Trở thành vợ Lý Bí, bà Đỗ Thị Khương đã phò tá, phụ giúp chồng rất nhiều trong việc chiêu binh mãi mã, xây dựng đồn lũy và lập căn cứ chống quân Lương (triều đình phương Bắc).
Trong lịch sử, Lý Nam Đế (503-548) là hoàng đế đầu tiên của Việt Nam, đặt nền móng xây dựng chính quyền và quản lý đất nước. Nhưng ít ai biết rằng để có được "cơ nghiệp" ấy là bóng dáng của người phụ nữ đứng đằng sau phò tá, cổ vũ ông - người vợ đầu tiên, đồng thời là hoàng hậu đầu tiên của lịch sử Việt Nam.
Cô gái nổi tiếng khắp vùng với nhan sắc tuyệt trần
Các giai thoại dân gian cho hay, người vợ đầu tiên của vua Lý Nam Đế tên Đỗ Thị Khương, quê ở trang An Để (nay là xã Xuân Hòa, Vũ Thư, Thái Bình). Theo đó, ở trang An Để có gia đình ông Đỗ Công Cần và bà Đào Thị Hoan làm thuốc chữa bệnh, ăn ở nhân đức, hiền hậu. Hai vợ chồng tuổi đã cao nhưng vẫn chưa có con nên thường đi cầu khẩn nhiều nơi.
Một lần, sau khi đi lễ chùa Hương Tích về, bà Đào Thị Hoan nằm mộng thấy một cụ già tướng mạo phúc hậu đến trao cho một chiếc gương tứ diện. Sau đó bà thụ thai và sinh hạ một người con gái đặt tên là Đỗ Thị Khương, thường gọi là Khương Nương.
Từ nhỏ, Khương Nương đã thông minh, ngoan ngoãn, chăm chỉ và được cha mẹ yêu thương hết mực. Khi đến tuổi trưởng thành, nàng Khương nổi tiếng khắp vùng với nhan sắc tuyệt trần, má phấn, mắt phượng, mày ngài... Một lần, Lý Bí cưỡi ngựa trên cánh đồng, bỗng như thấy rực ánh hào quang và nghe tiếng người từ xa vọng lại. Ông liền thục ngựa đi tới rồi chợt thấy người con gái vừa cắt cỏ vừa hát: "Tay cầm bán nguyệt giật vào - Muôn ngàn hoa thảo biết vào tay ai". Lý Bí liền yêu mến, mang lễ vật đến hỏi nàng Khương về làm vợ, phong làm Đệ nhất phu nhân.
Tranh vẽ Lý Bí tình cờ gặp gỡ nàng Khương rồi bén duyên (Ảnh Họa sĩ: Sỹ Hòa).
Có thuyết khác kể rằng, một hôm trên đường đi về đồn trại ở Tây Để, Lý Bí bỗng thấy một ánh hào quang dưới cánh đồng. Thấy lạ, ông sai vệ sĩ đến xem sự thể thế nào thì chỉ thấy một cô gái xinh đẹp đang cắt cỏ, be bờ nên nói rằng: Cô gái kia, sao chủ tướng ta tới đây mà cô không đến làm lễ cho đúng đạo trên dưới.
Lúc này nàng Khương nghiêm nét mặt chỉ tay xuống bờ ruộng nói: "Tôi còn đang bận diệt giặc cỏ, be bờ để giữ nước, các anh không thấy sao?". Nghe chuyện, Lý Bí rất ngạc nhiên, liền tự mình đến chỗ nàng Khương đang làm ruộng, cất tiếng hỏi: "Nàng đang làm gì mà trên tay cầm gì vậy?". Nàng Khương nhẹ nhàng đáp lại bằng lời nói thánh thót như thơ: "Tay cầm bán nguyệt thênh thanh. Em đang giữ nước sửa sang cõi bờ". Trở về, Lý Bí cho người sắm sửa lễ vật để cầu hôn nàng Khương xinh đẹp, chăm chỉ.
Vị hoàng hậu đầu tiên của Việt Nam
Trở thành vợ Lý Bí, bà Đỗ Thị Khương đã phò tá, phụ giúp chồng rất nhiều trong việc chiêu binh mãi mã, xây dựng đồn lũy và lập căn cứ chống quân Lương (triều đình phương Bắc). Và sau khi lên ngôi hoàng đế, Lý Bí đã cho người đón Đỗ Thị Khương về Long Biên phong làm hoàng hậu, lấy hiệu là Linh Nhân. Bà chính Hoàng hậu đầu tiên của nước ta.
Ở trong cung được 4 năm thì cha lâm bệnh mất, Hoàng hậu Đỗ Thị Khương xin vua được về quê chịu tang. Tang lễ vừa xong, thân mẫu hoàng hậu vì tuổi già, lại đau buồn trước cái chết của chồng nên cũng lâm bệnh nặng rồi qua đời. Đau buồn khi mất cha mất mẹ, bà viết biểu tâu vua cho phép ở lại quê chịu tang cha mẹ và được chấp thuận.
Hoàng hậu Đỗ Thị Khương là người vợ đầu tiên của vua Lý Nam Đế và cũng là vị hoàng hậu đầu tiên của Việt Nam.
Lúc này đất nước nước gặp cơn sóng gió: Quân Lương do tướng Trần Bá Tiên cầm đầu kéo sang đánh báo thù nhằm tái lập ách đô hộ ở nước ta. Thế giặc rất mạnh, sau nhiều trận kịch chiến, quân ta yếu thế hơn nên vào cuối năm 546, Lý Nam Đế rút về động Khuất Lão rồi ủy thác việc chống giặc cho tướng quân Triệu Quang Phục. Gần hai năm sau, vua mắc bệnh nặng rồi băng hà.
Nghe tin chồng mất, Hoàng hậu Đỗ Thị Khương đau đớn, kêu khóc thảm thiết. Mặc cho giặc xâm lược, bà quyết định tự mình đi tới động Khuất Lão viếng mộ chồng, chỉ mang theo 6 nữ thị tì thân tín. Sau đó bà được động và cùng các bô lão, dân chúng trong vùng dâng hương làm lễ.
Dân gian truyền rằng, khi hoàng hậu lễ xong thì trời đất đổi màu, mây đen phủ kín, gió thổi mạnh, sấm chớp vang trời. Sau đó mây tan trời tạnh, hoàng hậu biến mất, còn bên cạnh phần mộ của Lý Nam Đế lại có thêm một gò đống lớn. Ai nấy đều kinh sợ, biết rằng hoàng hậu đã “hóa”.
Ghi nhớ ơn đức của Hoàng hậu Đỗ Thị Khương, các triều đại đều ban sắc phong là Phúc thần thượng đẳng để tri ân đến vị hoàng đế đầu tiên trong lịch sử nước nhà và vị hoàng hậu đầu tiên - người đã giúp chồng dựng xây nhà nước Vạn Xuân độc lập trong lịch sử. Người dân ở quê hương và nhiều nơi khác đã lập đền thờ bà cùng vua Lý Nam Đế.
