba năm, cao 30-80cm. Chúng có đặc điểm: Thân và cành non có 4 cạnh, có lông tơ, các mấu phình to tựa như đầu gối; lá mọc đối, màu xanh lục, phiến lá hình trứng thuôn, dài 2-7cm, rộng 2-4cm, đầu và gốc đều nhọn, có lông thưa; hoa màu trắng hồng, mọc thành xim ở nách lá và ở đầu cành; các lá bắc hình trái xoan dài 8-11mm, các tiền diệp hẹp; quả nang ngắn có lông tơ ở phía đầu; hạt dẹt.
Loại lá này có nguồn gốc từ vùng lục địa Đông Nam Á (châu Á). Tại Việt Nam, chúng xuất hiện ở các tỉnh miền núi phía Bắc, mọc hoang dại nơi ẩm ướt, gần bờ suối và dưới tán các cây ăn quả, bên cạnh các nguồn nước. Cây sinh trưởng gần như quanh năm, có hoa quả vào cuối mùa hè hoặc đầu mùa thu.
Tại Việt Nam, loại lá này xuất hiện ở các tỉnh miền núi phía Bắc, mọc hoang dại nơi ẩm ướt, gần bờ suối và dưới tán các cây ăn quả, bên cạnh các nguồn nước.
“Lá diễn là loại cây dân gian thường dùng để nhuộm xôi nếp. Theo tôi biết, vào cuối thế kỷ 20, các bà ở làng Đại Yên (Ba Đình, Hà Nội) thường trồng và đem bán ở các hàng lá trong chợ. Chị em nội trợ sẽ mua về nhuộm xôi, nấu canh, kho cá, tôm kho hoặc dùng làm thuốc trị một số bệnh.
Khi xã hội phát triển, người ta không còn bán loại lá này nữa. Có lẽ chị em nội trợ không còn nhu cầu sử dụng hoặc cây diễn ngày càng hiếm có hơn. Song mấy năm gần đây, chúng bắt đầu được ưa chuộng đến lạ, thậm chí trở thành đặc sản”, chị Vũ Yến (32 tuổi, Lạng Sơn) cho hay.
Lá diễn dùng để nhuộm xôi.
Hiện ở quê chị Yến vẫn có nhiều cây lá diễn. Bà con thường vào rừng hái về để nhuộm xôi thành nhiều màu trông rất bắt mắt hoặc kho cá, làm tôm kho. “Một số bạn bè của tôi biết Lạng Sơn còn tồn tại lá diễn đã nhờ tôi mua dùm về ăn thử. Ban đầu tôi tặng họ, không lấy tiền, coi như chút quà quê gửi tặng bạn bè thành phố. Họ ăn một lần mê luôn, liên tục giục tôi về thăm quê để lấy lá diễn”, người phụ nữ gốc Lạng Sơn nói.
Theo Đông y, cây lá diễn có vị ngọt nhạt, tính mát có tác dụng thanh phế nhiệt chỉ khái (giảm ho) và chỉ huyết (cầm máu) cực kì lợi. Nếu phối hợp thêm với các vị thuốc quý khác sẽ trị được các chứng viêm phế quản nhiều đờm, tiêu lỏng, xuất huyết, chấn thương ở gân, cơ bị bầm dập. Chúng còn được người dân tộc làm nước để tắm cho trẻ nhỏ khỏi rôm sảy
