“Khu mộ Đống Thếch của dòng họ Đinh – một dòng họ quan Lang có thế lực của người Mường Động xưa. Nó được đánh giá là di chỉ khảo cổ và văn hoá có giá trị đặc sắc của tỉnh Hoà Bình”, anh Ngọc Phí (40 tuổi) – một người dân trong xã Vĩnh Đồng cho hay.
Kim Bôi (Hoà Bình) vốn nổi tiếng và hấp dẫn khách du lịch với nhiều cảnh quan tuyệt đẹp, suối nước nóng, đặc sản núi rừng... Song ít ai biết rằng vùng đất này còn có một khu mộ cổ vô cùng bí ẩn đối với bất cứ ai từng một lần đặt chân tới.
Khu mộ cổ ấy có tên Đống Thếch, gồm hàng trăm mộ đá nằm im lìm và lạnh lẽo giữa vùng núi rừng của xã Vĩnh Đồng. “Khu mộ Đống Thếch của dòng họ Đinh – một dòng họ quan Lang có thế lực của người Mường Động xưa. Nó được đánh giá là di chỉ khảo cổ và văn hoá có giá trị đặc sắc của tỉnh Hoà Bình”, anh Ngọc Phí (40 tuổi) – một người dân trong xã Vĩnh Đồng cho hay.
Khu mộ cổ nằm ở đầu thung lũng Mường Động – thung lũng nhỏ bằng phẳng, nhấp nhô hàng trăm bia mộ được làm bằng đá tảng chĩa thẳng lên trời, vây quanh là những quả đồi thấp. Đặc biệt khu đất mang hình dáng miệng Rồng – thế đất cao quý theo luật phong thủy của người xưa. Do đó, dòng họ Đinh đã độc chiếm để làm nghĩa địa.
Khu mộ cổ nằm ở đầu thung lũng Mường Động – thung lũng nhỏ bằng phẳng, nhấp nhô hàng trăm bia mộ được làm bằng đá tảng trồng chỉa thẳng lên trời và vây quanh là những quả đồi thấp.
“Sở dĩ có tên gọi Đồng Thếch bởi theo tiếng Mường, “Đống” có nghĩa là mồ mả chôn cất người chết, còn “Thếch” là địa danh của vùng đất. Thú thực chúng tôi, kể cả cao niên trong xã cũng không biết quá nhiều về gốc tích hay giai thoại của khu mộ đá cổ này. Tất cả chỉ biết rằng vùng đất trước kia rất rộng, gồm hàng trăm ngôi mộ và hàng ngàn phiến đá chôn xung quanh. Do đó nó còn có tên gọi khác là rừng mộ đá”, người đàn ông Kim Bôi cho biết.
Theo khảo sát, các ngôi mộ trong khu Đống Thếch đều chôn ba khối đá cao phía đầu mộ thành một hàng, khối đá to nhất chôn ở giữa, chân mộ chôn ba khối nhỏ hơn. Phiến đá to nhất có chiều rộng hơn 1m, cao khoảng 4m, có phiến nặng hàng tấn. Đáng nói, tất cả đều là đá cẩm thạch được xác định có nguồn gốc từ xứ Thanh.
“Các mộ đá ở đây có kích cỡ quá lớn so với mộ bình thường, vì thế dân làng đều tin rằng đó là mộ chôn người khổng lồ. Thậm chí có lời đồn rằng trong khu mộ chôn cả người sống…
Hơn cả với diện tích lên đến 3ha, khu mộ được chia ra chia làm hai khu: mộ nổi và mộ chìm. Mộ nổi với những bia, cột đá cao tới vài mét tách biệt hẳn tại khu trên là nơi chôn những người có vai vế trong họ Lang.
Mộ chìm ở khu dưới chỉ được quây bằng những phiến đá bé. Chính nó đã trở thành dấu ấn biểu hiện uy quyền bất khả xâm phạm, cảnh báo bất cứ sự xâm nhập nào của người dân. Sau năm 1945, khi quân đội giải phóng vào khai phá khu vực Mường Động, những bí ẩn xung quanh khu mộ đá mới dần dần được hé lộ”, anh Ngọc Phí nói.
Với diện tích lên đến 3ha, khu mộ được chia ra chia làm hai khu: mộ nổi và mộ chìm.
Năm 1984, các nhà khảo cổ học ở nước ta đã tiến hành khai quật và làm sáng tỏ những bí ẩn của khu mộ cổ Đống Thếch. Nhiều hiện vật được phát lộ đã cho thấy sự phát triển khá hưng thịnh của chế độ Lang đạo thời kỳ phong kiến. Đặc biệt họ đã phát hiện những chiếc trống đồng sông Đà, khẳng định sự phát triển rực rỡ của nên văn hóa Hòa Bình qua các thời kỳ lịch sử.
“Những lần khai quật ấy đã giải đáp lời đồn về việc chôn người khổng lồ trong khu mộ, đặc biệt không hề có lượng lớn di cốt như lời đồn đại. Song từ đó nạn đào trộm mộ đã rộ lên, có hàng trăm người dùng máy dò kim loạt lật tung cả khu mộ, nhiều vật quý bị mang đi”, anh Ngọc Phí nói.
Hiện tại Bảo tàng tỉnh Hòa Bình đã sưu tầm, lưu giữ và bảo quản 207 hiện vật bằng gốm sứ như bát, đĩa, lọ, chậu; 260 hiện vật đồ đồng gồm tiền, gương, vòng…; 11 hiện vật bạc gồm trâm cài tóc… tại khu mộ cổ. Đặc biệt là xương voi, xương ngựa và nhiều hình nộm được chôn làm đồ tùy táng.
