Mặc dù các gia đình cúng Táo Quân theo truyền thống nhưng nhiều người thực sự không rõ về Táo Quân, tại sao lại cúng, tại sao phải chọn ngày đẹp để cúng Táo quân, tại sao lễ cúng Táo lại là một trong những lễ quan trọng nhất cuối năm?
Sự tích Táo Quân cổ truyền
Theo quan niệm của người xưa, Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ là 3 vị thần tiên được Ngọc Hoàng phái xuống hạ giới cai quản bếp núc của các gia đình. Theo đó:
1. Thổ Địa Long Mạch Tôn Thần: Cai quản đất đai âm trạch và long mạch của gia đình – dân gian gọi là "Thổ thần thổ địa".
2. Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân: Cai quản toàn bộ mọi sinh hoạt và bếp núc của gia đình. Đây chính là vị thần tấu sớ lên Ngọc Đế - dân gian hay gọi là "Thổ công Táo Quân".
3. Ngũ Phương Ngũ Thổ Phúc Đức Chính Thần: Cai quản toàn bộ việc mua bán hàng hoá đồ ăn thức uống cho gia đình – dân gian hay gọi là "Thổ kỳ".
Cá Chép tượng trưng cho sự nỗ lực không ngừng, công thành danh toại, phú quý vinh hoa... là rồng chở 3 vị Táo Quân chầu trời hàng năm. Ảnh internet.
Theo sự tích, 3 vị Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ được Việt Hóa thành huyền tích "Hai ông một bà" - gọi chung là Táo Quân (hoặc ông Táo, ông Công ông Táo, ông Đầu rau…).
Theo tín ngưỡng cổ truyền, ngày 23 tháng Chạp là ngày Táo Quân cưỡi cá chép vàng lên trời báo cáo với Ngọc Hoàng Thượng đế những điều tai nghe mắt thấy ở trần gian; tất cả những việc tốt, việc xấu, những gì đã làm được và chưa làm được của con người dưới hạ giới một cách khách quan, trung thực.
Mặc dù các gia đình cúng Táo Quân theo truyền thống nhưng nhiều người thực sự không rõ về Táo Quân, tại sao lại cúng, tại sao lại là một trong những lễ cúng quan trọng nhất cuối năm?
Mâm lễ cúng Táo Quân. Ảnh: Internet.
Vì sao dân gian cúng cá chép mà không phải loài khác?
Theo tài liệu cổ ghi lại, đời Tống (Trung Quốc), người dân cúng một con ngựa giấy làm phương tiện cho ông Công ông Táo cưỡi và có 2 con cá (không nói rõ cá gì), một thủ lợn ninh nhừ làm đồ ăn cho các Táo.
Ở Việt Nam, theo tài liệu của ông Phan Kế Bính (ghi lại năm 1915) cho biết, người Việt Nam cúng ông Công ông Táo một con cá chép để làm "ngựa" cho các Táo lên trời.
Truyền thuyết có kể vào một năm trời hạn hán, vì số Rồng quá ít, không đủ làm mưa điều hoà cho khắp mọi nơi. Trời mới đặt ra một kì thi kén các vật lên làm Rồng - gọi là "Thi Rồng".
Chiếu Trời ban xuống, vua Thủy Tề loan báo cho tất cả các thủy tộc tham gia. Cuộc thi có 3 kì. Mỗi kì vượt qua một đợt sóng. Con vật nào đủ sức, đủ tài, vượt được cả 3 đợt thì mới được hóa Rồng.
Đại diện của bao nhiêu loài thuỷ tộc đến thi đều bị loại cả vì không con nào vượt được cả 3 đợt sóng:
- Cá Rô nhảy qua được 1 đợt sóng nhưng cũng bị rơi ngay.
- Rồi đến Tôm nhảy qua được 2 đợt, ruột, gan, vây, vẩy, râu, đuôi, đã gần hoá Rồng. Nhưng đến đợt sóng thứ 3 đuối sức ngã bổ xuống (nên lưng đã còng lại).
- Đến lượt cá Chép vào thi thì gió thổi ào ào, mây kéo đầy trời. Cá chép trải qua bao gian nan khổ ải, trầy vi tróc vảy, mệt mỏi đau đớn, tưởng chừng không thể vượt qua…
Nhưng với quyết tâm phi thường, cá Chép đã vượt được Vũ môn hóa Rồng. Lập tức vẩy, đuôi, râu, sừng mọc đủ, vóc dáng oai linh, liền phun gió táp, mưa sa, muôn loài sung sướng, sự sống hồi sinh.
Từ đó cá Chép tượng trưng cho sự nỗ lực không ngừng, công thành danh toại, phú quý vinh hoa... là rồng chở 3 vị Táo Quân chầu trời hàng năm.
Ngày đẹp cúng Táo Quân năm nay:
- Ngày 15/12 âm lịch, buổi trưa.
- Ngày 16/12 âm lịch, buổi trưa.
- Ngày 18/12 âm lịch, buổi trưa.
- Ngày 19/12 âm lịch, 18 giờ.
- Ngày 20/12 âm lịch, buổi trưa.
- Ngày 23/12 âm lịch, buổi sáng.
Cách cúng Táo Quân
Lễ vật cúng Táo Quân của người Việt gồm:
3 bộ mã (2 bộ Táo ông và 1 bộ Táo bà).
Vàng mã, hương, hoa, oản, quả, cau, trầu…
Trong ngày cúng Táo quân, người dân còn chuẩn bị một đôi hoặc 3 con cá chép sống, thả trong chậu nước.
Sau khi cúng sẽ đem thả ở sông, ao, hồ, nghĩa là "phóng sinh" để đưa ông Táo về trời - nhưng tục cúng cá chép và phóng sinh cá chép là phong tục chủ yếu được người dân miền Bắc thực hiện vào ngày các Táo Quân chầu trời 23 tháng Chạp hàng năm.
