Chỉ từ những cây rêu, các nhà khoa học đã vẽ lại hành trình cuối cùng đầy phiêu lưu của xác ướp người băng nổi tiếng trên dãy Alps 5.300 năm trước.
"Người băng Ötzi", một người đàn ông bị thương, có thể từng bị săn lùng, đã dành những ngày cuối cùng của mình di chuyển trên dãy núi Anpơ cho đến khi bị bắn tên vào lưng. Khoảng 5.300 năm sau, các nhà khảo cổ vẫn đang cố gắng làm sáng tỏ bí ẩn về cái chết của ông ta. Giờ đây, các nhà khoa học đã phân tích những cây rêu còn sót lại tại địa điểm người băng bị giết hại và phát hiện nhiều chi tiết về chuyến leo núi cuối cùng này.
Người băng Ötzi được tìm thấy vào năm 1991 khi một cặp vợ chồng đang đi bộ trên dãy Anpơ đã phát hiện ra xác ướp tự nhiên gần biên giới giữa Italy và Áo. Sau đó, các nhà khoa học đã đếm được hơn 60 hình xăm trên da của Ötzi và nhận thấy anh mặc chiếc áo khoác da được làm từ da cừu và dê. Gần đây, họ còn tìm thấy phần dạ dày đã mất của anh ta. Từ đó, họ biết được Ötzi đã bị sát hại chỉ một giờ sau khi ăn. Bữa ăn gồm có thịt nai, dê rừng khô và lúa mì einkorn. Họ chỉ ra người đàn ông khoảng 40 tuổi có khả năng bị đau bụng khi chết và bàn tay phải bị thương nặng, đứt xương giữa ngón cái và ngón trỏ.
Xác ướp người băng Ötzi được tìm thấy trên dãy núi Anpơ.
Cho đến nay, các nhà khoa học đã ghi nhận ít nhất 75 loại bryophytes, một họ thực vật chứa rêu và cỏ gan trong và xung quanh xác ướp của Ötzi. Giờ đây, những loại cây trên đang tiết lộ khoảnh khắc cuối cùng của người băng một cách chi tiết hơn. Chúng cũng khẳng định lại quan niệm là những ngày cuối cùng của ông ta rất sôi nổi, dữ dội.
Trong một phân tích được công bố trên tạp chí PLOS ONE, các nhà nghiên cứu cho biết khoảng 70% các bryophytes được tìm thấy ở chỗ xác ướp không phải là cây bản địa. Phần nhiều trong số này có nguồn gốc từ khu vực có độ cao thấp hơn, ở phía nam Anpơ. Bằng cách xác định xem tại sao những hài cốt thực vật ấy lại xuất hiện quanh xác chết Ötzi trên đèo Tisen, ở độ cao hơn 3.200m, các nhà khoa học đã dựng lại được một phần câu chuyện về hành trình cuối cùng của anh ta. Đó là một cuộc leo trèo tới lui hỗn loạn ở độ cao hàng ngàn mét trong hai ngày.
Bí ẩn về các loài rêu bên trong xác ướp
James Dickson, một giáo sư khảo cổ học đã nghỉ hưu tại ĐH Glasgow (Anh) và người đứng đầu nghiên cứu mới đã tìm hiểu về Ötzi từ năm 1994, khi ông nhận được các mẫu hài cốt hữu cơ được khai quật từ địa điểm tìm thấy xác ướp. Ngay lập tức nhà khoa học này bị hút hút bởi loài rêu phẳng neckera. Đây là loài rêu được sử dụng để trám tàu thuyền và nhà gỗ ghép.
Xác ướp bí ẩn thách thức các nhà khoa học.
Rêu phẳng neckera được tìm thấy với số lượng tương đối lớn tại địa điểm đó, mắc kẹt trong quần áo của Ötzi. Rêu có thể là một phần công cụ của Ötzi mặc dù người ta vẫn chưa biết mục đích của nó là gì. Có phải nó được dùng để cách nhiệt? Hoặc dùng như giấy vệ sinh? Nhưng dù như thế nào thì loài thực vật chỉ sống ở nơi có độ cao thấp hơn lại xuất hiện ở đây cũng giúp các nhà nghiên cứu lập được bản đồ về hành trình cuối cùng của Ötzi.
Nhà nhân chủng học Albert Zink, người đứng đầu nghiên cứu về người băng Ötzi tại Viện Nghiên cứu Xác ướp Eurac Research ở Bolzano, Italy cho biết: "Đây là một tình huống khá bất thường khi thấy người này bị giết ở dãy Anpơ. Không ai có thể giải thích lý do tại sao anh ta lại ở đó".
Đường tiêu hóa của Ötzi không chỉ chứa thức ăn mà còn cả phấn hoa từ môi trường anh ta ăn bữa cuối cùng. Điều này cung cấp một bản đồ mơ hồ cho hành trình cuối cùng của anh ta trong nghiên cứu trước đây của nhà khảo cổ Klaus Oeggl đến từ ĐH Innsbruck ở Úc.
Những vật dụng được tìm thấy trên người Ötzi.
Các mẫu từ trực tràng của Ötzi và phần dưới đại tràng cho thấy phần thực phẩm được tiêu hóa lâu nhất trong đường tiêu hóa có dấu vết của hạt thông và phấn hoa. Nó cho thấy Ötzi đã ở trong một khu rừng có độ cao hơn 2.400m khoảng 33h trước khi chết. Nhưng giữa ruột kết của người băng lại chứa phấn hoa cây trăn hublong và những cây khác chỉ mọc trong rừng có độ cao thấp hơn. Như vậy, Ötzi phải ở nơi có độ cao hơn 1.200m hoặc có lẽ là ở đáy một thung lũng trong khoảng thời gian 9-12h trước khi chết. Theo các bằng chứng phấn hoa, Ötzi sau đó lại leo lên, ăn bữa cuối cùng trong một khu rừng lá kim trước khi leo lên đèo Tisen, nơi anh ta tử vong.
Tuy nhiên, không hoàn toàn rõ lần xuống dốc cuối cùng của Ötzi là phía nam (tức Italy ngày nay) hay phía bắc (nước Áo ngày nay). Chỉ có một vài con đường có thể đến địa điểm tử vong cuối cùng.
Truy tìm dấu vết các loài rêu
Trong nghiên cứu mới, nhóm các nhà khoa học quốc tế của James Dickson đã rút ra từ các chuyến khảo sát thực vật rộng lớn tại khu vực và lập bản đồ phân bố tất cả các loài rêu và cỏ gan được xác định trong đường tiêu hóa của Ötzi và trong lớp trầm tích quanh thi thể. Sự phân bố của những loài thực vật này trên dãy Anpơ từ 5.000 năm trước khá giống với ngày nay.
Dãy núi Anpơ hùng vĩ.
Khoảng 70% các loài bryophyte được tìm thấy trong và quanh hài cốt Ötzi không phát triển tại khu vực băng tuyết bắt đầu từ độ cao hơn 3.000 mét trở lên trên dãy Anpơ. Có thể một số loài đã được con người hoặc động vật đưa đến gần thi thể của Ötzi. Nhưng các nhà nghiên cứu tuyên bố có một số loài rêu mọc ở rất thấp và chỉ có thể do chính người băng mang đến. "Khoảng cách rất xa nên không có lời giải thích nào khác", ông James nói.
Một số loại rêu ở nơi tìm thấy thi thể Ötzi phát triển mạnh tại Schalstal, hẻm núi phía nam Italy, và chúng không xuất hiện ở bất cứ thung lũng phía bắc nào gần đó. Do đó, bản đồ mà nhóm ông James lập ra cho rằng Ötzi đã trèo xuống Schalstal trong hành trình cuối cùng của mình trước khi leo lên đỉnh đèo Tisen. Người băng có thể đã bứt rêu trong hẻm núi, tích trữ trong hộp dụng cụ của mình hoặc dùng chúng để bọc thức ăn, băng bó vết thương. Trong khi đi xuống, Ötzi có thể đã xuống tận đáy thung lũng Vinschgau ở độ cao hơn 700m. Tại đây, anh ta có thể đã thu thập rêu bogmoss. James suy đoán rằng Ötzi có lẽ biết về đặc tính khử trùng của bogmoss nên dùng nó để băng vết thương sâu ở tay.
Chân dung người băng Ötzi được phục hồi bằng tượng sáp.
Tất cả những phát hiện trên đều phù hợp với bức tranh chung về người băng cho tới nay. Hầu hết các kết nối của Ötzi đều ở phía nam. Nhiều bằng chứng trước đó cho thấy anh ta lớn lên ở phía nam dãy Anpơ và sống vài tháng cuối đời tại khu vực đó.
Ursula Wierer, một nhà khảo cổ học đến từ Florence, Italy nói rằng "có rất nhiều bằng chứng cho thấy người băng sống ở phía nam dãy Anpơ và anh ta đã leo đến nơi anh ta chết từ sườn bên kia của Anpơ".
Các loài Bryophytes như rêu và cỏ gan chỉ có thể được nghiên cứu trong những môi trường bảo tồn đặc biệt, chẳng hạn như đầm lầy kỵ khí hoặc một ngọn núi băng giá như trường hợp của Ötzi. Người băng Ötzi được giới khảo cổ xem là trường hợp phi thường khi cuộc sống trong quá khứ được tái tạo lại thông qua rêu phong và phấn hoa. Tuy nhiên, đó chỉ là một trong số những bí ẩn về xác ướp người băng Ötzi mà khoa học tìm thấy được. Cho đến nay, đây vẫn là một trong những xác ướp nổi tiếng và bí ẩn nhất mọi thời đại.
