Trước đây, loại củ này chưa được nhiều người biết đến nhưng nay nó lại được chị em lùng tìm mua bằng được.
Củ lùn hay còn có tên là khoai lùn, củ sâm lùn, củ năng tàu,... có nguồn gốc từ Nam Mỹ. Chúng thường phân bố ở các vùng nhiệt đới, thường được trồng để thu hoạch lấy củ.
Củ lùn thường mọc thành bụi cao khoảng 1m, lá dày từ 20- 30cm. Củ có hình dáng tròn nhỏ, vỏ ngoài màu vàng nhạt, có cuống dài, các củ tập trung thành chùm, bên trong thịt màu trắng trong, lõi màu trắng đục có bột. Củ lùn thường được mang luộc hoặc hấp có vị thơm thơm, giòn giòn, vị ngọt, bùi bùi nhẹ nhàng. Nhìn bề ngoài, củ lùn thường gây nhầm lẫn với củ từ. Tuy nhiên không giống củ từ hay các loại khoai khác, củ lùn có phần ruột giòn sần sật, ít bột nên không gây ngán.
Ở Việt Nam, củ lùn phân bố chủ yếu ở khu vực Tây Nam Bộ. Chúng được trồng nhiều và thu hoạch duy nhất 1 lần trong năm. Thông thường mùa củ lùn kéo dài từ tháng 11 âm lịch đến tháng 2 năm sau. Loại củ này khá lạ lẫm với các bạn ở miền Bắc nhưng được bán nhiều ở Sài Gòn. Những năm gần đây, củ lùn trở thành loại củ được nhiều người lùng tìm. Cũng do ăn củ này không ngán, mát mát nên rất dễ ăn.
Ngoài ra, củ lùn cũng nổi tiếng là tốt cho sức khỏe. Củ lùn chứa nhiều kali, canxi, photpho giúp ổn định huyết áp, hỗ trợ giảm mỡ máu, cải thiện tim mạch, giảm thiểu nguy cơ đột quỵ. Loại củ này mọng nước giúp bổ sung nước cho cơ thể, từ đó có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát gan, lợi tiểu. Củ lùn chứa nhiều chất xơ tốt cho hệ tiêu hóa, phòng ngừa và trị táo bón . Ngoài ra chúng còn giảm cholesterol, ổn định đường huyết, giúp no lâu, giảm cân.
Chúng cũng dồi dào các chất chống oxy hóa như vitamin A, B, C, E... làm chậm quá trình lão hóa, đẹp da, kháng viêm. Vitamin A trong thực phẩm tốt cho thị lực, phòng ngừa các bệnh về mắt.
Từ loại củ dân dã này, người ta có thể chế biến thành nhiều món ăn ngon. Chúng cũng thường được luộc, hấp và bán tại các bến xe từ miền Tây lên Sài Gòn. Củ lùn dùng nấu chè, nấu canh xương hầm cũng rất ngon.
Trước khi chế biến, củ lùn mua về sẽ được ngâm vào trong nước vài giờ, rửa sạch lại nhiều lần nước cho vỏ sạch bùn đất, để ráo nước. Sau đó bỏ củ lùn vào nồi, đổ ngập nước thêm vào 1 thìa canh muối. Đậy nắp nồi luộc khoai trong vòng 30 - 40 phút. Thấy củ gần chín thì nêm thêm 1 thìa canh đường (có thể không nêm đường). Ăn thử thấy khoai chín thì nhấc nồi xuống đổ khoai ra rổ.
Củ lùn luộc khi ăn sẽ thấy giòn sần sật, thơm ngon ngọt tự nhiên, rất thanh mát.
Chè củ lùn là món ăn nhẹ rất ngon mà từ trẻ con đến người già đều rất thích. Còn củ lùn đem nấu canh xương thì sẽ mềm ngọt, ăn vô cùng đưa cơm.
Có lẽ vì ngon lành như vậy nên củ lùn rất được lòng các chị em nội trợ. Nó vừa có thể là món ăn vặt, vừa nấu thành món ngọt, cũng có thể trở thành món canh trong bữa cơm gia đình.
