Trong y học dân gian Việt Nam, không ít món ăn được cho là "thần dược" giúp cải thiện sức khỏe, chữa lành bệnh tật. Tuy nhiên, một số thực phẩm có thể gây nguy hiểm nếu sử dụng không đúng cách. Điển hình là "mật cá", đặc biệt là mật cá lóc hay mật cá trắm, vốn được truyền miệng là có tác dụng chữa bệnh nhưng thực chất lại tiềm ẩn mối nguy hại lớn, thậm chí có thể gây suy tạng nghiêm trọng.
Lời đồn về tác dụng chữa bệnh thần thánh của mật cá
Theo quan niệm dân gian, mật cá trắm, mật rắn được cho là một loại thực phẩm “thần thánh” có thể trị bách bệnh từ đau lưng, mỏi gối đến các bệnh về đường tiêu hóa, mụn nhọt, viêm gan, thậm chí là hỗ trợ tăng cường sinh lực.
Quả thật, trong y học cổ truyền, mật cá có tác dụng thanh nhiệt giải độc, giải độc gan, sáng mắt, giảm đau, có thể chữa mắt đỏ, sưng đau. Tuy nhiên, trong sách y học cổ truyền cũng nói rõ, mật cá có độc, chỉ cần sử dụng không cẩn thận sẽ gây ngộ độc. Tác dụng dược lý của mật cá chỉ có thể phát huy khi được trộn với các dược liệu khác để dùng ngoài, không thể uống vào.
Mật cá trắm vừa có tác dụng chữa bệnh vừa gây ngộ độc. (Ảnh minh họa).
Thế nhưng, nhiều người không tìm hiểu rõ ngọn nguồn thường nuốt mật cá sống vì những công dụng đồn thổi quá trớn. Thực tế, mật cá chứa acid hydrocyanic có độc tính mạnh hơn cả arsenic (thạch tín) với cùng liều lượng, bất kể là nuốt sống, nấu chín hay ngâm rượu, các thành phần độc hại trong mật cá đều không bị phá hủy.
Ngộ độc mật cá là một cấp cứu lâm sàng nghiêm trọng, có thể gây tổn thương thận, gan, tim, hệ tiêu hóa và thậm chí gây suy đa tạng. Cho đến nay, vẫn chưa có thuốc giải độc đặc hiệu, nếu không được cấp cứu kịp thời, tỷ lệ tử vong là rất cao.
Triệu chứng ngộ độc có thể bao gồm: buồn nôn, nôn mửa, đau bụng, choáng váng, trong những trường hợp nặng, có thể dẫn đến suy gan, suy thận hoặc thậm chí tử vong.
Tác động của độc tố trong mật cá
Độc tố trong mật cá có khả năng tác động mạnh mẽ lên các cơ quan trong cơ thể. Cụ thể, nó có thể gây tổn thương gan do tác động lên các tế bào gan, làm giảm chức năng lọc và giải độc của cơ quan này. Đặc biệt, nếu người ăn phải mật cá trong thời gian dài hoặc với liều lượng lớn, nguy cơ mắc các bệnh gan mãn tính như: xơ gan hay viêm gan là rất cao.
Ngoài ra, độc tố trong mật cá cũng có thể gây suy thận do thận là cơ quan chủ yếu tham gia vào việc lọc các chất độc trong cơ thể. Khi độc tố từ mật cá tấn công thận, người ăn sẽ phải đối mặt với các triệu chứng suy thận, có thể dẫn đến phải lọc máu hoặc cấy ghép thận trong trường hợp nghiêm trọng.
Do việc tiêu thụ mật cá thường xuyên, các trường hợp ngộ độc mật cá được báo cáo phổ biến ở các quốc gia châu Á, đặc biệt là Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản và Việt Nam. Có nhiều báo cáo về ngộ độc mật cá dẫn đến suy thận cấp (ARF), tổn thương gan cấp và do đó làm tăng tỷ lệ tử vong. Tỷ lệ mắc suy thận cấp trong ngộ độc mật cá là 55%-100%, trong khi tỷ lệ tử vong chiếm 91,7%.
Không phải ai cũng có thể xử lý được độc tính trong mật cá. (Ảnh minh họa).
Triệu chứng ngộ độc mật cá
Khi bị ngộ độc mật cá, các triệu chứng thường xuất hiện trong vòng 20-60 phút sau khi ăn phải. Tùy vào lượng độc tố và thời gian tiếp xúc, mức độ nghiêm trọng của ngộ độc có thể khác nhau. Dưới đây là các triệu chứng phổ biến của ngộ độc mật cá:
1. Triệu chứng tiêu hóa
Khi bị ngộ độc mật cá, các triệu chứng tiêu hóa thường xuất hiện ngay sau khi ăn phải cá có chứa độc tố. Các triệu chứng này có thể bao gồm:
- Buồn nôn và nôn mửa: Đây là triệu chứng phổ biến đầu tiên khi bị ngộ độc mật cá. Nôn mửa có thể khiến người bệnh cảm thấy kiệt sức và mất nước nhanh chóng.
- Đau bụng: Cảm giác đau quặn, khó chịu ở bụng có thể xuất hiện, đặc biệt là khi độc tố bắt đầu ảnh hưởng đến dạ dày và hệ tiêu hóa.
- Tiêu chảy: Một số trường hợp, người bị ngộ độc mật cá có thể gặp phải tiêu chảy, gây mất nước và làm cơ thể trở nên yếu ớt.
Ngộ độc mật cá gây đau bụng dữ dội. (Ảnh minh họa).
2. Triệu chứng tổn thương gan
- Vàng da và vàng mắt: Khi gan bị tổn thương nặng, khả năng xử lý chất thải của cơ thể bị suy giảm, gây ra tình trạng vàng da do bilirubin tích tụ trong máu hoặc vàng mắt.
- Đau hạ sườn phải: Tổn thương gan có thể gây ra cơn đau nhói hoặc âm ỉ ở vùng hạ sườn phải, nơi gan nằm.
- Suy giảm chức năng gan: Khi gan bị tổn thương nghiêm trọng, các dấu hiệu suy giảm chức năng gan có thể xuất hiện như: mệt mỏi, sụt cân, đôi khi có thể dẫn đến suy gan.
3. Triệu chứng thần kinh
Các triệu chứng thần kinh là một trong những dấu hiệu nghiêm trọng của ngộ độc mật cá, chủ yếu do tác động của tetrodotoxin - độc tố chính trong mật cá. Các triệu chứng thần kinh có thể bao gồm:
- Tê liệt: Tê liệt thường bắt đầu từ miệng và môi, sau đó lan dần xuống các cơ khác trên cơ thể. Tình trạng này có thể gây khó khăn trong việc nói, nuốt. Trường hợp nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng đến cơ hô hấp.
- Chóng mặt và mất thăng bằng: Người bị ngộ độc có thể cảm thấy chóng mặt, mất thăng bằng và không thể đứng vững.
- Co giật: Trong các trường hợp ngộ độc nặng, co giật có thể xảy ra, do độc tố ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương.
- Hôn mê và mất ý thức: Nếu không được điều trị kịp thời, ngộ độc mật cá có thể gây hôn mê hoặc mất ý thức, đe dọa tính mạng của người bệnh.
Chóng mặt sau khi nuốt mật cá có thể là dấu hiệu ảnh hưởng đến thần kinh. (Ảnh minh họa).
Cảnh báo và hướng dẫn an toàn
Để tránh những rủi ro về sức khỏe khi sử dụng mật cá, người dân cần được hướng dẫn về cách chế biến đúng cách. Một số nghiên cứu cho thấy, để loại bỏ độc tố trong mật cá, cần phải nấu xử lý đúng kỹ thuật. Tuy nhiên, không phải tất cả các độc tố trong mật cá đều có thể bị loại bỏ hoàn toàn trong quá trình chế biến. Do đó, các chuyên gia khuyến cáo không nên sử dụng mật cá.
Ngoài ra, việc thay thế những món ăn dân gian không rõ nguồn gốc, có nguy cơ gây hại bằng các thực phẩm đã được nghiên cứu và chứng minh về độ an toàn là một cách tiếp cận thông minh để bảo vệ sức khỏe của mỗi người.
