Với nhiều người, khi nhắc đến món cơm độn, sẽ cảm thấy ám ảnh, "phát sợ" vì trong quá khứ từng phải ăn quá nhiều. Nhưng giờ đây nó đã trở thành đặc sản lạ ở thành phố, muốn ăn phải đặt trước mới có.
Nếu từng được ông bà, bố mẹ kể về những món ăn chống đói ngày xưa, chắc hẳn bạn sẽ biết đến sự góp mặt của món cơm độn, xôi độn. Khi ấy, điều kiện kinh tế khó khăn, thiếu gạo, nếp trầm trọng, trong khi đó ngô, khoai, sắn lại là một loại lương thực phổ biến, rẻ nên đến bữa một bơ gạo được mỗi gia đình trộn cùng đủ loại khoai sắn cắt nhỏ để ăn thêm. Thậm chí có những bữa chỉ có một ít gạo dính vào cho có, còn lại toàn khoai sắn là chính. Cơm độn khoai sắn ăn một bữa, hai bữa thì ngon, nhưng cứ ăn triền miên trong thời gian dài thì ngán, nhiều khi còn thấy... "phát sợ".
Cho dù ngày nay cơm đã đủ ăn, thậm chí chuyện ăn ngon chẳng có gì phải mơ ước, song ký ức về các món cơm độn, xôi độn ngày xưa vẫn còn nguyên trong tâm trí của nhiều người, gợi nhớ một thời khó khăn nhưng đầy nghĩa tình, chắt chiu từng hạt lúa, củ khoai để vượt qua những ngày đói kém.
Sau mấy chục năm, tưởng như những món ăn này đã rơi vào dĩ vãng, nhưng thực tế trái ngược, cơm độn, xôi độn lại thành món "hot". Có lẽ, khi cuộc sống càng hiện đại, người ta lại càng muốn tìm về với những thứ xưa cũ.
Theo khảo sát, không khó để tìm được các quán bán cơm trộn sắn, khoai trên mạng xã hội. Mức giá bán của các niêu cơm kiểu này dao động từ 45.000 đồng - 55.000 đồng.
Chị Nga - chủ cửa hàng bán các món ăn theo phong cách xưa ở ven hồ Tây, Hà Nội - cho hay: "Khách rất thích món cơm độn khoai sắn vì lạ miệng với người trẻ, còn người lớn tuổi được tìm về ký ức một thời bao cấp khó khăn. Với mức giá trên dưới 50.000 đồng/niêu cơm, nhiều người có thể chọn ăn kèm với các món truyền thống như tép rang khế, thịt ba chỉ cháy cạnh, cá diếc kho tương... Mỗi ngày nhà tôi nấu khoảng 4-5kg kèm với 1-2kg sắn, tỷ lệ sắn và cơm gần như ngang nhau. Vào mùa đông, món này lại càng đắt khách, thường đến đầu giờ chiều là hết sạch", chị Nga cho hay.
Suất ăn có cơm độn bắp dành có 1-2 người ăn có giá khoảng 45.000-50.000 đồng
Niêu cơm độn khoai trông rất hấp dẫn
Nói về lý do có món cơm này, bà Nhung (Hà Đông, Hà Nội) cho hay, đây là cách sáng tạo để những gia đình khó khăn thời xưa có thể ăn cơm mà không phải tốn tiền mua thức ăn. Bởi vào thời kỳ khó khăn, việc mua được thịt, cá hay các thực phẩm khác không hề đơn giản. Những món ăn kiểu cơm độn khoai, sắn để vừa dễ ăn vừa no bụng.
"Thời đó gạo là thứ xa xỉ, nếu chỉ nấu mỗi gạo thì rất tốn nên phải độn thêm khoai, sắn, ngô vừa có đủ khẩu phần ăn mà không tốn thêm gạo. Đúng là một thời khó khăn, bữa đói bữa no, bây giờ đủ đầy rồi người ta vẫn tìm ăn những món này, tôi cảm thấy lạ", bà Nhung cho hay.
Một số quán ăn thời bao cấp hoặc Mậu Dịch mang dáng dấp những năm 1970-1980 cũng đang bán các món này. Khách vừa ăn món cơm độn khoai, sắn vừa được ngồi trong không gian với các món đồ cổ trong nhà đưa đến một cảm nhận đặc biệt. Giá bán của các suất cơm độn kèm với các món ăn dân dã dành cho 2 người có thể lên đến 100.000 đồng - 120.000 đồng. Có những hôm quán đông khách, những người đến mà không đặt trước sẽ không gọi được niêu cơm độn vì đã hết hàng.
Vì là món lạ, nhiều người muốn thử nên muốn thưởng thức, khách hàng phải đặt trước mới có
Anh Minh Trần - chủ nhà hàng có bán món cơm độn trên phố Vọng - chia sẻ: "Nhìn công thức có vẻ dễ làm, có người nghĩ chỉ cần trộn 2 thứ vào với nhau là có thể hút khách. Nhưng thực tế không hề đơn giản như vậy, phải làm sao phầnn cơm tơi, ngon, song phần sắn, khoai vẫn giữ được độ bùi, không bị nát quá, đó là cả nghệ thuật".
Ngoài cơm trộn sắn thì xôi trộn khoai, sắn cũng được tìm thấy ở Hà Nội. Anh Tiến (Đống Đa, Hà Nội) là khách quen, thường xuyên tìm mua món ăn này tại một quán xôi sắn nổi tiếng trên phố Ngô Sỹ Liên. Theo anh Tiến, đây là một trong những hàng hiếm hoi còn bán món ăn “xưa cũ” này ở Hà Nội và con anh cũng rất yêu thích món này.
Một suất xôi độn sắn/khoai có giá dao động từ 15.000-20.000 đồng. "Thời tôi còn nhỏ cách đây 30 năm, món này là bữa chính, cả nhà cũng phải dè xẻn mới đủ ăn. Giờ đây, khi cuộc sống đủ đầy hơn, món ăn này tôi vẫn thấy thích thú, ngon hơn các loại xôi khác", anh Tiến cho biết.
Những quán bán xôi độn sắn ở Hà Nội rất hút khách bởi món ăn này khiến nhiều người nhớ về ký ức ngày xưa
"Để nấu được một nồi xôi trộn khoai, sắn thì chúng tôi phải dậy từ sáng sớm. Các nguyên liệu như sắn, khoai phải làm trước, ngâm cho sạch, hấp cho chín. Sau đó, sẽ cho sắn, khoai vào gạo nếp rồi đồ tiếp. Mỗi ngày nhà tôi làm khoảng 20kg nếp và 20kg sắn/khoai. Nghe món ăn thì dễ làm nhưng kỳ công vì lỉnh kỉnh đủ các loại nguyên liệu, làm sao phải kết hợp được phần nếp cùng với khoai, sắn để không bị cứng, sượng là phải có kinh nghiệm", bà Hà (bán xôi trộn sắn, khoai ở Hà Nội) cho biết.
Tuy nhiên, không chỉ dừng lại ở kế thừa món ăn đã gắn bó lâu năm với người Hà Nội nói riêng và nhiều người Việt Nam nói chung, những người bán xôi trộn như bà Hà còn phải sáng tạo thêm phần topping. "Khách bây giờ sành ăn hơn nhiều, nếu chỉ ăn mỗi xôi độn khoai, sắn thì nhạt mồm nhạt miệng lắm. Cho nên tôi phải làm thêm cả giò, thịt ba chỉ, thịt băm, hoặc trứng kho thịt... khách ăn như vậy mới ngon. Vì vậy, công đoạn chuẩn bị xôi đã vất vả thì khoản nấu món ăn kèm cũng tốn thời gian. Nhưng trung bình một ngày tôi bán được vài trăm suất xôi, khách ăn tấm tắc khen ngon nên tôi cũng có động lực để làm", bà Hà chia sẻ.
