Môi trường giáo dục gia đình sẽ quyết định đến sự thành bại của trẻ trong tương lai.
Gia đình là nơi đầu tiên trẻ được tiếp xúc, cũng là "cái nôi" nuôi dạy trẻ khôn lớn. Trong tương lai, đứa trẻ sẽ trở thành người như thế nào và thành công ra sao, đều sẽ được quyết định rất lớn bởi môi trường giáo dục từ gia đình ngay khi còn nhỏ.
Và dĩ nhiên trong mỗi gia đình, vai trò dưỡng dục của bố mẹ là quan trọng nhất. Ai cũng đều hiểu rằng, bố mẹ luôn là hình mẫu lý tưởng để con trẻ học tập và noi theo. Bố mẹ là người ra sao, con cái cũng sẽ trở thành "bản copy" giống y như vậy.
Trẻ lớn lên trong gia đình bố mẹ tích cực sẽ phát triển tốt, dễ thành công hơn (Ảnh minh hoạ).
Thế nên, sẽ không quá khó hiểu khi đứa trẻ lớn lên trong môi trường bố mẹ tích cực thường phát triển tốt và dễ đạt được thành công hơn so với đứa trẻ được nuôi dạy bởi bố mẹ tiêu cực. Sự thật này đã được chứng minh rất nhiều trong thực tế cuộc sống.
Tuy nhiên nhiều bậc bố mẹ đôi khi vô tình không nhận ra, hoặc cố tình phớt lờ, không quan tâm đến cách giáo dục sai lầm của mình, khiến cho con trẻ bị ảnh hưởng đáng kể trong quá trình phát triển toàn diện. Để giải quyết vấn đề này một cách tốt nhất, chuyên gia tâm lý Nguyễn Ngọc Vui sẽ có những chia sẻ và lời khuyên giúp bố mẹ kịp thời nhận ra đâu là cách nuôi dạy con phù hợp, giúp con trưởng thành lành mạnh và đạt được nhiều thành tựu trong tương lai.
Thạc sĩ Tâm lý, Giảng viên Khoa Tâm lý học, Trường Đại học KHXH&NV ĐHQG - TPHCM.
Theo quan điểm của chuyên gia, bố mẹ tích cực có những đặc điểm và hành vi nào khiến trẻ phát triển tốt hơn so với bố mẹ độc hại?
Theo như cách hiểu của tôi, bố mẹ tích cực là người có nguyên tắc rõ ràng khi nuôi dạy con, thể hiện tình yêu thương dành cho con. Trong khi đó, bố mẹ độc hại sẽ là người không có nguyên tắc hoặc nguyên tắc sai khi nuôi dạy con và không thể hiện sự quan tâm, tình yêu thương con đúng cách, gây hại đến sự phát triển về tinh thần của con trẻ.
Bố mẹ tích cực sẽ có những lời nói và hành vi hướng dẫn cho trẻ, đồng hành cùng con trên hành trình trưởng thành, tuy nhiên sẽ không áp đặt trẻ mà để con có không gian tự do phát triển. Đồng thời, thể hiện cho trẻ thấy con được tôn trọng, được chấp nhận và hưởng nền giáo dục từ gia đình một cách rõ ràng, lành mạnh nhất.
Đâu là những điểm khác biệt giữa đứa trẻ được nuôi dạy bởi bố mẹ tích cực và bố mẹ độc hại, đứa trẻ nào dễ thành công hơn?
Một nghiên cứu vào năm 1969 đã đưa ra kết luận rằng, có 4 loại bố mẹ, trong đó bố mẹ dễ dãi, bố mẹ bỏ mặc hay bố mẹ độc đoán đều sẽ khiến cho chỉ số thành công và sức khoẻ tinh thần của đứa trẻ đạt ở mức kém.
Trong khi đó, bố mẹ quyền lực, tức là bố mẹ vừa nghiêm khắc nhưng cũng vừa thể hiện tình cảm với con một cách phù hợp sẽ giúp trẻ có tỉ lệ thành công trong tương lai rất cao. Đặc biệt là trẻ trong độ tuổi dậy thì. Ở giai đoạn này, con rất cần được giáo dục bởi bố mẹ tích cực.
Với những đứa trẻ được nuôi dạy trong môi trường tích cực, ở bên trong trẻ sẽ ngầm hiểu rằng bản thân là một người tốt đẹp, được bố mẹ và mọi người công nhận, yêu thương. Vậy nên trẻ biết mình hoàn toàn có khả năng để ngày càng phát triển hơn. Nhờ vậy mà ở bên ngoài, trẻ sẽ có động lực, sẵn sàng cho những sự học hỏi, khám phá mọi thứ xung quanh, đồng thời có năng lực chống lại sự thất bại.
Trong khi đó, những đứa trẻ lớn lên bởi nền giáo dục của bố mẹ độc hại sẽ dễ hình thành tâm lý mặc cảm, tự ti ở bên trong. Mà theo tâm lý học, điều này được gọi là lòng tự trọng thấp. Trẻ sẽ không cảm thấy bản thân có giá trị và khi thể hiện ra bên ngoài, trẻ thường có xu hướng lười học tập hoặc không có những góc nhìn đa chiều khi tìm hiểu về thế giới.
Làm thế nào để xác định được một môi trường gia đình là tích cực hay độc hại đối với trẻ? Có những dấu hiệu hoặc dẫn chứng cụ thể nào?
Như tôi cũng có phân tích ở trên, một môi trường gia đình tích cực sẽ cho con trẻ cảm thấy bản thân được chấp nhận, được tôn trọng. Khi trẻ làm sai sẽ luôn được bố mẹ tận tình chỉ dạy, định hướng và khích lệ tinh thần để sửa sai thay vì bố mẹ độc hại chỉ ra sức trách mắng, chê bai trẻ.
Thậm chí, bố mẹ độc hại còn có những lời nói xúc phạm đến danh dự và nhân phẩm của con, chẳng hạn như "con làm bố mẹ quá xấu hổ", "con thật không ra gì, không bằng con nhà người ta",... Điều này sẽ khiến trẻ giảm lòng tự trọng và niềm tin vào bản thân. Từ đó ngại thử thách và khép mình lại.
Trong trường hợp đứa trẻ chịu sự giáo dục từ bố mẹ độc hại, làm thế nào để giúp trẻ vượt qua? Chính bố mẹ cũng nên sửa đổi bản thân như thế nào?
Tuỳ vào từng độ tuổi của trẻ, khi trẻ tuổi càng nhỏ mà lại được nuôi dạy trong môi trường bố mẹ độc hại thì sẽ càng nguy hiểm hơn. Bởi lúc này, nhận thức của trẻ chưa hoàn thiện, trẻ sẽ không có khả năng tự chữa lành hoặc tự suy nghĩ, ý thức điều gì nên tiếp thu và điều gì không nên để cân bằng sức khoẻ tinh thần của bản thân.
Những đứa trẻ lớn hơn sẽ nhận thức tốt hơn, hoàn toàn có khả năng tự chống lại sự độc hại, nhưng đó cũng là trong tình huống nhẹ và vừa. Tuy nhiên trường hợp bố mẹ độc hại đến mức bạo hành về thể chất lẫn tinh thần của con trẻ, khiến cho sức khoẻ và tâm sinh lý của con bị ảnh hưởng nghiêm trọng thì lúc đó đứa trẻ cần được can thiệp chuyên môn kịp thời, để càng muộn sẽ càng không tốt cho sự phát triển lành mạnh của con về sau.
Trên thực tế, có nhiều hoàn cảnh vì bố mẹ cũng trưởng thành trong môi trường độc hại lúc nhỏ nên vô tình trở thành kiểu mẫu bố mẹ độc hại mà không hề hay biết. Đó là lý do mà trong thời đại ngày càng phát triển như hiện nay, khoa học về giáo dục cũng tiên tiến hơn rất nhiều, mỗi bậc bố mẹ nên liên tục cập nhật những kiến thức, kinh nghiệm mới để hoàn thiện bản thân tốt nhất.
